Боолчлогдож байгаагаа мэдэх нь боолчлолоос гарах эхний алхам
Цөөхөн хэсэг бүлэг хүмүүс асар их баялагийг эзэмшиж байна гэж байгаа. Монголд ч, тэр ч байтугай дэлхийд.
-Цөөхөн хэсэг бүлэг хүмүүс асар их баялагийг эзэмшиж байна гэж байгаа. Монголд ч, тэр ч байтугай дэлхийд. Дэлхийн хүн амын 1 хувь нь нийт баялгийн 40 хувийг эзэмшиж байна. Тиймээс “Оккупай” хөдөлгөөнийхөн “Бид 99 хувь” гэсэн уриа дэвшүүлсэн. Монгол яг адилхан нийт хадгаламжийн 50 хувь нь хадгаламж эзэмшигчдийн 1 хувьд оногддог. Үүх түүх сөхвөл дундад зууны Европоос үүсэлтэй масоны нийгэмлэг гэж байдаг. Дэлхийд ноёлохыг санаархагч өнөөгийн бүлэглэл нь дундад эртний масончуудын сургааль баримтлал, бас дээр нь эртний хятадын Сунзын сургаальтай ихээхэн холбоотой юм шиг санагдаад байдаг юм.
-Өнөө цагийн манай улстөрчид, эдийн засагчид, нийгмийн зүтгэлтнүүдийг хүн төрөлхтний ядаж сүүлийн 500 жилийн түүхийг ямар нэг хэмжээнд судлаач хэмээн уриалмаар байна. Бидэнд хэвлэл мэдээлэл ном, сурах бичгээр дамжуулан өгч буй, зөвхөн түүгээр л дамжуулж бидний оюун санаад тэр үзэл санаанууд, олон хоосон домгийг, ойлголт төсөөллүүдийг бидний толгойд суулгасан байна шүү дээ. Ер нь хүн төрөлхтний түүхийг сайнтай, саартай нь бүгдийг нь судлах ёстой. Гэхдээ сурах бичгээр түүхийг судалж хэрэггүй. Ингэж чадаж байж гэмээнэ одоо өрнөж байгаа үйл явдлуудыг зөв ойлгох, ирээдүйд гарч болох үйл явдлыг урьдчилан төсөөлөх, үр дагавруудыг нь олж харах тийм боломж бүрдэж байгаа юм.
Би ч гэсэн өөрөө социалист нийгмийн л бүтээгдэхүүн. Мөн л сүүлийн 20 жилийн ихэнх хугацааг эх орондоо өнгөрөөж байна. Гэтэл бидний “мэддэг” тэр түүх, халаасны “эрдэмтдийн” яриад байгаагаас шал өөр дэлхийн жинхэнэ түүх, бидэнд хэлж ярьж өгдөггүй түүхэн үйл явдлууд гэж бас байна. Тиймээс тэр түүхийг гарцаагүй олж үзэх, мэдэж байх хэрэгтэй, ялангуяа улстөр сонирхдог хүмүүс. Үүнийг харж чадвал бид болж өнгөрсөн түүхэн үйл явдлуудад үнэн зөв дүгнэлт өгөх, ирээдүйг бас баримжаалах боломжтой болох юм.
Түүнээс бус хэн нэгэн хүний, бүлэглэлийн бидэнд зориулан бэлтгэсэн бэлээхэн дүгнэлтийг сонсох, хүлээн авах гэж бид төрөөгүй, амьдраагүй биз дээ? Тийм үү? Миний хувьд гэвэл өөрийнхөө олж авсан мэдлэг, итгэл үнэмшлээрээ л ярьж байна. Өөрөөр хэлбэл монголчууд аа, ТА БИД СҮҮЛИЙН 20 ЖИЛД “БУРУУ ЗАМААР БУДАА ТЭЭЧИХЖЭЭ”. Иймээс одоо “БУЦАХДАА ЮУ ТЭЭХ ГЭЭД БАЙНА” гэж эмзэглэсэндээ л ингэж хэлж байна.
-Та энэ талаар нэлээд судалгаа хийсэн нь харагдаж байна. Ирээдүй судлал /футурологи/ нь өөдрөг болон гутранги /оптимист ба пессимист/ гэсэн хоёрхон л янз байдаг. Монгол улс, монголчуудын ойрын ирээдүй энэ үүднээс харвал ямаршуухан тунгалаг байна даа?
-МОНГОЛЫН НИЙГМИЙН ЗАДРАЛ ЯЛЗРАЛ НЬ МАГАДГҮЙ БИД БУЦААЖ ЧАДАХГҮЙ ТЭР ЦЭГ РҮҮГЭЭ Л ОЙРТСООР БАЙНА. Үүнийг маш олон шинж тэмдгээр нотолж чадна. Монголчуудын нийгмийн ёс суртахуун, ертөнцийг үзэх үзэх, ёс зүй, эрүүл мэнд, боловсролын систем, дотоодын мөнгө-санхүү эдийн засаг, хүн амын хэрэгцээний түвшин бүтэц, үндэстний бүх талын дархлаа гэсэн гол гол үзүүлэлтүүдээр нь аваад үзэх юм бол БИД МАШ ТОМ УХРАЛТ ХИЙЖЭЭ. Өнөөдрийн Улаанбаатарын гудамжуудаар чихцэлдэн давхилдаж буй энэ үй олон машин унааны бол ихээхэн хэсэг нь цэвэр зээлийн хэрэглээ болж хувирч байна шүү дээ. Бид өнгөрсөн хугацаанд дорвитой юу ч нэмж хийж сураагүйгээр барахгүй чаддаг байсан олон зүйлээ хийж чадахгүй, хүсэлгүй, шаардлагагүй болгосон. Энэ бол зөвхөн цэвэр эдийн засгийн асуудал бус манай улс үндэстний цаашид оршин байх эсэх тухай асуудал шүү дээ.
Яг үүнтэй адил манайхан өмнөх боловсрол мэдлэг, өмнө нь цуглуулсан байсан бүх хөрөнгө чадавхиа үрэн таран хийгээд дуусч байна, яг одоо. Дуусах шатандаа орж байна шүү. Бид ийм л түгшүүртэй үед, маргаашийн ирээдүй харагдахгүй байгаа үед амьдарч байна.
Гэвч энэ бүх үйл явцыг би ӨӨДРӨГӨӨР ХАРАХЫГ ОРОЛДОЖ Л БАЙНА Л ДАА. Энэ БҮХ УХРАЛТ, ГАМШГИЙН ШАЛТГААНЫ ИХЭНХ НЬ БИДЭНД ӨӨРСДӨД МААНЬ Л БАЙНА. Сонголт хийх эрх нь. Сонголт хийхийн тулд бид өөртөө өөриймшүүлсэн тэр хоосон догмуудаасаа зоригтой салах хэрэгтэй байна. Гадны хүмүүс бидэнд чухам юу өгчихөв, өөриймшүүлчихэв? Тэд бас үүнийгээ зөв юм хийж байна гэж үзэж байсан, харин одоо тэнд нь ч хямрал мухардалд хүргээд байгаа. Бид тэдний зөвлөгөөг нь сохроор дагаж дуурайгаад юунд хүрчихэв гэдгийгээ л зөв дүгнэж чадаад ТҮҮХИЙН ХУВЬД БОГИНОХОН ХУГАЦААНД ОДООГИЙН БАЙГААГААСАА ЧАНАРЫН ӨӨРЧЛӨЛТ ДЭВШИЛТ ХИЙХ ШААРДЛАГА АМЬДРАЛААС УРГАН ГАРЧ ИРЖ БАЙНА.
Бидний ярьж байгаа энэ асуудал маш өргөн, тодорхой сэдэв л дээ. Тодорхой асуултын хүрээнд тодорхой юмыг ярих, гаргаж ирэх хэрэгтэй байна. Ер нь маш их асуудлууд байгаа. Нарийвчлаад ярьж болохоор асуудлууд маш их хуралдаад биднийг боомилоод байна.
-“Ардчилал” нэрийн дор сүүлийн 20 жилд ихээхэн бужигнууллаа даа. “Ардчилал бүрэн төгс эд биш. Гэхдээ хүн төрөлхтөн ардчиллаас илүүг бүтээж чадсангүй” гэж У.Черчилль хэлсэн гэдэг. Чухам иймээс либерал үзэл хүний бүрэн төгс эрх чөлөөг хангаж, бололцоог нь нээж өгдөг гэж тайлбарлаж байна. Энэ талаараа коммунизмаас илүү ч юм шиг. Та юу гэж бодож байна?
-Английн улс төрч У.Черчиллийн түүхэнд хийж гүйцэтгэсэн сайн ч зүйл байгаа, саармаг зүйл ч нилээд байдаг юм билээ. “Ардчилал бол засаглалын хамгийн муу хэлбэр. Хэрэв засаглалын бусад хэлбэрүүдийг авч үзэж тооцохгүй бол тэр шүү дээ” гэж Черчиллийн хурцаар ёжилж хэлсэн үгийг нь манайд гуйвуулаад “Ардчилал бол муу засаглал гэвч хүн төрөлхтөн үүнээс илүү юм олж чадаагүй” гэж монгол хэлэнд зориуд ташаа орчуулж тараасан, одоо болтол ихэнх хүмүүс яг ингэж ойлгож явдаг юм билээ. Тэгэхлээр хүмүүс ер нь одоогийн энэ ардчиллаас илүү сайн өөр засаглалын хэлбэр байдаггүй юм байна гээд ойлгочихож байгаа юм. Энэ бол нийгмийг залилан хуурсан манипуляцийн нэг л жишээ. Тэдний ихэнх нь гуйвуулсан тэр орчуулгад нь цайлган зангаараа итгэчихсэн, үнэмшчихсэн цохиж явдаг. Гэтэл “ардчилал”......”демокраси” гэсэн үг нь “демос” гэдэг эртний грек хэлээр бол чөлөөт иргэд гэсэн үг аж. “Краси” гэдэг нь засаглал, эрх мэдэл гэсэн утгатай үг. Тэрхүү “демос” нь боол бус харин эрх чөлөөт иргэд байсан ба нийгэмдээ харьцангуй чинээлэг хэсэг нь байсан байна. Гэтэл бусад хүмүүс, тухайлбал бооолууд мөн иргэн болоогүй жирийн ардууд энэхүү давуу эрхтэй бүлэгт багтдаггүй байжээ. Эмэгтэйчүүдийн тухай энд дурсаад илүүц. Тэр ямар ч сонгох эрхийг эдэлдэггүй байсан байна, хичнээн сурвалжит язгууртай эмэгтэй байсан ч.
Тэгэхлээр ардчилал-демокраси буюу “демосуудын эрхт засаглал” гэдэг маань анхнаасаа нийгмийн олонхийн, ард түмний эрх засаглал биш харин ч дундаж, түүнээс дээш давхарын баян чинээлэг хүмүүсийн, өөрөөр хэлбэл цөөнхийн засаглалыг нэрлэдэг нэр томьёо байсан байна. Гэтэл одоо хүртэл манайд ардчиллыг-олонхийн засаглал гэж ойлгуулаад, ойлгоод явж байна шүү дээ. Эртний Грект хүртэл үүнээс харахад сонгуулийн цензур байсан байна шүү дээ. Ингэхлээр “демокраси” гэдэг маань демосуудын буюу чинээлэг цөөнхийн засаглал гэсэн үг юм. Гэтэл энэ үгийг зориудаар “Ардчилал” болгож орчуулаад л.... Гэтэл энэ чинь цаад далд механизмыг нь олж харах юм бол орчин үеийн “элитийн засаглал” шүү дээ. Хамгийн гол нь, би түрүүнд хэлсэн шүү дээ, хүн төрөлхтний аль нь ч нийгэм-эдийн засгийн формацыг авч үзэхдээ нийгмийн баялаг хэрхэн ямар зарчмаар хэнд яаж хуваарилагдаж байгааг нь зэрэгцүүлэн авч үзэх ёстой юм.
-Наад “Ардчилал” гэдэг томъёолол чинь өөрөө Монгол хэлэндээ ч их эргэлзээтэй эд. Марксист ойлголт байгаа юм. Нийгмийг “дарлан мөлжигч язгууртан” ба “дарлуулагч ард” хэмээн “анги ялгаварласан”. “Ардын засаг” гэдэг бол “пролетарийн диктатурын” Монгол хувилбар юм л даа. Жишээ нь хүйтэн дайны үед коммунист лагерийн орнууд л “Ард Улс” байлаа шүү дээ. Тиймээс ардчилсан засаглал гэдэг язгууртнаа хядан устгасан гэсэн үг. Тэр үед бид коммунист улсуудаа “дайснуудаасаа” ялгахын тулд Ардчилсан Солонгос, Ардчилсан Герман гэж ярьдаг байсан шүү дээ. МАН уг нь “Хувьсгалт” гэдэг үгнээсээ биш “Ардын” гэдэг үгнээсээ л илүү болгоомжилмоор байгаа юм. Харин Бүгд Найрамдах гэвэл дэлхий дахины ойлголтоор бүх нийтийн засаглал. Гэхдээ улстөрийн эрх бол хоосон хуурмаг юм байна, засаглал санхүү-эдийн засгийн давуутайд төвлөрдөг юм байна гэдгийг манайхан одоо ойлгож байгаа эхэлж байх шиг байна л даа. Жишээ нь хэвлэлийн эрх чөлөө бол санхүүгийн хараат бус байдалд л боломжтой болохоос “тунхаг” биш гэдгийг ОУ-ын хэмжээнд эртнээс ярьсан. Тиймээс баялгийн шударга хуваарилалтын асуудал өнөөгийн гол асуудал байх ёстой, зарим хүн үүнийг коммунист тэгш хуваарилалттай албаар хольж төөрөгдүүлэхийг оролддог. Тиймээс тодруулж асууя, одоо нийгмийн баялаг ямар механизмаар аль тал руу нь хуваарилагдаж байна вэ?
-Энэхүү “демокраси”-гийн буюу “чинээлэг цөөнхийн засаглал”-ын замаар 20 гаруй жил таваргачихаад байхад, энэ хугацаанд “ардчилал”-ын нэрээр эрх мэдэл, хөрөнгө чинээнд хүрч төр засгийн бүхий л боломжуудыг нь эдлэн ашиглаж, бүхий л давуу боломжийг эдэлсэн хирнээ зарим улстөрчид одоо хүртэл энэ мэт олон зүйл дээр “үлгэр” дотор амьдарсаар байгаа нь жирийн хүмүүс бидний хувьд бүүр ч дэндүү эмгэнэлтэй хэрэг юм.
Монголчууд бид өөрөө өөрсдийгөө сонсохоо, итгэхээ больжээ. Харин харийн хүмүүсийг, бидэнтэй нэг хувь заяатай, амь амьдралтай бус тэр хүмүүсийн ам уруу орчих гээд байгаа нь аавынхаа үгийг сонсохгүй атлаа хаа холын өөр зорилго, санаа өвөртлөсөн худалдаачны үгийг үг дуугуй дагаж явж буйтай яг адилхан юм. Гэтэл маанийгаа халамжилж зааж зааварчилдаг барууны ертөнц маань өдгөө асар их хямрал, гүнзгий мухардалд орчихсон байгаа шүү дээ. Одоо Европ, Америкт юу болж байна? “Уолл стриитийг эзлэн ав” гэдэг хөдөлгөөн яагаад гарав? Тэд жагсаж байгаа хүмүүс “Бид нар АНУ-ын иргэдийн 99 хувь”, “Бидний амьдрал улам хүнд байна” гэсэн самбаруудыг барьчихсан тэмцэж байна. Манай ихэнх хүмүүс энэ тухай мэдээлэл багатай, ташаа ойлголттой байна. Энэ бол нийгмийн бодол санааг далдаас чиглүүлж залж байгаа нэг жишээ юм. Тэдэнд үнэхээр хүнд асуудлууд, бүүр “математик” талаасаа боломжгүй болсон асуудлууд хуримтлагдсан байгаа.
Та нар анзаардаг уу. Хүн төрөлхтний түүхэн дэх бүх хувьсгалыг дандаа идэр залуу хүмүүс эхэлсэн байдаг шүү дээ. Залуус гэдэг бол одоохондоо бодол санаа нь төлөвшөөгүй, амьдралын өмнө том хариуцлага байхгүй, бусдын үзэл санаа ятгалгыг оюун ухаандаа шүүн тунгааж үзэхээс өмнө юуны түрүүнд сэтгэлийн хөдөллөөрөө аливаа зүйлийг хүлээж авахдаа хялбар, нэгнээ хуйларч дагадаг гэнэн тийм л хүмүүс байдаг. Үүнийг би Хойд Африкт одоо болж байгаа үйл явдлуудтай холбож хэлж байна. Тэгэхлээр хувьсгалын технологиудыг чухамдаа яг ийм хүмүүсийг ашиглахаар тохируулан боловсруулсан байдаг. Одоогийн либерал ертөнцийн, дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямралаас Хойд Африкт болж буй явдлыг салгаж ойлгох боломжгүй юм. Энэ бол нэг юмны хоёр тал нь, хямралыг шийдэх гэсэн нэг оролдлого юм. Гэтэл манай хэвлэл мэдээллээр тэнд нэг улсад нэг аймаар харгис диктатор (дарангуйлагч) байсныг нь одоо л олж харсан мэдсэн юм шиг л бичээд яриад байгаа биз дээ. Өнөө үед “хэрэгтэй” бол хэнийг ч харгис диктатор болгож чаддаг болсон, ТВ хэвлэлээр 7 хоног балбахад 8 дахь өдөр нь хүмүүс ийм л юм байх гээд хүлээгээд авчихдаг. Олонх нь өөр газраас мэдээлэл олж үзье, шалгая гэж ч боддоггүй. Жишээлбэл, Ливи байна. Харин тэнд сүүлийн 30-40 жилд тогтвортой байдал гэдэг жинхэнэ утгаараа тогтсон, маш их бүтээн байгуулсан, ард түмнийх нь амьдралын стандарт харьцангуй их өндөр, Барууныг хямд сайн чанарын газрын тосоор хангадаг орон байсан. Гэтэл одоо яаж байна?
Гэтэл манайд сонгууль гэгч нь 4 жил тутамд давтагдаж байдаг тул ийм нөхцөлд улстөрийн тогтвортой байдал, эдийн засгийн томоохон төслийг хэрэгжүүлэх, улс орны дэвшил хөгжил цэцэглэлтийн тухай зүүдлээд ч хэрэггүй байгаа. Хэрвээ Монгол улс хөгжие л гэж байгаа юм бол дээрхи “ардчилал”, “сонгууль”, “чөлөөт зах зээл” гэх мэт ойлголтуудыг хэт туйлшран хэрэглэдгээ эргэн харах хэрэгтэй. Ер нь олон ташаа ойлголтуудаасаа, төөрөгдлүүдээсээ салах шаардлагатай болоод байна. Манайд улстөрчид маш олон болсон, гагцхүү төрийн хүмүүсийн бодлого маш үгүйлэгдэж байна. Энэ хоёр хоорондоо чанарын ялгаатай ойлголтууд шүү. Тухайлбал, улстөрчид эдийн засаг гэчихээд харин түүнийг тойрсон шал өөр зүйлсийн талаар маргалдаад яг эдийн засгаа бол ярихгүй орхичихоод байдаг.
-Таны орчуулсан эдгээр номыг дундаж монгол хүн хэрхэн хүлээж авч байна вэ?
-Би тэр бүх хүний өмнөөс юу хэлэх вэ? Ер нь олон хүн надад хандаж утсаар холбогдож заримтай нь уулзаж ярилцахад сайн хүлээн авч санал солилцож байгаа. Ер нь миний орчуулж гарсан 7 ном хүмүүст маш олон зүйлүүдийг эргэн харахад үнэхээр тусалж байна гэж байнга ярьдаг. Гэхдээ би тэдэнд ганцхан зүйл л хэлдэг. “Би та бүхнийг ямар нэг зүйлээр ухуулж ятгаж байгаа хэрэг биш шүү. Зүгээр л бидний одоогийн байгаа байдлаа олоод харчих, хуучин ойлголт төсөөллөө гарахыг оролдоод үз, тэгээд байгаагаа зүгээр л хараадах. Тэгээд л ямар дүгнэлт хийх нь таны сонголт" гэж л хэлдэг. Миний хувьд бол эдгээр номыг уншсан хүмүүс хэзээ ч урьдын шигээ тийм хүмүүс биш болсон гэдэг нь чухал юм. Тэд өөрсдөө шүүн тунгааж эргэцүүлж боддог болсон, иймээс энэ бол манай хүмүүс хувь заяагаа өөрсдөө шийдэж байх гол алхам юм.
-Коммунизмд мухардах шалтгаан мэдээж байсан. Гэтэл либерализм бас л мухардчихлаа. Тэгвэл одоо гурав дахь ямар зам байна вэ?
-Сүүлийн үед Америкт, Европт, Латин Америкт юу болж байна вэ? Хүн төрөлхтөний хувьд ардчилал нь байна уу, социализм нь байна уу, коммунизм нь байна уу ер нь хамаагүй, эцсийн эцэст ихэнх хүн ардын сайн сайхан өөдрөг тайван амьдрал, шударга байдал, хүнлэг энэрэнгүй сэтгэл ёс суртахуун, айдас түгшүүргүй, маргаашийн ирээдүй нь гэрэлтэй тийм нийгмийн төлөө засаглалын хэлбэр хэрэгтэй болоод байна даа. Америк, Европт ардчилал, сонгууль, хүний эрхийг дээдэлсэн учраас л өнөөгийн баян тансаг амьдрал, хөгжил дэвшилд хүрсэн хэрэг хараахан биш юм, үүнийг Европын түүхийг нилээд судалж баримтат кинонууд үзэж судалгааны бүтээл, номуудыг уншсаныхаа дараа ойлгосон. Гэтэл бидний олонх тэнд шал өөр далд механизмууд, зарчмууд үйлчилж байдгийг анзаардаггүй, аргагүй юм даа, ер нь ил ярьж хэлж болдоггүй хориотой сэдвүүд одоо ч олон байна шүү дээ.
Олон улсын мөнгө санхүү, үйлдвэрлэл худалдааны, ялангуяа банк-санхүүгийн механизмыг ойлгохгүйгээр тэр бүх зарчмуудыг нь ухаж ойлгох ямар ч боломжгүй юм. Жишээ нь, энгийн телевизороор жишээ аваад үзье л дээ. Бид телевизийн дэлгэцэн дээр юу гарч байгааг л үздэг. Харин телевизийн дотор хэсэгт нь ямар эд ангиуд хэрхэн ажиллаж байдгийг ядаж багцаадахгүйгээр яагаад эвдэрч саатав гэдгийг нь хэлж болохгүй. Иймээс аливаа юмыг гадна талаасаа харагдаж байгаагаар нь, санагдаж байгаагаар нь ийм тийм гэж яаруу дүгнэлт хийх нь эрсдэлтэй. Тиймээс гол гол зарчим механизмыг нь дор хаяж багцааддаг байх ёстой. Үүнийг л хүмүүс ойлгоосой. Миний орчуулж байгаа номнууд хүмүүст өөрсдөд нь оюун санааны гарц, өөр хараа өнцөг нээж, тусламж болж байгаа талаар их ярьдаг. Гэхдээ Монголын ард түмний нилээд хэсэг нь “Бид чухам ямар байдалд орж байж одоо ойлгоогүй байгаа, ойлгохыг хүсэхгүй байгаа зүйлсээ сая ойлгож ухаарах вэ?” гэдэг асуултыг би өөртөө тавьж байна.
Монголын ард түмний, манай үндэстний тэр цөм, багана нь байхгүй болох аюул нүүрлээд байна. Үндэстний гол цөм хэсэг нь төөрөгдөл, ядуурал, цөхрөлдөө живж задран унах юм бол дундаж цөөхөн бид хэд ч, асар баян маш цөөнх ч бүгд хэн ч биш, улс гэр оршин тогтнож байхын тулд юу ч хийх чадал, боломжгүй болох юм. Иймд бид маш цөөхүүлээ учир нийт хүн ардаа ажил эрхлэлт ашиг орлогын хувьд, эрүүл мэндийн хувьд, хүн амын тоо чанарын хувьд, боловсрол соёлын хувьд гаднын явуулгаас хамгаалж аврах, ингэснээрээ бид өөрсдийгөө аврах цаг ирээд байна. Засаж болдоггүй алдаа гэж бас байдаг. Үүнийг л хүн бүр ойлгох ёстой. Либерал аминчхан зан бол бидэнд тохирохгүй ээ.
-Сүүлийн 20 жилд Монголчууд зөндөө алдлаа гэж ярьж байгаа ч заавал ийм зүйл л үзэж байж ойлгож ухаарах байсан гэж ярих хүмүүс ч байна.Энэ бол хүн төрөлхтний туулсан жам ёсны зам гэх мэт. Энэ талаар?
-Ийм юм ярьж байгаа хүмүүс бол өөрсдөө ч энэ байдлын цаад сөрөг үр дагаврууд, аюул заналыг бас сайн ухаараагүй байнаа гэсэн үг юм. Тэд л нийгмийг төөрөгдөлд оруулж байж, хүмүүст элдэв хоосон зүйл амлаж байж эрх мэдлийг авсан хирнээ тэдний амь амьдралаас дөлж зугтаасаар одоогийн ийм байдлыг бий болгосон шүү дээ. “Ганцаараа л дандаа яриад /бичээд/ байсан хүний бүх юм нь үнэн шиг болчихдог” гэсэн О.Бальзакын ёжтой нэг үг байдаг даа. Энэ 20 жилд маш цөөхөн хүмүүс л ярих бичих үнэхээр бодит бололцоотой байлаа шүү дээ. Бас нэг үг байдаг даа, ухаалаг хүн бусдыг алдаанаас суралцдаг гэдэг. Тэнэг хүн өөрийнхөө алдаанаас суралцдаггүй гэдэг. Зөрүүд мунхаг хүн бусдын алдаанаас бүү хэл өөрийнхөө алдаанаас ч суралцдаггүй юм байна лээ...
-Тэгвэл 1990-ээд оны үед бид энэ бүхнийг сэхээрч харах боломж хэр байсан бэ?
-Ер нь одоо эргээд харахад үгээ хэлэх эрх чөлөөний тал дээр хязгаарлагдмал зүйлүүд үнэхээр байсаан. Одоогийн байдалтай харьцуулаад үзэхэд илүү муу байсан. Харин ажилгүйдэл, хавтгай ядуурал, боловсролын уналт бол манайд байгаагүй шүү дээ. Энд тэмдэглэн хэлэхэд бид дайны /Хүйтэн/ нөхцөлд байсан гэдгийг мартаж болохгүй. Дайн бол дайн, бүх зүйл дээр хавчигдаж байсаан. Харин одоо бол нийгмийн үнэмлэхүй олонхийн хувьд ажилгүйдэл, ядуурал, цөхрөл мөхөл, ёс суртахууны уналт, үндэстний боловсрол, эрүүл мэндийн дампуурал бол манай нийгэмд цоо шинэ үзэгдэл болон гарч ирсэн, энэ бол факт шүү. Сүүлийн хорин жилийн хугацаанд олон улсын банк, санхүү, зээл тусламжийн байгууллагуудын явуулсан олон төсөл хөтөлбөрүүд төдийлөн ашиг тусаа өгөөгүй харин ч манай нийгэм, эдийн засгийн суурь бааз, аж үйлдвэрлэл нуран унах бүх нөхцлийг бий болгосон. Үүнийг л би шүүмжлээд байна. Коммунизмын үед ажилладаг суурь машин капитализмын үед ажиллахаа больчихдог гэж ойлгож болохгүй биз дээ.
Одоо наад зах нь утааны асуудлыг амтай бүхэн ярьж шоудаж байна. Гэвч энэ их утааны шалтгаан болсон манай хүмүүсийн асар том нүүдэл шилжин сууршилтыг цаад шалтгаануудыг огт авч үзэхгүй байна. Энэ бол бас л манай нийгмийн цоо шинэ үзэгдэл, хязгаар хөдөө орон нутаг Монгол орон эзгүйрч байна шүү дээ. Энэ нь нэг талаараа эдийн засгийн неолиберал бодлогын шууд үр дүн, өөрөөр хэлбэл улс төр – эдийн засаг нийгмийг сөхрүүлэх зохион байгуулалттай зориудын том явуулгын үр дүн юм шүү. Одоо манай улс бүх банк санхүүгийн тогтолцоогоо гадныханд өөрсдөө өгчихсөн байгаа. Гадныхан л орж ирж байвал бүх зүйл сайн сайхан болдог гэж манай гэнэн либералчид хашгиралддаг. Энэ бүгдийг, өнгөрснөө, одоо байгаагаа ойлгож ухаарахгүйгээр бид улс үндэстний хувьд цаашаа хөгжин дэвших ямар ч үндэслэл байхгүй гэдгийг ойлгох ёстой. Харин улс үндэстэн суларч доройтон дампуурвал баян ч бай, ядуу ч бай чи хэн ч биш, ямар ч их хөрөнгө мөнгө хэнд ч тус болохгүй, хүний нохойн хоол болдог жамтай, хүн төрөлхтний түүх ийм л байсан, цаашдаа ч ийм л байх болов уу.
-Төвлөрөл бий болж байна. Хөдөөнийхөн хот руу орж ирэхээр хөдөө малчин байхгүй болно. Ингэхлээр махгүй болно. Мах Монгол хүний хувьд чухал хүнс....
Энэ бол төвлөрөл бус юм. Энэ бол манайдаа хүн ардын том нүүдэл, шилжин суурьшилт юм. Түүхээс үзвэл том нүүдэл, шилжин суурьшилтанд дайн дажин, өвчин дэгдэлт, цаг уурын онцгой өөрчлөлтүүд, ер нь тэвчихийн аргагүй нөхцөл байдал л нөлөөлсөн байдаг. Харин 1996 оноос манайд эхэлсэн их нүүдэл нь дурдсан шалтгаануудтай дүцэхүйц неолиберал бодлогын шууд үр дагавруудын нэг юм. Хүмүүс урьд өмнө нь амьдран сууж байсан амьжиргаагаа бас нутаг орноо хаяад дүрвэж хотын гэр хороололд ирж амь зууж байна гэдэг бол тэд нийгмийн маш том цохилтыг авсан гэсэн үг юм. Энэ бол тусдаа иж бүрэн том сэдэв юм шүү.
1949 оны 12 сарын 09-ны өдөр НҮБ ”Геноцидын эсрэг” конвеци батлан гаргасан байдаг. Үүнийг би зориуд олж үзлээ. Геноцидыг тодорхойлох шалгуур хүчин зүйлүүд байдаг. Эдгээрийг аваад үзэхэд Монголд нийгмийн геноцид явагдаж байна гэж хэлэх бүрэн үндэс бий. Энэ бол харийн хоосон номлол, загварыг тулган хэрэгжүүлсний, манай эрх баригчдын тэдний зөвлөгөөгөөр явуулж ирсэн бодлого, үйл ажиллагааны шууд үр дагаврууд юм. Гол нь бид нар үүнийг олж харахгүй, олж харахыг хүсэхгүй байна. Үүнийг олж хараад ярихад тодорхой хэмжээний иргэний зориг гаргахаас өөр арга байхгүй. 1991 онд бол үнэхээр том, алсын үр дагавруудтай форматлал байсныг одоо улам бүр ойлгож байна.
-1990 онд хувьсгал болсон юм бишүү?
-1990 оны хувьсгал бол монголын ард түмний үндэстний чөлөөлөх хөдөлгөөний нэгэн том давалгаа байсан гэдгийг би хүлээн зөвшөөрдөг. 1990 оны 12-р сарын 10-нд цуглаан болсон, дараа нь 3.18-нд өлсгөлөн болоод хавар нь гэхэд бидний дэвшүүлж байсан санаануудыг хэрэгсэхгүй үлдээгээд тэмцлийн нэрийг ардчилал /цаагуураа барууны маягийн гэсэн үг/ хэвээр үлдээгээд агуулгыг нь бүрэн өөрчилсөн байсан. “Ардчиллын төлөө 20 жил” гэдэг баримтат кинон дээр тэр хүмүүс нь ярилцлага өгсөн байдаг. Ард түмэнд бол тэр үед капиталист нийгмийг байгуулах гэж байгаа гэдгээ хэлж болохгүй байсан, ардчилал зах зээлийн онол гэсэн тэр үед сайн ойлгомжгүй үгсээр орлуулж байсан гэж. Яг үндсэндээ эдгээр нь манипуляцийн технологиуд байхгүй юу.
Эхний хамгийн хүчтэй хийсэн цохилт нь бол 20-р тогтоол. Энэ нь манай банк санхүү мөнгөний тогтолцоог форматлах үйл явцын яг эхлэл нь байсан, маш хүчтэй хоёр дахин девальвац хийнэ гэдэг нь юу гэсэн үг вэ. Энэ нь гадна талдаа бол доллартай хүмүүст монголын бүх юмнууд хоёр дахин хямдарчихлаа гэсэн үг. Өнөөдөр монгол төгрөгийн ханш ямар байгаа билээ дээ? Монгол хэд дахин хямдарсан бэ гэж үү? 250 гаруй дахин! Монгол улсын мөнгөн тэмдэгт төгрөг дээр нь үнэт металл буюу олон улсын валютаар баталгаажна гэсэн үг байдаг байсан, одоогийн төгрөг дээр бол юу ч байхгүй. Энэ бүхний хууль ёсны эзэд, монголчууд бидэнд ойлгуулалгүй маш хүчтэй эдийн засгийн “төрөл арилжилт” явуулсан даа. Иймээс манай эдийн засаг “Бидний мэдлийн, бидний төлөө эдийн засаг биш” болсон шүү. Улс орны эдийн засгийг, түүгээр дамжуулаад ард түмнийх нь хувь заяаг эрхшээлдээ барихын тулд мөнгөний бодлогыг нь гаднаас барьчихдаг. Тэгээд дараа нь хэвлэл мэдээллийнх нь салбарыг гартаа хийдэг, ингээд л дуусаа. Энэ бол олон газар хэрэглэгдсэн сонгодог арга. Бусад “Гурав дахь ертөнцийн” колони орнуудын хувьд ч яг ийм.
-Зурагтаар бол нэг л сайхан юм яриад байх юм. Хөгжлийн босгон дээрх бөлдгөн тэгнээ болчихоод байна, жаахан өвдөлтөө тэсчихвэл хөгжил гэдэг юм руу нь унах гээд байна, тэвч, итгэ, хүлээ гээд л. Нөгөө миний багын бүтэлгүй хайрын захиа шиг юм л Засгаас тарааж, ард түмэндээ хайраа илэрхийлээд байна.
Тэгэлгүй яахав. Тэд одоо удахгүй нэг хүнд оногдох ДНБ 10 мянган доллар, бас тун удахгүй 30 мянга болно, ДНБ 2011 оны байдлаар өмнөх онтой харьцуулахад 20 хувиар өссөн гээд яриад, бичээд, бичүүлээд байна. Энэ бол монголын байгалийн нөөц баялагийг хамах тусгай ажиллагааны PR хэсэг нь шүү. Манайхан бол ДНБ өссөн гээд байхад амьдрал ерөөсөө ийм хэмжээгээр өссөнгүй гээд яриад байгаа. Угаасаа одоогийн энэ ардчилсан чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн үзэл санаа бол нийт хүн ардын төлөө, баялагийн шударга хуваарилалтын төлөө систем угаасаа биш байхгүй юу. Зөвхөн үг хэлэх, сонгууль хийх, хэвлэн нийтлэх гэх мэт хүнд хэрэгтэй боловч бодит амьдралд шууд нөлөөгүйг нь “ардчиллын хэмжүүр” болгож хуураад харин хүний амь амьдралд хамгийн хэрэгтэй зүйл болох эдийн засгийн шударга байдал, баялагийн шударга хуваарилалтын тал дээр бол таг чиг. Үнэндээ бол хүнд амин чухал хэрэгцээтэй бус тэр хийсвэр боломжуудыг л тунхагладаг үзэл суртал шүү дээ.
Хамгийн гол нь эдийн засгийн бодит эрх тэгш эрх чөлөө, нийгмийн баялагийн шудрага хуваарилалт юм шүү дээ! Монголын ард түмнийг 10-уулаа гэж үзвэл тэрний дотор ганцхан хүний орлого олон дахин нэмэгдсэн л бол бүх хүмүүсийн нийт орлого нэмэгдсэн юм шиг ДНБ харуулдаг. Үлдсэн есийнх нь орлого бүүр буурсан ч байж болдог. Тиймээс нэг хүнд(!) ноогдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэдэг бол бүх хүмүүс тийм хэмжээний орлого олсон гэсэн үг огтхон ч биш ээ. Ийм энгийн юмыг бид нар олж харахгүй байна даа. Сургаар итгэж суутныг биширдэг гэнэн зуршлаасаа салах ёстой болжээ.
-Удахгүй монголчууд маш том сонголт хийнэ. Энэ сонгуулиар ер нь урьдын байдал засагдах боловуу. Үүнийг засаж чадах улс төрийн хүчин байна уу?
-Миний үзэж байгаагаар бол одоогоор тийм улстөрийн хүчин харагдахгүй, сонсогдохгүй байна. Яагаад гэвэл ямарваа нэг үзэл санаа бодлого үйл ажиллагааг хөтөлбөр зорилго болгож тэрийг нь ард түмэн гарцаагүй ойлгож дэмжиж хүч чадлаа дайчилж байж амжилт болдог жамтай. Үүнийг манай улсын эрх баригчид, иргэд ойлгоогүй цагт бидэнд юу ч туслаж чадахгүй, юу ч өөрчлөгдөхгүй. Үнэндээ бол сонгууль явуулаад ч утга учир багатай, учир нь үзэл санаа, улстөр-эдийн засгийн чиг баримжаагаа өөрчлөөгүй цагт юу ч өөрчлөгдөхгүй, боломжгүй юм. Одоогийн энэ сонгууль бол нөгөө л хуучин эрх баригчдыг, тэр бүлэглэлийг дахин 4 жил суух хугацааг нь сунгаж өгөх ёслолын ажиллагаа төдий юм.
-Өөрчлөхийн тулд яах ёстой вэ?
Ер нь бол бид нар өөрсдийнхөө сүүлийн 20-иод жилд явуулж ирсэн бодлого, үйл ажиллагаагаа эргэн харах шаардлагатай. Гол нь үнэмлэхүй олонхийн маань амьдралыг боомилоод байгаа тэр зүйл буюу эрх баригчдын бас бид бүхний тархин дотор зориуд суулгасан ташаа ойлголтууд, төөрөгдөл юм. Энэ төөрөгдлөөсөө бид гарах ёстой. Одоо Монгол улсад бахархдаг ганцхан юм нь бол ардчилалд тууштай байсан гэдэг. Миний бодлоор бол, Азийн бар орнуудыг бас судалж үзэж байсандаа тулгуурлан хэлэхэд манайхан Азид ардчиллын цаад үнэнийг нь ойлгоогүй яваа ганцхан улс юм. Тэд маш прагматик, хоосон үзэл суртал гэдэг юмны үнийг мэддэг улсууд шүү. Харин манай дэндүү гэнэн, эрх баригчид хоосон үзэл суртлуудаар, үнэндээ бол капиталист зэрэглээнд дотор амьдарцгаадаг, эрх баригчдад бол болж байгааг бид харж байна. Гэвч тэд л ард түмнээ одоогийн энэ нүх үрүү чирч авчирч унагасан шүү дээ.
-Энэ бүхэн юунаас үүдэлтэй гэж? Мэдлэг, боловсролын тал дээр харанхуй байна гэсэн үг үү?
-Боловсролын асуудлыг бол тусад нь сэдэв болгож нилээд харсаан. Тэгээд би “Хүн сүргийн үйлдвэрлэл” гэдэг номыг сонгон орчуулж хүмүүст хүргэсэн. Энэ ном бол манай хүүхэд залуучуудын хүмүүжил, ойлголт төсөөлөл, мэдлэг боловсролыг хэрхэн “стандартдаа” оруулж авах замаар ирээдүйн колонио бэлтгэж байгааг илчлэн шүүмжилсэн, олон оронд хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүтээл юм. Яагаад би өөрөө ном бичихгүй, барууны авторуудыг орчуулаад байна гэж хүмүүс их асуудаг. Гол нь монголчууд бид өнөөдөр бие биенээ сонсохоо, итгэхээ, хамтрахаа бүүр больчихсон. Энэ бол хамгийн эмгэнэлтэй буюу оюун санааны колоничлолд орчихсон байна гэдгийг хэлээд байгаа хэрэг шүү. Бид нарыг гагцхүү гаднын хүмүүсийг бараг мөргөж шүтдэг болгочихсон. Иймээс эхний үед монгол хүмүүсийн оюун ухаан уруу өнгийж тэдний зүрх сэтгэлийн хаалгыг нь тогшихын тулд юуны өмнө барууны олон шударга хүмүүс, эрдэмтэд судлаачдын бичсэн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүтээлүүдийг орчуулж хүмүүст хүргэж байгаа. Энэ үүднээс Баруун Европын, Канадын, Америкын судлаачид, эрдэмтдийн одоогийн энэ шударга бус тогтолцоог илчлэн шүүмжилсэн, бид цаад сэдэл механизмуудыг нь ойлгон санаа авч өөрсдийнхөө байгаа байдлыг олж харахад их тус болохуйц номуудыг түүж орчуулж хүмүүст хүргэж байгаа. Хамгийн сүүлд капиталист нийгмийн соёл-ёс суртахууны үндсийг өнөөгийн байдалтай нь шүүмжилсэн “Эрин цагийн дуудлага”, эдийн засгийн 11 алуурны хамтран бичсэн “Эдийн засгийн алуурчдын золиосууд” номуудыг гаргаад байгаа, хүмүүс маш сайн хүлээн авч байгаа.
-Таныг өнөөгийн ардчилсан нийгмийн тогтолцоог шүүмжлээд эхлэнгүүд нэг бус нэлээд олон хүн, магадгүй хэсэг бүлэг, нам эвсэл ч таныг хуучнаа санагалзсан, коммунист, монголын хөгжлийг арагш нь чангаахыг хүсэгч, ардчиллаас ухрагч, дарангуйллыг хүсэгч гэх мэтээр цоллон эсэргүүцэх нь тодорхой.
-“Голын нэг усанд хоёр дахин орж болдоггүй” гэж нэг үг байдаг даа. Энэ бол голын ус урсаад өнгөрдөгтэй ижил, аливаа түүх бол цаг хугацааны, нийгмийн амьдралын эрхээр урсгаад өнгөрдөг, харин дараа нь өнгөрсөн түүхийн сайн муу сургамжийг нийгэм хүмүүс ямар нэг хэмжээнд ойлгож ухаарсан байдаг, тэгээд ч улс нийгмийн гадаад дотоод нөхцөл байдал шал өөр болсон байдаг гэсэн үг шүү дээ. Иймээс яг хуучин нийгэм үрүүгээ буцах тухай ойлголт төсөөлөл бол хүмүүсийн цэвэр сэтгэл хөдлөл дээр тоглож байгаа манипуляц бөгөөд мөн чанартаа нийгмийн олонхийг үүгээр айлгаж хуурч байгаад одоо зарим хүмүүсийн хэвшмэл ойлголт төсөөлөл болгосон эд, ер нь логикгүй яриа юм. Иймээс “хуучнаа санагалзах”, “буцах” тухай үг яриа бол бусдыг үгүйсгэж шошго наах гэсэн, бодит байдлаа олж харах ухаарах гэсэн зүйлийг ярьж байгаа, хүмүүсийг битгий сонс, ард түмнийг нүдээ аниж чихээ бөглөөд сууж бай гэсэн далд зальжин санаа шүү дээ. Тэгээд ч яг буцаад өнгөрсөн байдалдаа орох гэдэг нь огт бодит боломжгүй зүйл. Миний хувьд бол өмнөх түүхээсээ суралцаж алдаагаа дахин давтахгүй байх сургамж, харин олсон ололт амжилт туршлагуудаа тулгуурлаад цааш нь нэмээд баяжуулаад аваад явах, хамгийн гол нь улс үндэстнийхээ бодит боломж, одоогийн нөхцөл байдлыг зөв харж тооцож, нийгмийн үнэмлэхүй олонхийнхоо амьдралын энгийн үнэнг ойлгож тэдний туйлын хүсэл тэмүүллийг нь хангах зөв чиг баримжаа, хөгжлийн гольдролын тухай яриа юм. Одоо бид үзэл сурталжиж ханалаа шүү дээ, одоо судлах ойлгох, сэхээрэх ухаарах, хөгжлийн зөв замаа тодорхойлох, тэгээд даруй хөгжлөө бүтээж эхлэх хэрэгтэй байна даа.
Би коммунист биш ээ, урьд нь ч байгаагүй. Ингэж хялбарчлан сэтгэж бодож ярьж байгаа бол бид үүнээс хойш 20 гаруй жил өнгөрчихөөд байхад, маш олон үйл явдлууд бидний нүдэн дээр өрнөж үр дагаврууд нь илрээд байхад Монгол эх орныхоо туулж өнгөрүүлсэн нэн шинэ түүх, өнөөгийн байдлаа төдийгүй ялангуяа өнгөрсөн 100 жилийн дэлхийн улстөр-эдийн засгийн цаад нарийн учир шалтгаануудыг бас л сайн судлаж ойлгоогүйг харуулж байгаа юм. Зөвхөн хэн нэгний ярьсан хэлсэн, бичсэн зүйлийг чин үнэн гэж итгэж “сургаар ойлголт”-той суусаар байгаа, юмыг дэндүү хялбаршуулж нэг хэв загварт оруулж ойлгодог болсон бидний өнөөгийн сэтгэлгээ юм даа.
Бидний хэн нь ч хүний нийгмийн бодит шударга байдал, бодит эрх тэгш байдал, бодит эрх чөлөө бодит сайн сайхны төлөө үзэл санааны эсрэг биш гэдэг нь ойлгомжтой, харин одоогийн ардчилал гэдэг үзэл суртлын баг өмссөн энэ бүх уршигтай үйл ажиллагааг, тарьсаар байгаа үр дагавруудыг нь шүүмжилж байгаа хэрэг юм. Одоо улс гэрийг маань юунд ч хүргэж болох нөхцөл байдал нэгэнт бүрдчихээд байна шүү! Бид одоо дотроо хэмлэлдэж суухаа больё гэж хэлэх байна. Үүн шиг амархан, тэгээд маш хор хөнөөлтэй юм гэж байхгүй гэдгийг хүмүүс ойлгоосой.
Ер нь “Чи бидэнтэй л биш бол бидний дайсан” гэдэг уриа, ойлголт бол харгис дарангуйлагч Б.Муссолини, А.Гитлерийн үед гаарч байсан үзэл санаа юм шүү дээ. Тэнд өөр хэнийг ч юуг ч бүү сонс, бүү олж хар, бүү ярь хэлэлц, нийгэмд нь “бид эсвэл дайснууд” гэсэн үзэл сурталыг гааруулж байсан юм шүү, эцсийн үр дүнг нь бид сайн мэдэж байгаа. Тэгвэл одоогийн манай нийгэмд ноёлж байгаа энэ харийн үзэл суртал, түмэн олны төөрөгдөл, энэ ядуурч туйлдсан маргаашгүй амь зуулга нь өнгө, мөнгөний хавтгай дарангуйлал биш гэж үү?
/Үргэлжлэл бий/
-Өнөө цагийн манай улстөрчид, эдийн засагчид, нийгмийн зүтгэлтнүүдийг хүн төрөлхтний ядаж сүүлийн 500 жилийн түүхийг ямар нэг хэмжээнд судлаач хэмээн уриалмаар байна. Бидэнд хэвлэл мэдээлэл ном, сурах бичгээр дамжуулан өгч буй, зөвхөн түүгээр л дамжуулж бидний оюун санаад тэр үзэл санаанууд, олон хоосон домгийг, ойлголт төсөөллүүдийг бидний толгойд суулгасан байна шүү дээ. Ер нь хүн төрөлхтний түүхийг сайнтай, саартай нь бүгдийг нь судлах ёстой. Гэхдээ сурах бичгээр түүхийг судалж хэрэггүй. Ингэж чадаж байж гэмээнэ одоо өрнөж байгаа үйл явдлуудыг зөв ойлгох, ирээдүйд гарч болох үйл явдлыг урьдчилан төсөөлөх, үр дагавруудыг нь олж харах тийм боломж бүрдэж байгаа юм.
Би ч гэсэн өөрөө социалист нийгмийн л бүтээгдэхүүн. Мөн л сүүлийн 20 жилийн ихэнх хугацааг эх орондоо өнгөрөөж байна. Гэтэл бидний “мэддэг” тэр түүх, халаасны “эрдэмтдийн” яриад байгаагаас шал өөр дэлхийн жинхэнэ түүх, бидэнд хэлж ярьж өгдөггүй түүхэн үйл явдлууд гэж бас байна. Тиймээс тэр түүхийг гарцаагүй олж үзэх, мэдэж байх хэрэгтэй, ялангуяа улстөр сонирхдог хүмүүс. Үүнийг харж чадвал бид болж өнгөрсөн түүхэн үйл явдлуудад үнэн зөв дүгнэлт өгөх, ирээдүйг бас баримжаалах боломжтой болох юм.
Түүнээс бус хэн нэгэн хүний, бүлэглэлийн бидэнд зориулан бэлтгэсэн бэлээхэн дүгнэлтийг сонсох, хүлээн авах гэж бид төрөөгүй, амьдраагүй биз дээ? Тийм үү? Миний хувьд гэвэл өөрийнхөө олж авсан мэдлэг, итгэл үнэмшлээрээ л ярьж байна. Өөрөөр хэлбэл монголчууд аа, ТА БИД СҮҮЛИЙН 20 ЖИЛД “БУРУУ ЗАМААР БУДАА ТЭЭЧИХЖЭЭ”. Иймээс одоо “БУЦАХДАА ЮУ ТЭЭХ ГЭЭД БАЙНА” гэж эмзэглэсэндээ л ингэж хэлж байна.
-Та энэ талаар нэлээд судалгаа хийсэн нь харагдаж байна. Ирээдүй судлал /футурологи/ нь өөдрөг болон гутранги /оптимист ба пессимист/ гэсэн хоёрхон л янз байдаг. Монгол улс, монголчуудын ойрын ирээдүй энэ үүднээс харвал ямаршуухан тунгалаг байна даа?
-МОНГОЛЫН НИЙГМИЙН ЗАДРАЛ ЯЛЗРАЛ НЬ МАГАДГҮЙ БИД БУЦААЖ ЧАДАХГҮЙ ТЭР ЦЭГ РҮҮГЭЭ Л ОЙРТСООР БАЙНА. Үүнийг маш олон шинж тэмдгээр нотолж чадна. Монголчуудын нийгмийн ёс суртахуун, ертөнцийг үзэх үзэх, ёс зүй, эрүүл мэнд, боловсролын систем, дотоодын мөнгө-санхүү эдийн засаг, хүн амын хэрэгцээний түвшин бүтэц, үндэстний бүх талын дархлаа гэсэн гол гол үзүүлэлтүүдээр нь аваад үзэх юм бол БИД МАШ ТОМ УХРАЛТ ХИЙЖЭЭ. Өнөөдрийн Улаанбаатарын гудамжуудаар чихцэлдэн давхилдаж буй энэ үй олон машин унааны бол ихээхэн хэсэг нь цэвэр зээлийн хэрэглээ болж хувирч байна шүү дээ. Бид өнгөрсөн хугацаанд дорвитой юу ч нэмж хийж сураагүйгээр барахгүй чаддаг байсан олон зүйлээ хийж чадахгүй, хүсэлгүй, шаардлагагүй болгосон. Энэ бол зөвхөн цэвэр эдийн засгийн асуудал бус манай улс үндэстний цаашид оршин байх эсэх тухай асуудал шүү дээ.
Яг үүнтэй адил манайхан өмнөх боловсрол мэдлэг, өмнө нь цуглуулсан байсан бүх хөрөнгө чадавхиа үрэн таран хийгээд дуусч байна, яг одоо. Дуусах шатандаа орж байна шүү. Бид ийм л түгшүүртэй үед, маргаашийн ирээдүй харагдахгүй байгаа үед амьдарч байна.
Гэвч энэ бүх үйл явцыг би ӨӨДРӨГӨӨР ХАРАХЫГ ОРОЛДОЖ Л БАЙНА Л ДАА. Энэ БҮХ УХРАЛТ, ГАМШГИЙН ШАЛТГААНЫ ИХЭНХ НЬ БИДЭНД ӨӨРСДӨД МААНЬ Л БАЙНА. Сонголт хийх эрх нь. Сонголт хийхийн тулд бид өөртөө өөриймшүүлсэн тэр хоосон догмуудаасаа зоригтой салах хэрэгтэй байна. Гадны хүмүүс бидэнд чухам юу өгчихөв, өөриймшүүлчихэв? Тэд бас үүнийгээ зөв юм хийж байна гэж үзэж байсан, харин одоо тэнд нь ч хямрал мухардалд хүргээд байгаа. Бид тэдний зөвлөгөөг нь сохроор дагаж дуурайгаад юунд хүрчихэв гэдгийгээ л зөв дүгнэж чадаад ТҮҮХИЙН ХУВЬД БОГИНОХОН ХУГАЦААНД ОДООГИЙН БАЙГААГААСАА ЧАНАРЫН ӨӨРЧЛӨЛТ ДЭВШИЛТ ХИЙХ ШААРДЛАГА АМЬДРАЛААС УРГАН ГАРЧ ИРЖ БАЙНА.
Бидний ярьж байгаа энэ асуудал маш өргөн, тодорхой сэдэв л дээ. Тодорхой асуултын хүрээнд тодорхой юмыг ярих, гаргаж ирэх хэрэгтэй байна. Ер нь маш их асуудлууд байгаа. Нарийвчлаад ярьж болохоор асуудлууд маш их хуралдаад биднийг боомилоод байна.
-“Ардчилал” нэрийн дор сүүлийн 20 жилд ихээхэн бужигнууллаа даа. “Ардчилал бүрэн төгс эд биш. Гэхдээ хүн төрөлхтөн ардчиллаас илүүг бүтээж чадсангүй” гэж У.Черчилль хэлсэн гэдэг. Чухам иймээс либерал үзэл хүний бүрэн төгс эрх чөлөөг хангаж, бололцоог нь нээж өгдөг гэж тайлбарлаж байна. Энэ талаараа коммунизмаас илүү ч юм шиг. Та юу гэж бодож байна?
-Английн улс төрч У.Черчиллийн түүхэнд хийж гүйцэтгэсэн сайн ч зүйл байгаа, саармаг зүйл ч нилээд байдаг юм билээ. “Ардчилал бол засаглалын хамгийн муу хэлбэр. Хэрэв засаглалын бусад хэлбэрүүдийг авч үзэж тооцохгүй бол тэр шүү дээ” гэж Черчиллийн хурцаар ёжилж хэлсэн үгийг нь манайд гуйвуулаад “Ардчилал бол муу засаглал гэвч хүн төрөлхтөн үүнээс илүү юм олж чадаагүй” гэж монгол хэлэнд зориуд ташаа орчуулж тараасан, одоо болтол ихэнх хүмүүс яг ингэж ойлгож явдаг юм билээ. Тэгэхлээр хүмүүс ер нь одоогийн энэ ардчиллаас илүү сайн өөр засаглалын хэлбэр байдаггүй юм байна гээд ойлгочихож байгаа юм. Энэ бол нийгмийг залилан хуурсан манипуляцийн нэг л жишээ. Тэдний ихэнх нь гуйвуулсан тэр орчуулгад нь цайлган зангаараа итгэчихсэн, үнэмшчихсэн цохиж явдаг. Гэтэл “ардчилал”......”демокраси” гэсэн үг нь “демос” гэдэг эртний грек хэлээр бол чөлөөт иргэд гэсэн үг аж. “Краси” гэдэг нь засаглал, эрх мэдэл гэсэн утгатай үг. Тэрхүү “демос” нь боол бус харин эрх чөлөөт иргэд байсан ба нийгэмдээ харьцангуй чинээлэг хэсэг нь байсан байна. Гэтэл бусад хүмүүс, тухайлбал бооолууд мөн иргэн болоогүй жирийн ардууд энэхүү давуу эрхтэй бүлэгт багтдаггүй байжээ. Эмэгтэйчүүдийн тухай энд дурсаад илүүц. Тэр ямар ч сонгох эрхийг эдэлдэггүй байсан байна, хичнээн сурвалжит язгууртай эмэгтэй байсан ч.
Тэгэхлээр ардчилал-демокраси буюу “демосуудын эрхт засаглал” гэдэг маань анхнаасаа нийгмийн олонхийн, ард түмний эрх засаглал биш харин ч дундаж, түүнээс дээш давхарын баян чинээлэг хүмүүсийн, өөрөөр хэлбэл цөөнхийн засаглалыг нэрлэдэг нэр томьёо байсан байна. Гэтэл одоо хүртэл манайд ардчиллыг-олонхийн засаглал гэж ойлгуулаад, ойлгоод явж байна шүү дээ. Эртний Грект хүртэл үүнээс харахад сонгуулийн цензур байсан байна шүү дээ. Ингэхлээр “демокраси” гэдэг маань демосуудын буюу чинээлэг цөөнхийн засаглал гэсэн үг юм. Гэтэл энэ үгийг зориудаар “Ардчилал” болгож орчуулаад л.... Гэтэл энэ чинь цаад далд механизмыг нь олж харах юм бол орчин үеийн “элитийн засаглал” шүү дээ. Хамгийн гол нь, би түрүүнд хэлсэн шүү дээ, хүн төрөлхтний аль нь ч нийгэм-эдийн засгийн формацыг авч үзэхдээ нийгмийн баялаг хэрхэн ямар зарчмаар хэнд яаж хуваарилагдаж байгааг нь зэрэгцүүлэн авч үзэх ёстой юм.
-Наад “Ардчилал” гэдэг томъёолол чинь өөрөө Монгол хэлэндээ ч их эргэлзээтэй эд. Марксист ойлголт байгаа юм. Нийгмийг “дарлан мөлжигч язгууртан” ба “дарлуулагч ард” хэмээн “анги ялгаварласан”. “Ардын засаг” гэдэг бол “пролетарийн диктатурын” Монгол хувилбар юм л даа. Жишээ нь хүйтэн дайны үед коммунист лагерийн орнууд л “Ард Улс” байлаа шүү дээ. Тиймээс ардчилсан засаглал гэдэг язгууртнаа хядан устгасан гэсэн үг. Тэр үед бид коммунист улсуудаа “дайснуудаасаа” ялгахын тулд Ардчилсан Солонгос, Ардчилсан Герман гэж ярьдаг байсан шүү дээ. МАН уг нь “Хувьсгалт” гэдэг үгнээсээ биш “Ардын” гэдэг үгнээсээ л илүү болгоомжилмоор байгаа юм. Харин Бүгд Найрамдах гэвэл дэлхий дахины ойлголтоор бүх нийтийн засаглал. Гэхдээ улстөрийн эрх бол хоосон хуурмаг юм байна, засаглал санхүү-эдийн засгийн давуутайд төвлөрдөг юм байна гэдгийг манайхан одоо ойлгож байгаа эхэлж байх шиг байна л даа. Жишээ нь хэвлэлийн эрх чөлөө бол санхүүгийн хараат бус байдалд л боломжтой болохоос “тунхаг” биш гэдгийг ОУ-ын хэмжээнд эртнээс ярьсан. Тиймээс баялгийн шударга хуваарилалтын асуудал өнөөгийн гол асуудал байх ёстой, зарим хүн үүнийг коммунист тэгш хуваарилалттай албаар хольж төөрөгдүүлэхийг оролддог. Тиймээс тодруулж асууя, одоо нийгмийн баялаг ямар механизмаар аль тал руу нь хуваарилагдаж байна вэ?
-Энэхүү “демокраси”-гийн буюу “чинээлэг цөөнхийн засаглал”-ын замаар 20 гаруй жил таваргачихаад байхад, энэ хугацаанд “ардчилал”-ын нэрээр эрх мэдэл, хөрөнгө чинээнд хүрч төр засгийн бүхий л боломжуудыг нь эдлэн ашиглаж, бүхий л давуу боломжийг эдэлсэн хирнээ зарим улстөрчид одоо хүртэл энэ мэт олон зүйл дээр “үлгэр” дотор амьдарсаар байгаа нь жирийн хүмүүс бидний хувьд бүүр ч дэндүү эмгэнэлтэй хэрэг юм.
Монголчууд бид өөрөө өөрсдийгөө сонсохоо, итгэхээ больжээ. Харин харийн хүмүүсийг, бидэнтэй нэг хувь заяатай, амь амьдралтай бус тэр хүмүүсийн ам уруу орчих гээд байгаа нь аавынхаа үгийг сонсохгүй атлаа хаа холын өөр зорилго, санаа өвөртлөсөн худалдаачны үгийг үг дуугуй дагаж явж буйтай яг адилхан юм. Гэтэл маанийгаа халамжилж зааж зааварчилдаг барууны ертөнц маань өдгөө асар их хямрал, гүнзгий мухардалд орчихсон байгаа шүү дээ. Одоо Европ, Америкт юу болж байна? “Уолл стриитийг эзлэн ав” гэдэг хөдөлгөөн яагаад гарав? Тэд жагсаж байгаа хүмүүс “Бид нар АНУ-ын иргэдийн 99 хувь”, “Бидний амьдрал улам хүнд байна” гэсэн самбаруудыг барьчихсан тэмцэж байна. Манай ихэнх хүмүүс энэ тухай мэдээлэл багатай, ташаа ойлголттой байна. Энэ бол нийгмийн бодол санааг далдаас чиглүүлж залж байгаа нэг жишээ юм. Тэдэнд үнэхээр хүнд асуудлууд, бүүр “математик” талаасаа боломжгүй болсон асуудлууд хуримтлагдсан байгаа.
Та нар анзаардаг уу. Хүн төрөлхтний түүхэн дэх бүх хувьсгалыг дандаа идэр залуу хүмүүс эхэлсэн байдаг шүү дээ. Залуус гэдэг бол одоохондоо бодол санаа нь төлөвшөөгүй, амьдралын өмнө том хариуцлага байхгүй, бусдын үзэл санаа ятгалгыг оюун ухаандаа шүүн тунгааж үзэхээс өмнө юуны түрүүнд сэтгэлийн хөдөллөөрөө аливаа зүйлийг хүлээж авахдаа хялбар, нэгнээ хуйларч дагадаг гэнэн тийм л хүмүүс байдаг. Үүнийг би Хойд Африкт одоо болж байгаа үйл явдлуудтай холбож хэлж байна. Тэгэхлээр хувьсгалын технологиудыг чухамдаа яг ийм хүмүүсийг ашиглахаар тохируулан боловсруулсан байдаг. Одоогийн либерал ертөнцийн, дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямралаас Хойд Африкт болж буй явдлыг салгаж ойлгох боломжгүй юм. Энэ бол нэг юмны хоёр тал нь, хямралыг шийдэх гэсэн нэг оролдлого юм. Гэтэл манай хэвлэл мэдээллээр тэнд нэг улсад нэг аймаар харгис диктатор (дарангуйлагч) байсныг нь одоо л олж харсан мэдсэн юм шиг л бичээд яриад байгаа биз дээ. Өнөө үед “хэрэгтэй” бол хэнийг ч харгис диктатор болгож чаддаг болсон, ТВ хэвлэлээр 7 хоног балбахад 8 дахь өдөр нь хүмүүс ийм л юм байх гээд хүлээгээд авчихдаг. Олонх нь өөр газраас мэдээлэл олж үзье, шалгая гэж ч боддоггүй. Жишээлбэл, Ливи байна. Харин тэнд сүүлийн 30-40 жилд тогтвортой байдал гэдэг жинхэнэ утгаараа тогтсон, маш их бүтээн байгуулсан, ард түмнийх нь амьдралын стандарт харьцангуй их өндөр, Барууныг хямд сайн чанарын газрын тосоор хангадаг орон байсан. Гэтэл одоо яаж байна?
Гэтэл манайд сонгууль гэгч нь 4 жил тутамд давтагдаж байдаг тул ийм нөхцөлд улстөрийн тогтвортой байдал, эдийн засгийн томоохон төслийг хэрэгжүүлэх, улс орны дэвшил хөгжил цэцэглэлтийн тухай зүүдлээд ч хэрэггүй байгаа. Хэрвээ Монгол улс хөгжие л гэж байгаа юм бол дээрхи “ардчилал”, “сонгууль”, “чөлөөт зах зээл” гэх мэт ойлголтуудыг хэт туйлшран хэрэглэдгээ эргэн харах хэрэгтэй. Ер нь олон ташаа ойлголтуудаасаа, төөрөгдлүүдээсээ салах шаардлагатай болоод байна. Манайд улстөрчид маш олон болсон, гагцхүү төрийн хүмүүсийн бодлого маш үгүйлэгдэж байна. Энэ хоёр хоорондоо чанарын ялгаатай ойлголтууд шүү. Тухайлбал, улстөрчид эдийн засаг гэчихээд харин түүнийг тойрсон шал өөр зүйлсийн талаар маргалдаад яг эдийн засгаа бол ярихгүй орхичихоод байдаг.
-Таны орчуулсан эдгээр номыг дундаж монгол хүн хэрхэн хүлээж авч байна вэ?
-Би тэр бүх хүний өмнөөс юу хэлэх вэ? Ер нь олон хүн надад хандаж утсаар холбогдож заримтай нь уулзаж ярилцахад сайн хүлээн авч санал солилцож байгаа. Ер нь миний орчуулж гарсан 7 ном хүмүүст маш олон зүйлүүдийг эргэн харахад үнэхээр тусалж байна гэж байнга ярьдаг. Гэхдээ би тэдэнд ганцхан зүйл л хэлдэг. “Би та бүхнийг ямар нэг зүйлээр ухуулж ятгаж байгаа хэрэг биш шүү. Зүгээр л бидний одоогийн байгаа байдлаа олоод харчих, хуучин ойлголт төсөөллөө гарахыг оролдоод үз, тэгээд байгаагаа зүгээр л хараадах. Тэгээд л ямар дүгнэлт хийх нь таны сонголт" гэж л хэлдэг. Миний хувьд бол эдгээр номыг уншсан хүмүүс хэзээ ч урьдын шигээ тийм хүмүүс биш болсон гэдэг нь чухал юм. Тэд өөрсдөө шүүн тунгааж эргэцүүлж боддог болсон, иймээс энэ бол манай хүмүүс хувь заяагаа өөрсдөө шийдэж байх гол алхам юм.
-Коммунизмд мухардах шалтгаан мэдээж байсан. Гэтэл либерализм бас л мухардчихлаа. Тэгвэл одоо гурав дахь ямар зам байна вэ?
-Сүүлийн үед Америкт, Европт, Латин Америкт юу болж байна вэ? Хүн төрөлхтөний хувьд ардчилал нь байна уу, социализм нь байна уу, коммунизм нь байна уу ер нь хамаагүй, эцсийн эцэст ихэнх хүн ардын сайн сайхан өөдрөг тайван амьдрал, шударга байдал, хүнлэг энэрэнгүй сэтгэл ёс суртахуун, айдас түгшүүргүй, маргаашийн ирээдүй нь гэрэлтэй тийм нийгмийн төлөө засаглалын хэлбэр хэрэгтэй болоод байна даа. Америк, Европт ардчилал, сонгууль, хүний эрхийг дээдэлсэн учраас л өнөөгийн баян тансаг амьдрал, хөгжил дэвшилд хүрсэн хэрэг хараахан биш юм, үүнийг Европын түүхийг нилээд судалж баримтат кинонууд үзэж судалгааны бүтээл, номуудыг уншсаныхаа дараа ойлгосон. Гэтэл бидний олонх тэнд шал өөр далд механизмууд, зарчмууд үйлчилж байдгийг анзаардаггүй, аргагүй юм даа, ер нь ил ярьж хэлж болдоггүй хориотой сэдвүүд одоо ч олон байна шүү дээ.
Олон улсын мөнгө санхүү, үйлдвэрлэл худалдааны, ялангуяа банк-санхүүгийн механизмыг ойлгохгүйгээр тэр бүх зарчмуудыг нь ухаж ойлгох ямар ч боломжгүй юм. Жишээ нь, энгийн телевизороор жишээ аваад үзье л дээ. Бид телевизийн дэлгэцэн дээр юу гарч байгааг л үздэг. Харин телевизийн дотор хэсэгт нь ямар эд ангиуд хэрхэн ажиллаж байдгийг ядаж багцаадахгүйгээр яагаад эвдэрч саатав гэдгийг нь хэлж болохгүй. Иймээс аливаа юмыг гадна талаасаа харагдаж байгаагаар нь, санагдаж байгаагаар нь ийм тийм гэж яаруу дүгнэлт хийх нь эрсдэлтэй. Тиймээс гол гол зарчим механизмыг нь дор хаяж багцааддаг байх ёстой. Үүнийг л хүмүүс ойлгоосой. Миний орчуулж байгаа номнууд хүмүүст өөрсдөд нь оюун санааны гарц, өөр хараа өнцөг нээж, тусламж болж байгаа талаар их ярьдаг. Гэхдээ Монголын ард түмний нилээд хэсэг нь “Бид чухам ямар байдалд орж байж одоо ойлгоогүй байгаа, ойлгохыг хүсэхгүй байгаа зүйлсээ сая ойлгож ухаарах вэ?” гэдэг асуултыг би өөртөө тавьж байна.
Монголын ард түмний, манай үндэстний тэр цөм, багана нь байхгүй болох аюул нүүрлээд байна. Үндэстний гол цөм хэсэг нь төөрөгдөл, ядуурал, цөхрөлдөө живж задран унах юм бол дундаж цөөхөн бид хэд ч, асар баян маш цөөнх ч бүгд хэн ч биш, улс гэр оршин тогтнож байхын тулд юу ч хийх чадал, боломжгүй болох юм. Иймд бид маш цөөхүүлээ учир нийт хүн ардаа ажил эрхлэлт ашиг орлогын хувьд, эрүүл мэндийн хувьд, хүн амын тоо чанарын хувьд, боловсрол соёлын хувьд гаднын явуулгаас хамгаалж аврах, ингэснээрээ бид өөрсдийгөө аврах цаг ирээд байна. Засаж болдоггүй алдаа гэж бас байдаг. Үүнийг л хүн бүр ойлгох ёстой. Либерал аминчхан зан бол бидэнд тохирохгүй ээ.
-Сүүлийн 20 жилд Монголчууд зөндөө алдлаа гэж ярьж байгаа ч заавал ийм зүйл л үзэж байж ойлгож ухаарах байсан гэж ярих хүмүүс ч байна.Энэ бол хүн төрөлхтний туулсан жам ёсны зам гэх мэт. Энэ талаар?
-Ийм юм ярьж байгаа хүмүүс бол өөрсдөө ч энэ байдлын цаад сөрөг үр дагаврууд, аюул заналыг бас сайн ухаараагүй байнаа гэсэн үг юм. Тэд л нийгмийг төөрөгдөлд оруулж байж, хүмүүст элдэв хоосон зүйл амлаж байж эрх мэдлийг авсан хирнээ тэдний амь амьдралаас дөлж зугтаасаар одоогийн ийм байдлыг бий болгосон шүү дээ. “Ганцаараа л дандаа яриад /бичээд/ байсан хүний бүх юм нь үнэн шиг болчихдог” гэсэн О.Бальзакын ёжтой нэг үг байдаг даа. Энэ 20 жилд маш цөөхөн хүмүүс л ярих бичих үнэхээр бодит бололцоотой байлаа шүү дээ. Бас нэг үг байдаг даа, ухаалаг хүн бусдыг алдаанаас суралцдаг гэдэг. Тэнэг хүн өөрийнхөө алдаанаас суралцдаггүй гэдэг. Зөрүүд мунхаг хүн бусдын алдаанаас бүү хэл өөрийнхөө алдаанаас ч суралцдаггүй юм байна лээ...
-Тэгвэл 1990-ээд оны үед бид энэ бүхнийг сэхээрч харах боломж хэр байсан бэ?
-Ер нь одоо эргээд харахад үгээ хэлэх эрх чөлөөний тал дээр хязгаарлагдмал зүйлүүд үнэхээр байсаан. Одоогийн байдалтай харьцуулаад үзэхэд илүү муу байсан. Харин ажилгүйдэл, хавтгай ядуурал, боловсролын уналт бол манайд байгаагүй шүү дээ. Энд тэмдэглэн хэлэхэд бид дайны /Хүйтэн/ нөхцөлд байсан гэдгийг мартаж болохгүй. Дайн бол дайн, бүх зүйл дээр хавчигдаж байсаан. Харин одоо бол нийгмийн үнэмлэхүй олонхийн хувьд ажилгүйдэл, ядуурал, цөхрөл мөхөл, ёс суртахууны уналт, үндэстний боловсрол, эрүүл мэндийн дампуурал бол манай нийгэмд цоо шинэ үзэгдэл болон гарч ирсэн, энэ бол факт шүү. Сүүлийн хорин жилийн хугацаанд олон улсын банк, санхүү, зээл тусламжийн байгууллагуудын явуулсан олон төсөл хөтөлбөрүүд төдийлөн ашиг тусаа өгөөгүй харин ч манай нийгэм, эдийн засгийн суурь бааз, аж үйлдвэрлэл нуран унах бүх нөхцлийг бий болгосон. Үүнийг л би шүүмжлээд байна. Коммунизмын үед ажилладаг суурь машин капитализмын үед ажиллахаа больчихдог гэж ойлгож болохгүй биз дээ.
Одоо наад зах нь утааны асуудлыг амтай бүхэн ярьж шоудаж байна. Гэвч энэ их утааны шалтгаан болсон манай хүмүүсийн асар том нүүдэл шилжин сууршилтыг цаад шалтгаануудыг огт авч үзэхгүй байна. Энэ бол бас л манай нийгмийн цоо шинэ үзэгдэл, хязгаар хөдөө орон нутаг Монгол орон эзгүйрч байна шүү дээ. Энэ нь нэг талаараа эдийн засгийн неолиберал бодлогын шууд үр дүн, өөрөөр хэлбэл улс төр – эдийн засаг нийгмийг сөхрүүлэх зохион байгуулалттай зориудын том явуулгын үр дүн юм шүү. Одоо манай улс бүх банк санхүүгийн тогтолцоогоо гадныханд өөрсдөө өгчихсөн байгаа. Гадныхан л орж ирж байвал бүх зүйл сайн сайхан болдог гэж манай гэнэн либералчид хашгиралддаг. Энэ бүгдийг, өнгөрснөө, одоо байгаагаа ойлгож ухаарахгүйгээр бид улс үндэстний хувьд цаашаа хөгжин дэвших ямар ч үндэслэл байхгүй гэдгийг ойлгох ёстой. Харин улс үндэстэн суларч доройтон дампуурвал баян ч бай, ядуу ч бай чи хэн ч биш, ямар ч их хөрөнгө мөнгө хэнд ч тус болохгүй, хүний нохойн хоол болдог жамтай, хүн төрөлхтний түүх ийм л байсан, цаашдаа ч ийм л байх болов уу.
-Төвлөрөл бий болж байна. Хөдөөнийхөн хот руу орж ирэхээр хөдөө малчин байхгүй болно. Ингэхлээр махгүй болно. Мах Монгол хүний хувьд чухал хүнс....
Энэ бол төвлөрөл бус юм. Энэ бол манайдаа хүн ардын том нүүдэл, шилжин суурьшилт юм. Түүхээс үзвэл том нүүдэл, шилжин суурьшилтанд дайн дажин, өвчин дэгдэлт, цаг уурын онцгой өөрчлөлтүүд, ер нь тэвчихийн аргагүй нөхцөл байдал л нөлөөлсөн байдаг. Харин 1996 оноос манайд эхэлсэн их нүүдэл нь дурдсан шалтгаануудтай дүцэхүйц неолиберал бодлогын шууд үр дагавруудын нэг юм. Хүмүүс урьд өмнө нь амьдран сууж байсан амьжиргаагаа бас нутаг орноо хаяад дүрвэж хотын гэр хороололд ирж амь зууж байна гэдэг бол тэд нийгмийн маш том цохилтыг авсан гэсэн үг юм. Энэ бол тусдаа иж бүрэн том сэдэв юм шүү.
1949 оны 12 сарын 09-ны өдөр НҮБ ”Геноцидын эсрэг” конвеци батлан гаргасан байдаг. Үүнийг би зориуд олж үзлээ. Геноцидыг тодорхойлох шалгуур хүчин зүйлүүд байдаг. Эдгээрийг аваад үзэхэд Монголд нийгмийн геноцид явагдаж байна гэж хэлэх бүрэн үндэс бий. Энэ бол харийн хоосон номлол, загварыг тулган хэрэгжүүлсний, манай эрх баригчдын тэдний зөвлөгөөгөөр явуулж ирсэн бодлого, үйл ажиллагааны шууд үр дагаврууд юм. Гол нь бид нар үүнийг олж харахгүй, олж харахыг хүсэхгүй байна. Үүнийг олж хараад ярихад тодорхой хэмжээний иргэний зориг гаргахаас өөр арга байхгүй. 1991 онд бол үнэхээр том, алсын үр дагавруудтай форматлал байсныг одоо улам бүр ойлгож байна.
-1990 онд хувьсгал болсон юм бишүү?
-1990 оны хувьсгал бол монголын ард түмний үндэстний чөлөөлөх хөдөлгөөний нэгэн том давалгаа байсан гэдгийг би хүлээн зөвшөөрдөг. 1990 оны 12-р сарын 10-нд цуглаан болсон, дараа нь 3.18-нд өлсгөлөн болоод хавар нь гэхэд бидний дэвшүүлж байсан санаануудыг хэрэгсэхгүй үлдээгээд тэмцлийн нэрийг ардчилал /цаагуураа барууны маягийн гэсэн үг/ хэвээр үлдээгээд агуулгыг нь бүрэн өөрчилсөн байсан. “Ардчиллын төлөө 20 жил” гэдэг баримтат кинон дээр тэр хүмүүс нь ярилцлага өгсөн байдаг. Ард түмэнд бол тэр үед капиталист нийгмийг байгуулах гэж байгаа гэдгээ хэлж болохгүй байсан, ардчилал зах зээлийн онол гэсэн тэр үед сайн ойлгомжгүй үгсээр орлуулж байсан гэж. Яг үндсэндээ эдгээр нь манипуляцийн технологиуд байхгүй юу.
Эхний хамгийн хүчтэй хийсэн цохилт нь бол 20-р тогтоол. Энэ нь манай банк санхүү мөнгөний тогтолцоог форматлах үйл явцын яг эхлэл нь байсан, маш хүчтэй хоёр дахин девальвац хийнэ гэдэг нь юу гэсэн үг вэ. Энэ нь гадна талдаа бол доллартай хүмүүст монголын бүх юмнууд хоёр дахин хямдарчихлаа гэсэн үг. Өнөөдөр монгол төгрөгийн ханш ямар байгаа билээ дээ? Монгол хэд дахин хямдарсан бэ гэж үү? 250 гаруй дахин! Монгол улсын мөнгөн тэмдэгт төгрөг дээр нь үнэт металл буюу олон улсын валютаар баталгаажна гэсэн үг байдаг байсан, одоогийн төгрөг дээр бол юу ч байхгүй. Энэ бүхний хууль ёсны эзэд, монголчууд бидэнд ойлгуулалгүй маш хүчтэй эдийн засгийн “төрөл арилжилт” явуулсан даа. Иймээс манай эдийн засаг “Бидний мэдлийн, бидний төлөө эдийн засаг биш” болсон шүү. Улс орны эдийн засгийг, түүгээр дамжуулаад ард түмнийх нь хувь заяаг эрхшээлдээ барихын тулд мөнгөний бодлогыг нь гаднаас барьчихдаг. Тэгээд дараа нь хэвлэл мэдээллийнх нь салбарыг гартаа хийдэг, ингээд л дуусаа. Энэ бол олон газар хэрэглэгдсэн сонгодог арга. Бусад “Гурав дахь ертөнцийн” колони орнуудын хувьд ч яг ийм.
-Зурагтаар бол нэг л сайхан юм яриад байх юм. Хөгжлийн босгон дээрх бөлдгөн тэгнээ болчихоод байна, жаахан өвдөлтөө тэсчихвэл хөгжил гэдэг юм руу нь унах гээд байна, тэвч, итгэ, хүлээ гээд л. Нөгөө миний багын бүтэлгүй хайрын захиа шиг юм л Засгаас тарааж, ард түмэндээ хайраа илэрхийлээд байна.
Тэгэлгүй яахав. Тэд одоо удахгүй нэг хүнд оногдох ДНБ 10 мянган доллар, бас тун удахгүй 30 мянга болно, ДНБ 2011 оны байдлаар өмнөх онтой харьцуулахад 20 хувиар өссөн гээд яриад, бичээд, бичүүлээд байна. Энэ бол монголын байгалийн нөөц баялагийг хамах тусгай ажиллагааны PR хэсэг нь шүү. Манайхан бол ДНБ өссөн гээд байхад амьдрал ерөөсөө ийм хэмжээгээр өссөнгүй гээд яриад байгаа. Угаасаа одоогийн энэ ардчилсан чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн үзэл санаа бол нийт хүн ардын төлөө, баялагийн шударга хуваарилалтын төлөө систем угаасаа биш байхгүй юу. Зөвхөн үг хэлэх, сонгууль хийх, хэвлэн нийтлэх гэх мэт хүнд хэрэгтэй боловч бодит амьдралд шууд нөлөөгүйг нь “ардчиллын хэмжүүр” болгож хуураад харин хүний амь амьдралд хамгийн хэрэгтэй зүйл болох эдийн засгийн шударга байдал, баялагийн шударга хуваарилалтын тал дээр бол таг чиг. Үнэндээ бол хүнд амин чухал хэрэгцээтэй бус тэр хийсвэр боломжуудыг л тунхагладаг үзэл суртал шүү дээ.
Хамгийн гол нь эдийн засгийн бодит эрх тэгш эрх чөлөө, нийгмийн баялагийн шудрага хуваарилалт юм шүү дээ! Монголын ард түмнийг 10-уулаа гэж үзвэл тэрний дотор ганцхан хүний орлого олон дахин нэмэгдсэн л бол бүх хүмүүсийн нийт орлого нэмэгдсэн юм шиг ДНБ харуулдаг. Үлдсэн есийнх нь орлого бүүр буурсан ч байж болдог. Тиймээс нэг хүнд(!) ноогдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэдэг бол бүх хүмүүс тийм хэмжээний орлого олсон гэсэн үг огтхон ч биш ээ. Ийм энгийн юмыг бид нар олж харахгүй байна даа. Сургаар итгэж суутныг биширдэг гэнэн зуршлаасаа салах ёстой болжээ.
-Удахгүй монголчууд маш том сонголт хийнэ. Энэ сонгуулиар ер нь урьдын байдал засагдах боловуу. Үүнийг засаж чадах улс төрийн хүчин байна уу?
-Миний үзэж байгаагаар бол одоогоор тийм улстөрийн хүчин харагдахгүй, сонсогдохгүй байна. Яагаад гэвэл ямарваа нэг үзэл санаа бодлого үйл ажиллагааг хөтөлбөр зорилго болгож тэрийг нь ард түмэн гарцаагүй ойлгож дэмжиж хүч чадлаа дайчилж байж амжилт болдог жамтай. Үүнийг манай улсын эрх баригчид, иргэд ойлгоогүй цагт бидэнд юу ч туслаж чадахгүй, юу ч өөрчлөгдөхгүй. Үнэндээ бол сонгууль явуулаад ч утга учир багатай, учир нь үзэл санаа, улстөр-эдийн засгийн чиг баримжаагаа өөрчлөөгүй цагт юу ч өөрчлөгдөхгүй, боломжгүй юм. Одоогийн энэ сонгууль бол нөгөө л хуучин эрх баригчдыг, тэр бүлэглэлийг дахин 4 жил суух хугацааг нь сунгаж өгөх ёслолын ажиллагаа төдий юм.
-Өөрчлөхийн тулд яах ёстой вэ?
Ер нь бол бид нар өөрсдийнхөө сүүлийн 20-иод жилд явуулж ирсэн бодлого, үйл ажиллагаагаа эргэн харах шаардлагатай. Гол нь үнэмлэхүй олонхийн маань амьдралыг боомилоод байгаа тэр зүйл буюу эрх баригчдын бас бид бүхний тархин дотор зориуд суулгасан ташаа ойлголтууд, төөрөгдөл юм. Энэ төөрөгдлөөсөө бид гарах ёстой. Одоо Монгол улсад бахархдаг ганцхан юм нь бол ардчилалд тууштай байсан гэдэг. Миний бодлоор бол, Азийн бар орнуудыг бас судалж үзэж байсандаа тулгуурлан хэлэхэд манайхан Азид ардчиллын цаад үнэнийг нь ойлгоогүй яваа ганцхан улс юм. Тэд маш прагматик, хоосон үзэл суртал гэдэг юмны үнийг мэддэг улсууд шүү. Харин манай дэндүү гэнэн, эрх баригчид хоосон үзэл суртлуудаар, үнэндээ бол капиталист зэрэглээнд дотор амьдарцгаадаг, эрх баригчдад бол болж байгааг бид харж байна. Гэвч тэд л ард түмнээ одоогийн энэ нүх үрүү чирч авчирч унагасан шүү дээ.
-Энэ бүхэн юунаас үүдэлтэй гэж? Мэдлэг, боловсролын тал дээр харанхуй байна гэсэн үг үү?
-Боловсролын асуудлыг бол тусад нь сэдэв болгож нилээд харсаан. Тэгээд би “Хүн сүргийн үйлдвэрлэл” гэдэг номыг сонгон орчуулж хүмүүст хүргэсэн. Энэ ном бол манай хүүхэд залуучуудын хүмүүжил, ойлголт төсөөлөл, мэдлэг боловсролыг хэрхэн “стандартдаа” оруулж авах замаар ирээдүйн колонио бэлтгэж байгааг илчлэн шүүмжилсэн, олон оронд хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүтээл юм. Яагаад би өөрөө ном бичихгүй, барууны авторуудыг орчуулаад байна гэж хүмүүс их асуудаг. Гол нь монголчууд бид өнөөдөр бие биенээ сонсохоо, итгэхээ, хамтрахаа бүүр больчихсон. Энэ бол хамгийн эмгэнэлтэй буюу оюун санааны колоничлолд орчихсон байна гэдгийг хэлээд байгаа хэрэг шүү. Бид нарыг гагцхүү гаднын хүмүүсийг бараг мөргөж шүтдэг болгочихсон. Иймээс эхний үед монгол хүмүүсийн оюун ухаан уруу өнгийж тэдний зүрх сэтгэлийн хаалгыг нь тогшихын тулд юуны өмнө барууны олон шударга хүмүүс, эрдэмтэд судлаачдын бичсэн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүтээлүүдийг орчуулж хүмүүст хүргэж байгаа. Энэ үүднээс Баруун Европын, Канадын, Америкын судлаачид, эрдэмтдийн одоогийн энэ шударга бус тогтолцоог илчлэн шүүмжилсэн, бид цаад сэдэл механизмуудыг нь ойлгон санаа авч өөрсдийнхөө байгаа байдлыг олж харахад их тус болохуйц номуудыг түүж орчуулж хүмүүст хүргэж байгаа. Хамгийн сүүлд капиталист нийгмийн соёл-ёс суртахууны үндсийг өнөөгийн байдалтай нь шүүмжилсэн “Эрин цагийн дуудлага”, эдийн засгийн 11 алуурны хамтран бичсэн “Эдийн засгийн алуурчдын золиосууд” номуудыг гаргаад байгаа, хүмүүс маш сайн хүлээн авч байгаа.
-Таныг өнөөгийн ардчилсан нийгмийн тогтолцоог шүүмжлээд эхлэнгүүд нэг бус нэлээд олон хүн, магадгүй хэсэг бүлэг, нам эвсэл ч таныг хуучнаа санагалзсан, коммунист, монголын хөгжлийг арагш нь чангаахыг хүсэгч, ардчиллаас ухрагч, дарангуйллыг хүсэгч гэх мэтээр цоллон эсэргүүцэх нь тодорхой.
-“Голын нэг усанд хоёр дахин орж болдоггүй” гэж нэг үг байдаг даа. Энэ бол голын ус урсаад өнгөрдөгтэй ижил, аливаа түүх бол цаг хугацааны, нийгмийн амьдралын эрхээр урсгаад өнгөрдөг, харин дараа нь өнгөрсөн түүхийн сайн муу сургамжийг нийгэм хүмүүс ямар нэг хэмжээнд ойлгож ухаарсан байдаг, тэгээд ч улс нийгмийн гадаад дотоод нөхцөл байдал шал өөр болсон байдаг гэсэн үг шүү дээ. Иймээс яг хуучин нийгэм үрүүгээ буцах тухай ойлголт төсөөлөл бол хүмүүсийн цэвэр сэтгэл хөдлөл дээр тоглож байгаа манипуляц бөгөөд мөн чанартаа нийгмийн олонхийг үүгээр айлгаж хуурч байгаад одоо зарим хүмүүсийн хэвшмэл ойлголт төсөөлөл болгосон эд, ер нь логикгүй яриа юм. Иймээс “хуучнаа санагалзах”, “буцах” тухай үг яриа бол бусдыг үгүйсгэж шошго наах гэсэн, бодит байдлаа олж харах ухаарах гэсэн зүйлийг ярьж байгаа, хүмүүсийг битгий сонс, ард түмнийг нүдээ аниж чихээ бөглөөд сууж бай гэсэн далд зальжин санаа шүү дээ. Тэгээд ч яг буцаад өнгөрсөн байдалдаа орох гэдэг нь огт бодит боломжгүй зүйл. Миний хувьд бол өмнөх түүхээсээ суралцаж алдаагаа дахин давтахгүй байх сургамж, харин олсон ололт амжилт туршлагуудаа тулгуурлаад цааш нь нэмээд баяжуулаад аваад явах, хамгийн гол нь улс үндэстнийхээ бодит боломж, одоогийн нөхцөл байдлыг зөв харж тооцож, нийгмийн үнэмлэхүй олонхийнхоо амьдралын энгийн үнэнг ойлгож тэдний туйлын хүсэл тэмүүллийг нь хангах зөв чиг баримжаа, хөгжлийн гольдролын тухай яриа юм. Одоо бид үзэл сурталжиж ханалаа шүү дээ, одоо судлах ойлгох, сэхээрэх ухаарах, хөгжлийн зөв замаа тодорхойлох, тэгээд даруй хөгжлөө бүтээж эхлэх хэрэгтэй байна даа.
Би коммунист биш ээ, урьд нь ч байгаагүй. Ингэж хялбарчлан сэтгэж бодож ярьж байгаа бол бид үүнээс хойш 20 гаруй жил өнгөрчихөөд байхад, маш олон үйл явдлууд бидний нүдэн дээр өрнөж үр дагаврууд нь илрээд байхад Монгол эх орныхоо туулж өнгөрүүлсэн нэн шинэ түүх, өнөөгийн байдлаа төдийгүй ялангуяа өнгөрсөн 100 жилийн дэлхийн улстөр-эдийн засгийн цаад нарийн учир шалтгаануудыг бас л сайн судлаж ойлгоогүйг харуулж байгаа юм. Зөвхөн хэн нэгний ярьсан хэлсэн, бичсэн зүйлийг чин үнэн гэж итгэж “сургаар ойлголт”-той суусаар байгаа, юмыг дэндүү хялбаршуулж нэг хэв загварт оруулж ойлгодог болсон бидний өнөөгийн сэтгэлгээ юм даа.
Бидний хэн нь ч хүний нийгмийн бодит шударга байдал, бодит эрх тэгш байдал, бодит эрх чөлөө бодит сайн сайхны төлөө үзэл санааны эсрэг биш гэдэг нь ойлгомжтой, харин одоогийн ардчилал гэдэг үзэл суртлын баг өмссөн энэ бүх уршигтай үйл ажиллагааг, тарьсаар байгаа үр дагавруудыг нь шүүмжилж байгаа хэрэг юм. Одоо улс гэрийг маань юунд ч хүргэж болох нөхцөл байдал нэгэнт бүрдчихээд байна шүү! Бид одоо дотроо хэмлэлдэж суухаа больё гэж хэлэх байна. Үүн шиг амархан, тэгээд маш хор хөнөөлтэй юм гэж байхгүй гэдгийг хүмүүс ойлгоосой.
Ер нь “Чи бидэнтэй л биш бол бидний дайсан” гэдэг уриа, ойлголт бол харгис дарангуйлагч Б.Муссолини, А.Гитлерийн үед гаарч байсан үзэл санаа юм шүү дээ. Тэнд өөр хэнийг ч юуг ч бүү сонс, бүү олж хар, бүү ярь хэлэлц, нийгэмд нь “бид эсвэл дайснууд” гэсэн үзэл сурталыг гааруулж байсан юм шүү, эцсийн үр дүнг нь бид сайн мэдэж байгаа. Тэгвэл одоогийн манай нийгэмд ноёлж байгаа энэ харийн үзэл суртал, түмэн олны төөрөгдөл, энэ ядуурч туйлдсан маргаашгүй амь зуулга нь өнгө, мөнгөний хавтгай дарангуйлал биш гэж үү?
/Үргэлжлэл бий/
Зочин
Хасар
Хасар
zochin
Зочин
nice
хүн
Зочин
Khunshagai
Зочин.
Зочин
Зочин
Зочин
Зочин
Далд санаа
Далд санаа
Unen shuu
Hermetic Philosophy
а
а
а
Зочин
Зочин
а
а
Зочин
delgermaa
Зочин
Anti communist