Балжиннямын Амарсайхан: Гадны жүжигчид хэрхэн алдартай болох тухай биш эхлээд яаж хүн байх тухай ярьдаг
”Марко Поло” олон ангит кинонд Аригбөхийн дүрд тоглосноороо Холливудад хөл тавьж буй анхны монгол жүжигчин гэгдэж буй Балжиннямын Амарсайхантай ярилцлаа.
"Марко Поло" олон ангит кинонд Аригбөхийн дүрд тоглосноороо Холливудад хөл тавьж буй анхны монгол жүжигчин гэгдэж буй Балжиннямын Амарсайхантай ярилцлаа.
-Юуны өмнө Холливудад Монголын жүжигчдийн анхны шанг татаад ирсэн танд баяр хүргэе. "Марко Поло" киноны нээлтийн гэрэл зургуудыг чинь интернэтээр харж, энд байгаа монголчууд бид баахан хөөрөв. Ер нь тэнд яг ямар арга хэмжээ болов?
-"Марко Поло" олон ангит киноны маань нээлт энэ сарын 2-ны өдөр Нью-Йорк хотноо болсон. Киноны нээлтэд кинонд оролцсон жүжигчид газар газраас цуглаж, нээлтээ хийж, бас орой нь томоохон хүлээн авалт боллоо. Нээлтийн үйл ажиллагаа нь өөрийн онцлогтой, зураг авахуулах ажиллагаанд ихээхэн ач холбогдол өгдөг нь анзаарагдсан. Загвар өмсөгч шиг л юм болсон. Зурагчид нь одоо инээ, ийшээ харна уу гээд л тун сүртэй юм билээ. Бие хаа, өмссөн хувцсаа гайхуулах нь үйл ажиллагааны нэг хэсэг нь юм байна. Холливудын киноны нээлт, Оскарын шагнал гардуулах үед жүжигчид зураг авахуулахдаа ач холбогдол өгч, өмссөн хувцсаа тайлбарлаж ярьдаг даа. Угаасаа энэ нь тийм том соёл болж хэвшсэн юм байна лээ.
-Манайхан улаан хивсний ёслолыг хийдэг болоод удаж байгаа. Хэр ялгаатай юм?
-Манайд улаан хивсэн дээрээ алхаад л ороод явчихдаг. Тэнд бол байрлал бүр дээрээс өөр, өөр зогсолттой зураг авахуулах тухайд нарийн зааварчилгаа өгөх юм. Ганцаараа зогс, одоо хоёулаа гэхчлэн алхам бүрт зааварчилж, нээлтийн үеэр зөвхөн зохиолч, найруулагч нь тайзан дээрээ гараад жүжигчдээ суудал тус бүр дээрээс нь танилцуулаад явчихдаг юм билээ. Манайхан тайзан дээр бөөнөөрөө гараад зогсдог доо. Дараа, дараадаа анхаармаар зүйлс ажиглагдаж л байлаа.
"Нетфликс"-ийн гүйцэтгэх захирал гэхэд жүжигчин бүрийг хүлээн авч, зургаа хамт авахуулж байсан. Миний хувьд киноныхоо нээлтэд оролцчихоод, Лос Анжелест очиж өөрийнхөө агентлагийнхантай уулзаж, хийсэн ажлынхаа тайланг албан ёсоор танилцуулаад ирсэн.
-Агентлагийнхаа талаар танилцуулахгүй юу. Хэр том газар вэ. Өөрөө яаж холбогдсон юм бэ?
-Манай агентлаг бол "UNEW" гэдэг агентлаг. Үүнийг задлаад уншихаар"United nations east west" гэдэг. Ер нь баруунаас Ази руу, Азиас баруун руу, Холливуд руу жүжигчид гаргадаг нэлээд нэртэй агентлаг. Солонгос, Хятадын маш олон жүжигчинг Холливудад гаргасан. Манайхны Ин Ха нэрээр нь анддаггүй БНСУ-ын жүжигчин Ли Бюн-хюныг гэхэд Холливудад гаргасан газар л даа. Миний хувьд энэ агентлагтайгаа холбогдох гэж маш их хөдөлмөр, цаг хугацаагаа зарцуулж байж холбогдож байсан. Би ч таалагдах гэж хэрэндээ л юм болж байлаа. Дэлхийн бүх л жүжигчид тэдэн руу ханддаг том байгууллага.Тэгээд энэ агентлагтай гэрээгээ хийж ажиллаж байтал тэд ийм кино байна гэж санал болгосон юм. Үүн дээр Монголоос намайг олон улсад төлөөлдөг “Амин шийдэл PR” агентлаг, Байка ах маань бүх зүйлд тусалсан. Хэлний дуудлага дээр хүртэл ажиллаж байлаа.
Харин Аригбөхийн дүрийг авахын тулд агентлаг маань чамгүй хичээж, би дөрвөн сарын турш Малайз руу ирж очиж, хэдэн хэдэн удаа пробонд орж байж шийдэгдсэн юм. Нэг талаас зүгээр киноны дүр авах гэж байгаа мэт боловч үүний цаана хэр том өрсөлдөөн, тэмцэлдээн байсан гээч. Би олимпийн эрх авах гэж байгаа тамирчин шиг, тэд маань сойсон хүлгээ хүлээж байгаа уяачид шиг л байсан. Тухайн үедээ Аригбөхийн дүрийг авсан мэдээг дуулчихаад манай агентлагийнхан тэнд, би энд бөөн баяр хөөр болж байж билээ. Сая энэ дүрээ амжилттай сайн бүтээсэнд талархаж тэд маань намайг хүлээн авч, би бас хийсэн ажлаа албан ёсоор тайлагнаад ирсэн нь тэр.
-Нээлтийн үеэр монгол дээл хувцсаа өмссөн тань үнэхээр сайхан харагдаж байсан. Хувцаслалтаа хэнтэй зөвлөсөн, ямар учир бэлгэдлийг бодож тэр хувцаснуудыг өмсөв?
-Энэ кинонд гуч гаруй орны жүжигчид оролцсон, тэр дундаа монголчууд бидний тухай кино болохоор үндэсний дээл хувцсаа өмсөх нь зөв гэж шийдсэн. Ингэх нь тун утга учиртай болох талаар "Амин шийдэл PR" агентлагаас маань зөвлөсөн.Цаад талын агентлаг маань ч дэмжсэн. Хэдийгээр би киноны нээлтэд монгол дээл хувцсаа өмсөөд зураг авахуулсан мэт боловч цаана нь маш олон хүний сэтгэл, санаачилга, оролцоо байсан гэдгийг зориуд хэлмээр байна. Тэнд очоод монгол үндэсний дээл хувцсаа, монгол брэндээ сурталчлах үүднээс "Говь"-ийнхоо ноолууран дээлээр гоёсон. Дээлийг "Говь кашмир", малгайг "Бүрх" компани, гутлыг "Best shoes", гоёл чимэглэлийг "Монгол костюмс" гээдүндэсний шилдэг компаниудаар хийлгэсэн. Бас оройн хүлээн авалтад өмсөх хувцсыг дизайнер Б.Баярмаа бэлтгэж өгсөн. Дэлхийд өөрийн нэрээр нэрлэгдсэн "Баярмаа" гэсэн брэндийг гаргах гээд зүтгэж яваа тун чадалтай дизайнер эмэгтэй байгаа юм. Бидний дээлийг бүтээсэн "Говь"-ийн дизайнер Э.Батцэцэг маань энд болсон "Гоёл"-оор шилдэг дизайнер болсныг дуулаад бид хэрдээ бэлгэшээж байлаа. Бас монгол эрийн чимэг болсон хэт хутгыг дархан найз маань урлаж өгсөн. Тэнд очиход ч АНУ-д байгаа монголчууд маань сэтгэл гарган хүлээж авсан. Нисэх онгоцны буудал дээр Харвардад суралцаж байгаа НАМЗХ-ны ерөнхийлөгч Л.Оюун-Эрдэнэ, бас тэнд ажиллаж амьдардаг дизайнер Номин нар угтаж авсан. Хоёр ихэр загвар өмсөгч гэдгээр нь монголчууд сайн мэддэг хөгжмийн зохиолч Ч.Сангидоржийн охин С.Ижилцэцэг эгч маань бидний стилистээр ажиллаж өгсөн. Өөрөө энэ мэргэжлээрээ тэнд ажилладаг юм билээ. НҮБ-д сууж байгаа Элчин сайд О.Оч гэргий Ж.Цолмонгийн хамт байнгын төлөөлөгчийн газартаа хүлээн авсан. Бас киноны маань нээлтэд тэд оролцсон. Мөн Нью-Йоркийн дэлхийн бүх үндэстний үүх түүхийг багтаасан "Метрополитан" музейд ажилладаг С.Ариунаа эгч маань маш сайхнаар хүлээн авсан. Бас Монгол телевизийн нэвтрүүлэгч Б.Уранчимэг тэнд телевиз байгуулаад ажиллаж байгаа. Урнаа эгч маань ирж, нээлтийн үеэр ярилцлага авсан. Ер нь энэ бол дан ганц Амараа гэдэг жүжигчний асуудал биш элэгтэй, сэтгэлтэй бүх монголчуудын анхаарал тавьж, ач холбогдол өгсөн явдал байсан. Зам тээврийн сайд асан А.Гансүх, "ДиДи Ш" телевизийн захирал Ганболд нарын хүмүүс гэхэд сэтгэлийн дэм болж тусалсан. Тэд монгол хүн тэнд бусдаас дутуу харагдаж болохгүй, эн тэнцүү, илүү гэдгийг батлаарай гэж хүсч байсан нь сайхан санагдаж байсан.
-Олон орны жүжигчид оролцсон гэсэн. Танаас өөр үндэсний хувцсаа өмссөн хүн байв уу. Монгол дээл хувцас бол танай киноныхонд харин ойрхон, дотно байсан байх шүү?
-Ганцаараа би л үндэсний хувцсаа өмссөн байсан даа. Тэдний маань хувьд киноны турш өмсч хэрэглэж байсан монгол дээлний орчин цагийн хувилбарыг харах сонин л байсан байх. Хэрэв би адал явдалт, боевик кинонд тоглосон бол магадгүй костюм өмсч болох. Харин түүхэн, тэр тусмаа монголчуудын түүхийг өгүүлсэн кинонд үндэсний дээл хувцсаа өмсөөд улаан хивсэн дээр алхах нь зөв гэж бодсон. Олон ч хүн үүнийг зөв шийдэл байсан гэж байгаа.
-Киноны нээлт дээр өөрийг чинь ихэд онцгойлж танилцуулж байсан гэж дуулсан. Энэ үнэн үү. Бас олон ангит киноны нээлт гэхээр ямар онцлогтой байх юм. Хэдэн ангийг нь гаргадаг юм бэ?
-Ер нь тэрний дүрд тэр гээд л эхнээс нь хэлээд явж байсан л даа. Харин намайг зарлахдаа "Энэ хүнийг танилцуулахдаа би маш их баяртай байна. Энэ бол Монголоос ирсэн жүжигчин Амараа" гэж танилцуулсан. Нээлтэд байсан монголчууд чамайг онцолж танилцууллаа шүү гэцгээж байв. Монголчуудын тухай кинонд монгол хүн тоглосонд нь тийн онцолсон биз ээ. Нээлтийн хувьд нэг ангитай кинотойгоо зарчмын хувьд адилхан эхний хоёр ангийг нь кино театраар гаргаад нээлтээ хийчихдэг юм билээ.
-"Марко Поло" киног бүтээж буй "Нетфликс" компанийн тухай манайханд ойлголт өгөхгүй юу. Ямар учраас энэ бүтээлийг барьж авсан юм бол?
-"Нетфликс" компанийг телевизийн урлагт асар том шинэчлэл хийсэн гэж үздэг. Интернэтээр дамжуулаад бүтээгдэхүүнээ үзэгчдэд хүргэдэг учраас дэлхийн өнцөг булан бүрт олон сая үзэгчтэй болчихсон. Үзэгчид нь тэдний бүтээлийг үзэх эрхийг сарын долоо, найман ам.доллараар авчихаж байх жишээтэй. Одоо хойд, өмнөд Америк, Европ тэр чигтээ "Нетфликс"-ийн бэлтгэдэг кино, нэвтрүүлэг, шоуг үзэж байна. Өнгөрсөн есдүгээр сарын байдлаар дэлхийн 40 оронд захиалагчтай байна гэсэн тооцоо байна лээ. Бараг дэлхий даяар захиалагчийн тоо 30 сая дөхөж, өссөөр байгаа гэсэн. Тэгэхээр энэ компанийн бүтээл дэлхийн олон орны үзэгчдийн хүртээл болно гэсэн үг. Манайд "Юнивишн"-ийн видео сангаас хүмүүс мөнгө төлөөд үздэг болсон шиг хүмүүс мөнгө төлөөд "Нетфликс"-ийн үйлдвэрлэж байгаа бүх контентүүдийг үздэг гэж ойлгож болох юм.
-Энэ киноны эхний ангиуд нь гарч хүмүүс интернэтээр үзсэн талаараа санал бодлоо хуваалцаж байна л даа. Их монголжуу, монгол тал руугаа болж гэх юм. Зохиолыг нь хэн гэдэг, хаанахын ямар хүн бичсэн юм бэ?
-Энэ киног Америкийн зохиолч Жон Фуско бичсэн. Тэрбээр Холливудын хэд хэдэн киноны зохиолыг бичиж, Жет Ли, Жаки Чан нар тоглосон байдаг. Жон Фуско бол 2007 онд анх Монголд ирж, морь унаад манай хөдөө нутгаар явсан хүн. Энэ киног хийе гэж эртнээс бодож төлөвлөсөн шиг байгаа юм. Кинон дээр зохиолыг бичсэн гэдгээс гадна created гэж байгаа. Тэгэхээр энэ кино бол тэр чигтээ Жон Фускогийн бүтээл гэж ойлгож байгаа.Өөрөө продюссорлож, "Нетфликс"-т оруулах бүх гэрээг нь хийсэн юм билээ.
-Монгол талын зөвлөх гэж байгаа болов уу. Зарим кинон дээр монгол дайчдыг үзүүлнэ гэж хачин юм болгоод хаячихдаг. Гэтэл энэ киноны эхний ангиудаас харахад монгол дуу, хувцас хэрэглэл ашиглаж, бортгон малгайнаас эхлээд дайчдын өмсгөл хувцас бидэнд тун ойр санагдаж байна лээ?
-Жон Фуско одоогоос олон жилийн өмнө Монголд ирж аялж явахдаа танилцсан аяллын компанийн захирал Бямбаа гэдэг монгол хүнийг киноныхоо соёлын зөвлөхөөр авсан байна лээ. Монгол ёс заншил, ахуйг зөв гаргаж, тусгахад их анхаардаг. Долоо хоногийн нэг өдрийг гэхэд "Монголын өдөр" болгож, Монголыг танилцуулж, хэрэгцээтэй мэдлэг мэдээллийг жүжигчдэдээ зааж сургадаг. Тэгэхээр өөр байхаас аргагүй юм даа.
-Та киноны эхний хоёр ангид тоглосон. Дүрээ судалж байгаа жүжигчид таниас монгол ахуй, монгол амьдралын талаар асууж л байсан байх?
-Тэгэлгүй яахав. Тэнд байх хугацаандаа аль болох олон хүнд дээл хувцсаа зөв өмсөхөөс эхлээд монгол гэрт яаж суух, шагайгаар хэрхэн морь уралдуулах гээд жижиг ч болтугай зүйлсийг хэлэхийг хичээж байсан. Бас харь хэлэнд орчуулагдахгүй борц, айраг гэсэн үгнүүдийг монголоор хэлдэг. Та бүхэн анзаарсан бол "drink airag" буюу айраг уу гэж байгаа даа. Чингис хааны нэрийг гадаадууд Жингис, Гингис гэж хэлцгээдэг. Харин манай кинонд Чингис гэж дууддаг. Би бүр энэ нэрний гарал үүсэл ийм, тийм гэж ярьж хэлж байлаа.Энэ бүхэн монгол жүжигчин тэр багт л байсных. Эхэндээ жаахан шинэдэж байсан ч сүүлдээ багийнхантайгаа ойртоод, тэд ч надаас нарийн ширийн зүйл асуух гээд байдаг болсон.
-Аригбөхийн дүр арай л эрт киноноос гарчихлаа. Уг нь жаахан үргэлжилсэн бол?
-Энэ киноны хамгийн эхний сөрөг дүр нь, Хубилайн эхний дайсан нь Аригбөх болж байгаа. Киноны зохиол дээр сууж байгаа хүмүүс хүртэл Аригбөхийн дүрийг арай л эрт гаргачихлаа. Буцааж авчрах боломж юу байх бол. Зүүдэнд нь хар даруулбал гэх мэтээр ярьж байсан л даа. Зохиол яаж үргэлжлэхийг би мэдэхгүй шүү дээ. Одоогоор гуравдугаар сеазоны зохиол бичигдэж байгаа.
-Энэ кино маань хэдий өртгөөр бүтсэн бол, хэр олон анги үргэлжлэх төлөвлөгөөтэй байгаа вэ?
-Киноны өртөг 90 сая ам.доллар гэж байсан. Нэг сеазон нь арван анги үргэлжилнэ. Хэрэв үзэгчдийн таашаалд нийцээд байвал үргэлжлээд байх биз. Хэр олон анги гарахыг одоогоор мэдэх хүн байхгүй л болов уу.
-Их хаадын маань тухай бүтээсэн гадны кинонуудыг харахад шүүмжлэх зүйл олон байдаг. Танай кино хэр шүүмжлэл дагуулах бол?
-Тухайн уран бүтээлч ямар өнцгөөс харуулахыг хүсч байна тэр л мэдрэмжээр бүгд явдаг. Энэ киноны зохиол яаж өрнөхийг би мэдэхгүй байна. Гэхдээ Жон Фуско маш нарийн судалгаатай зохиолоо бичсэн. Би монгол хүний хувьд заримдаа байдал ийм байгаагүй, хувцас хэрэглэл өөр байна гэж гомдоллоход тэрбээр "Тухайн үед Марко Поло Их Монгол Улсыг, хааныг юу гэж харж байснаар хийх болно. Олон зууны өмнө байдал одоогийнхоос өөр, түүнийг Марко Поло өөрийнхөөрөө л харж тайлж байсныг би тусгана" гэж байсан. Тэгэхээр тэр түүхийн дагуу өрнөх болов уу. Гэхдээ энэ уран сайхны, арилжааны кино учраас хэтрүүлэг, уран дүрслэл байх биз ээ. Жон Фуско монголчуудыг багагүй судалсан хүн гэдэг нь надад цөөнгүй зүйлээс анзаарагдсан. Тухайлбал, Жон монголчууд амьсгааны хэлээр ярьдаг ард түмэн гэж байгаа юм. Тэр нь бидний тхх, хнн, ммм гээд авиагаар зөвшөөрч, дургүйцэж, дэмжиж, эгдүүцэж байгаагаа илэрхийлдгийг хэлж байна л даа. Түүнийг энэ кинон дээр ч гаргахыг оролдсон. Хубилай бид хоёрын байлддаг хэсэг дээр Хубилай мориноосоо шууд буугаад ирж байгаа юм. Зүй нь хоёр талаас ирүүлд баатрууд гарах ёстой байтал өөрөө тулалдахаар буухад нь би өөрөө гэж үү гэсэн санаагаар "Иинн" гэхэд "Тхх" гэж байгаа юм. Харин би "Зөөз" гээд тулаан эхэлж байх жишээтэй. Үзэгчдэд тэр нь сонстох л байх. Тэгэхээр биднийг ингэж судалсан хүний бүтээл өөр л байх болов уу.
-Жүжигчдийн хувьд ямар, ямар уран бүтээлчид тоглосон бэ?
-Хубилай хааны дүрд Хонконгоос гаралтай Англид төрсөн жүжигчин Бенедикт Вонг тоглосон. Бенни голдуу инээдмийн дүр бүтээж байсан гэдэг. Анхны түүхэн киноны дүр нь. Тэрээр энэ дүрдээ тоглохын тулд нэлээдгүй жин нэмж таарсан. Марко Пологийн дүрд Италийн жүжигчин Лорензо Ричелми тоглосон. Жон Фуско өөрөө "Энэ кинонд Холливудын алдартай жүжигчдээс тоглуулж болох байсан. Гэхдээ алдартай гэхээсээ ирээдүйд алдартай болох, өсч яваа оддыг би сонгосон" гэсэн нь учиртай. Ер нь энэ киноны жүжигчид нэрд гарах замыг нь "Марко Поло" хөтөлнө гэдэгт итгэлтэй, ийм түүхэн кинонд тоглож байгаадаа бэлгэшээж, баярлаж байсан. Бас "Сүүлчийн эзэн хаан" киногоор нь манайхан мэдэх хятад гаралтай АНУ-ын жүжигчин Жоан Чен Хубилайн хатны дүрд тоглосон.
-Өөрөө энэ кинонд тоглох санаачилгыг хаанаас олж, пробонд хэр олон жүжигчидтэй өрсөлдөж олж авсан бэ?
-Манай агентлаг надад Аригбөхөөс гадна Хубилай, Хайдугийн дүр байгааг санал болгож байсан л даа. Жүжигчин өөрөө сонгож аль дээр нь өрсөлдөхөө шийдэж болдог. Гэхдээ эцсийн шийдвэрийг "Нетфликс" гаргана. Тэдний хувьд намайг монгол хүн, Аригбөхөд л илүүтэй таарна гэж шийдсэн байх. Өрсөлдөгчдийн хувьд маш олон хүн байсан. Нэг өрөөний ханаар дүүрэн, зөвхөн Аригбөхөд өрсөлдөж байгаа жүжигчдийн цээж зураг хадаастай байсан гээд бод доо...
-Манай жүжигчдийн хувьд хэлний бэрхшээл асуудал болж байдаг. Өөрөө энэ кинонд сөөнгөдүү гэмээр өвөрмөц, яг л өөрийн хоолойгоороо ярьж байна лээ. Хэлний бэрхшээл байсан уу?
-Би 2002-2005 онд Ирландад сурч, амьдарсан. Монголчууд хүний нутагт яаж ажилладаг тэр л зарчмаар аяга сав угааж, хажуугаар нь хэл үзэж байсан маань өнөөдөр надад гадны кинонд тоглоод явах суурь болж байгаад баяртай л байна. Гадаад хэл дээр тоглоно гэдэг амаргүй. Үгийн өргөлт, өгөлт авалт, ярианы өнгө гээд олон зүйл үг, хэлээр илэрхийлэгддэг. Тоглолтын 60 хувь нь үгээр гарна гээд бод доо. Гэтэл үүнийг харь хэл дээр үзүүлнэ гэдэг амаргүй юм байна. Надад ч бас хэцүү шалгуур байлаа. Гэхдээ киног үзсэн хүмүүс, мэргэжлийн хүмүүс ч ямар ч асуудал алга байлаа гэхэд нь баярлаж л байв. Бас өөрөө ч болчихож гэж санаад. Илүү хол явъя гэвэл хэлээ сайн сурах л хэрэгтэй. Киноны үеэр гадаадын жүжигчдэд зориулсан хэлний аялга засах тусгай мэргэжилтэн байдаг.
-Аригбөхийн, Хубилайн хэлж байгаа үгс аль, аль нь тэдний үзэл санааны зөвтгөлийг гаргах гэж оролдсон шиг санагдсан...
-Аригбөх ирээд "Хархоринд бүх зүйл урьдынхаараа. Бидний өвөг Чингэс хааны үед ямар байсан тэр хэвээрээ байгаа. Харин энд жаахан хятад маягтай. Зарим хүмүүс таныг Монголын хаан юм уу, Хятадын хаан юм уу гэж гайхаж байна" гэхэд нь Хубилай "Би Монголын ч, Хятадын ч хаан байхыг хүсэхгүй байна. Харин дэлхийн хаан болохыг хүсч байна" гэж хэлдэг л дээ.
-Олны хэсэгт монголчууд дуу оруулсан байсан. Бас тэнд ажиллаж, амьдардаг монголчууд, Сү.Батболд гишүүний хүү кинонд тоглосноо сошиалаар мэдээлсэн байгаа харагдана лээ?
-Олны хэсэгт аль болох монгол хүмүүс, монгол төрхтэй хүмүүсийг оролцуулахыг хичээж байгаа. Аригбөх бол энэ киноны гол дүр учраас мэргэжлийн хүмүүсээс шалгаруулж авсан. Олны хэсэгт бол зураг авч буй орнуудад ажиллаж сурч байгаа хүмүүс оролцож байгаа. Гэхдээ энэ кино цааш олон анги үргэлжлэх учраас аль болох олон монгол хүн оролцуулах байх аа. Сү.Батболд гишүүний хүүг сайн танихгүй болохоор анзаараагүй. Олон монгол хүмүүс зурагт авалтад орж байгаа. Бас "Хөсөгтөн", "Алтан ураг" хамтлагийнхан хөөмийчдийн дүрийг бүтээсэн.
-Энэ киноны зураач, дизайнераар ямар хүн ажиллаж байгаа юм бол. Тэр хувцас хэрэглэл, жижиг эдлэлийг манайхаас нийлүүлсэн бол гэж бодож л байлаа?
-Энэ киноны дизайнер нь Оскарын шагналт эмэгтэй, бас Английн дизайнер бүсгүй гээд чадалтай уран бүтээлчид ажиллаж байсан. Тэд судалгаа сайтай мундаг ажилладаг юм билээ. Тэр эд хэрэгслийг бид нийлүүлэх ёстой гэдэг үнэн шүү. Энэ бүгдийг бид бодох л ёстой. Гутлуудыг гэхэд л Өвөр Монголоос нийлүүлж байх жишээтэй. Тэр бүгдийг хараад дараа дараагийн боломжийг монголчууд бид алдаж болохгүй гэж санагдаж байлаа.
-Америк дахь монголчуудын телевизид өгсөн Жон Фускогийн яриаг үзсэн. Тэрбээр өөрийг чинь дүрдээ маш гайхалтай орж байхыг чинь пробын үеэр хараад нулимс унагасан гэж ярьж байна лээ. Үнэхээр сэтгэлийг нь хөдөлгөөд амжжээ?
-Дүрийн шалгаруулалтын үед монгол гэрт Хубилай Аригбөх хоёр ээж Сорхогтунийн хамт суугаад ярилцаж байгаа хэсгээс уншсан юм. Тэр үед намайг дүрдээ орж байгааг хараад зохиолч, бусад маань ч нулимс унагаж байсан. Тэрийгээ өөрөө хэлсэн байна лээ. "Би энэ киноны зохиолыг бичсэн хүн атлаа тэсэлгүй нулимс асгаруулж байсан" гэж ярьсан байсан. Гэхдээ зохиолч маань дүрүүдээ их л бодож сонгосон шиг санагдсан. "Надад Марко Полод тоглох итали цус хэрэгтэй байсан" гэж тэр хэлсэн. Тэрбээр Марко Поло итали хүн байсан учраас Монголд очсон гэж онцолдог. Түүн шиг Аригбөхийн дүрд монгол цус хэрэгтэй байсан ч байж магад.
-Сүүлийн үед хэн мөнгөтэй, хэн бодлогоор мөнгө цацаж байгаа улсууд түүхийг ч худалдаж авч чадах болжээ. Казахууд, солонгосчуудын олон кино үүнийг баталж буй. Эмзэглэл хэр төрдөг вэ?
-Эмзэглэлгүй яахав. Тэд өнөөдөр мөнгөтэй учраас чадаад байна. Гэхдээ бид үүний хажууд зүгээр суугаад байж болохгүй гэж боддог. Кино бол хүмүүжлийн маш хүчтэй зэвсэг. Бид багадаа үзсэн киногоороо түүхээ ойлгодог байсан. Сүхбаатарыг маань Богд хүн явуулаад хор өгөөд алчихсан гэж боддог байлаа шүү дээ. Шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоож, хүмүүсийг хөдөөд илгээлтээр, явуулах бодлогоор хэчнээн олон кино хийгдэж байв даа. Кино бол үнэндээ тархи угаадаг. Хүмүүст нөлөөлж чаддаг. Манай залуучууд ч гэсэн гадны кинонуудад угаагдаж байна. Их хаадынхаа түүхийг, нэрийг ч мэдэхгүй байж, АНУ-ын тэд дэх Ерөнхийлөгч нь тэр гээд мэдэж байх жишээтэй. Тэдний түүх 300 жил хүрэхгүй байхад бид утаатай ч гэсэн 370 жилийн түүхтэй хотод амьдарч байна шүү дээ. Соёл урлагаараа дамжуулж бахархлыг нь төрүүлж, хүүхэд залуучуудаа хүмүүжүүлэх боломжтой. Яахав, өнөөдөр бид хөрөнгө мөнгө татуухан байгаа ч хичээх юм бол бүгдийг хийж чадна гэдэгт би итгэдэг. Хичээвэл монгол жүжигчин мөнчгөрөөрөө явж байгаад Холливудын кинонд тоглож болж л байна шүү дээ.
-Холливудын кинонд тоглосон цалин хэр байсан бол. Нууц биш бол хэлэхгүй юу?
-Агентлагтай байгуулсан хэлцэл ёсоор үүнийг хэлэх боломжгүй. Уучлаарай.
-Тэнд гэр бүлийнхээ хүнтэй очсоныг хүмүүс гэрэл зургуудаас харсан. Гэр бүлийнхээ талаар танилцуулахгүй юу. Энд төдийлөн олны өмнө ил гардаггүй байх аа?
-Миний гэргийг С.Уран гэдэг. Эдийн засагч мэргэжилтэй. Бага охиноо төрүүлээд асарч байгаа. Бид хоёр охинтой.
-Охид чинь аавыгаа жүжигчин гэж мэдэж байна уу. Бахархдаг байх даа?
-Охид маань дуулж, бүжиглэх дуртай бас над шиг сэтгэлийн хөдөлгөөн ихтэй юм шиг санагддаг юм. Бага маань дөнгөж найман сартай болохоор аавыгаа аав л гэж мэднэ. Харин том охинд маань ангийнхан нь танай аав жүжигчин гэж хэлдэг юм уу, мэдээд байдаг юм. Одоо бүр их ойлгож, бас ааваараа бахархдаг болоод байгаа. Ер нь охидын хувьд аав нь хамгийн анхны баатар байдаг шүү дээ.
-Кинондоо тоглоод ирснийхээ дараа энд болсон Улаанбаатар кино наадмаас "Үргээлэг" киногоороо шилдэг дүр авсан шүү дээ. Өнөө жил уран бүтээлийн олз омог их байна аа?
-Тийм ээ, сайхан жил боллоо гэж бодож байна. Энэ эрчээ алдахгүй, сайхан бүтээл хийж, чанарыг нь сайжруулах тухай бодож байна. "Үргээлэг" киноны зургаа нэгдүгээр сард аваад, нээлтийг нь дөрөвдүгээр сард хийсэн. Үүнийхээ дундуур энэ киноныхоо зураг авалтад яваад ирсэн юм. Тэгээд шилдэг эрэгтэй дүрийн шагналыг хүртсэн. Ер нь миний сүүлд тоглосон "Үргээлэг", "Аравт", "Бодлын хулгайч" кино гурвуулаа шилдэг болж, хоёроос нь шилдэг дүрийн шагнал авлаа.
-Одоо ажиллаж байгаа дүр, төлөвлөсөн ажлууд байна уу?
-Байгаа. Зохиолын түвшинд ажиллаж байгаа хоёр ч бүтээл бий. Аль болох өмнөхөө давсан сайн бүтээл хийхийг зорьж байна. Гэхдээ кино бүтээл олон хүний хөдөлмөрөөр бүтдэг, нийлмэл урлаг. Найруулагч, дизайн, техникийнхэн гээд 200-гаад хүний хөдөлмөрөөр бүтдэг юм.
-Ер нь Амараагийн хүүхэд нас хэрхэн өнгөрсөн бэ. Ээж, ааваасаа хэдүүлээ вэ?
-Би дээрээ таван эгч, хоёр ахтай айлын найм дахь хүүхэд. Аав маань Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын харьяат Ц.Балжинням гэж хүн байлаа. Насаараа тээврийн жолооч хийсэн хүн байсан. Ээж маань Завхан аймгийн Алдархаан сумын харьяат Я.Гармаа гэж хүн бий. Одоо ижий минь нас дээр гарсаан. Гэхдээ аав, ээж хоёрын маань үндэс угсааг хөөвөл аль аль нь Дундговь аймгийн хүмүүс юм билээ. Хуучнаар Түшээт хан аймгийн Говь түшээ гүний хошууны хүмүүс.
-Айлын бага байх нь ээ. Бас жаахан эрх биз?
-Эрх л гэдэг юм. Гэхдээ айлын бага хүүхдүүд тэвчээртэй, гал голомтоо сахиж үлдэх учраас илүү хариуцлага үүрч өсдөг юм шиг санагддаг.
-Жүжигчин болох тухай хэдийнээс бодож эхэлсэн бэ, оюутан цагийнхаа тухай ярихгүй юу?
-Би бол хотод төрж өссөн хүүхэд. Хүн бүр л хүүхэд байхдаа жүжигчин болох тухай бодож үзсэн байдаг шүү дээ. Биднийг бага байхад видео кинонууд дөнгөж орж ирж, киноноос харсан бүх зүйлээ дагаж хийхийг хүсдэг байсан. Аз болоход миний мөрөөдөл биелж, сургуулиа төгсөөд жүжигчний ангид орж чадсан. СУИС-д багш нар маань ярьдаг байсан юм. Нэг ангиас үсрээд гурван жүжигчин гардаг гэж. Харин манай ангиас жүжигчин С.Болд-Эрдэнэ, Н.Ялалт, Г.Эрдэнэбилэг, Д.Навчаа, А.Мөнхзул гээд олон жүжигчин төрж, телевизид ажиллаж байгаа хүмүүсээ оруулбал бараг 70 хувь нь мэргэжлээрээ ажиллаж байна даа.
-Өөрийн тань тоглодог намайг Амараа гэдэг реклам хэдэн ч удаагийн сонгуулийг тахалж байна даа. Дахиад ирэх сонгуулийн үеэр хэрэглэгдэх болбол та оролцох уу?
-Энэ бол АПУ-гийн Соёмбо архины сурталчилгаанд зориулж "Херо"-гийн Б.Баатарын хийсэн реклам л даа. Одоо эднийх телевизийн хамгийн сайн контент, рекламыг үйлдвэрлэж байгаа газар. Энэ рекламыг 2007 онд хийсэн санагдаж байна. Харин сүүлдээ сонгуулийн үеэр ашиглагдах болсон. Хэдийгээр Амараа гэдэг хүн хэлж байгаа ч бүхий л монгол залуусын сэтгэлдээ тээдэг бодол санаатай нийлдэг учраас хүмүүсийн сэтгэлд хүрсэн хэвээр, үргэлжилсээр байдаг болов уу. Миний хувьд хүмүүсийн төлөө хаана хэрэгтэй гэнэ, би тэнд уушгиныхаа судсыг тасартал дуугарна. Би ер нь элдэв шоу цэнгээнт нэвтрүүлэгт оролцоод байдаггүй, сонин сэтгүүлд ч тэр болгон яриа өгөөд байдаггүй. Харин хүмүүсийн сайн сайхны төлөө бол хэзээд туслахад бэлэн байдаг. Хэн нэгэн хүн өөрөө байгаагаараа хүмүүсийг гийгүүлэх гээд байгаа ч юм шиг авирлахад би дургүй.
-Одоогоос олон жилийн өмнө өөрөө эгчийнхээ хамт манай сонины нийтлэлийн мөрөөр зүрхнийх нь багажийн хугацаа дууссан ч солиулах мөнгө байхгүй байгаа эмээд тусалж, амь насыг нь аварч байсан. Сүүлийн үед олон хүнийг эгнээндээ татаж оруулаад байгаа "Өгөх өдөр"-ийг өөрийн чинь эгч Б.Баярсайхан санаачилсан байх аа?
-Тэр үед би өөрийг чинь таньдаггүй байлаа шүү дээ. Дөнгөж Ирландаас ирээд удаагүй байхад "Нот бичдэг эмээд зүрх хайрлая" гэж "Өдрийн сонин" дээр гарсан таны нийтлэлийг олж уншсан. Тэгээд эгч бид хоёр принтер машин гараагүй байх үеэс л Дуурийн ягаан байшинд ажиллаж дөч, тавин жилээр симфони найрал хөгжмийнхний нотыг гараар бичиж ирсэн тэр эмээд туслахаар шийдсэн. Тантай холбогдож, утсыг нь олж аваад энд тэндхийн хүмүүсээс гуйж олсон мөнгөө атгаад, "Хурд" хамтлагийнхан, Драмын театрын жүжигчдийг оролцуулаад нэвтрүүлэг хийж байлаа. Амьхандаа мөнгө өгсөн газруудаа сурталчлах үүднээс олны танил хүмүүсийг оролцуулж нэвтрүүлэг хийсэн хэрэг шүү дээ. Тэгээд эгчийн зүрхэнд суулгах төмөр багажийн төлбөр болох 1000 ам.долларыг өгч байсан.Гэхдээ энэ бүхнийг дөвийлгөөд байхыг хүсдэггүй. Миний эгч Б.Баярсайхан "Өгөх өдөр"-ийг санаачилсан нь хүрээгээ улам бүр нэмж байна. Жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 1-нд болдог энэ өдөр үндэсний хэмжээний өдөр болж хэвшиж байгаад баяртай байдаг.
-Норжмаа эмээд тусалсан мөнгөө та нар ялсан багийнхан өгч байгаагаар нэвтрүүлгээ хийж байсныг санаж байна. Ер нь бусдад өгч буйгаа, тусалж байгаагаа далдхан байлгах дуртай юм уу?
-Ээж, аавынхаа захиснаар хүнд чадлаараа ил, далд тусалж л явдаг даа. Гэхдээ тэр бүрийгээ ярьж дөвийлгөөд байх дургүй. Эгчийнхээ санаачилсан "Өгөх өдөр"-ийн хүрээнд ямар нэг байдлаар заавал хүмүүст хэрэгтэй зүйл хийхийг хичээдэг. Бусдад хэлэхдээ бус сэтгэлдээ дүүрэн байх ямар сайхан байдаг гээч. 2012 оны өгөх өдрөөр байх аа, "Бодлын хулгайч" киноныхоо эхний долоо хоногийн орлогоор 25 дугаар тусгай сургуулийн хүүхдүүдэд автобус авч өгсөн юм. Одоог хүртэл хүүхдүүд тэр автобусандаа суугаад явж байгааг харахад сайхан байдаг юм. Охины мааньсургууль 25 дугаар сургуулийн хажууханд л даа. Нэг удаа охиноо хүргэж өгөөд явж байтал өнөө автобус маань зогсч байна. Сэтгэлд нэг тийм бүлээхэн, сайхан санагдаад тэсэлгүй охиндоо онгирчихлоо. Үнэндээ энэ автобусанд миний охин шиг олон бяцхан амьтас даарахгүй явж, над шиг аав ээж нь болсон хүмүүс сэтгэл амар байгаа гэж бодохоор уран бүтээлч болж төрсөндөө баярламаар, бахархмаар санагдсан. Тэгсэн охин маань "Яагаад" гэж асууж байна. "Энэ хүүхдүүд холоос явдаг учраас ийм автобус хэрэгтэй байдаг юм" гэж тайлбарласан. Гэтэл дараа нь өөр нэг сургуулийн дэргэдүүр явж байсан чинь охин маань "Одоо энэ сургуулийн хүүхдүүдэд автобус авч өгөөрэй" гэж хэлсэн. Би дотроо "Тийм ээ. Авч өгөх юм шүү" гэж бодсон. Чадал байвал аваад өгнө л гэж бодож байгаа.
Сая "Марко Поло" киноны үеэр олон сайхан найзуудтай боллоо. Тэдэнтэйгээ яриад сууж байхад бид яаж алдартай болох вэ, яаж мундаг жүжигчин болох вэ гэж огт яриагүй. Харин эхлээд яаж хүн болох тухай ярьж суулаа. Эрэгтэй жүжигчид хэрхэн эр хүн байх тухай, жинхэнэ найз нөхөр байх тухай ярьж байна. Бид эхлээд хүн байж дараа нь жүжигчин болох тухай санал сольцгоож байлаа. Ер нь жүжигчид өөрийнхөө бүтээлээс амьдрал дээр хэн бэ гэдэг нь ч шууд харагдаж л байдаг. Тухайн хүний мөн чанар уран бүтээлд нь тусгагддаг.
-Уран бүтээлч хүн бүтээлээс бүтээлд өсч байдаг. Туршлага бага байх үедээ бүтээсэн дүрүүдээсээ эргээд харахад ичих зүйл байдаг уу?
-Жүжигчний ажлыг туршлагаар хийдэггүй гэдэг. Жүжигчин тухайн цаг хугацаанд сэтгэл хөдлөлөөрөө амьдарч чадах тухай ярихаас туршлагаар дүр бүтээх тухай ярьдаггүй. Туршлагын хувьд энэ гэрэл дээр ингэх, энэ найруулагчтай тэгж ажиллавал, үгээ ингэж хэлбэл гэдэг дээр хэрэг болохоос туршлагаар тоглоно гэж байхгүй. Харин үнэн тоглох л чухал. Миний багш Сугар надад "Сайн тоглоё гэж бүү бод. Үнэн амьдаръя л гэж бодоорой" гэж хэлж байсныг үргэлж санаж явдаг.
-Жүжигчин хүний хувьд тайзны уран бүтээлд тоглох, театрт харьяалагдах амбиц явж байдаг. Өөрөө бол дэлгэцийн уран бүтээлд хүч үзсээр ирсэн. Тайзнаа бүтээх сэн гэж хүсдэг дүр бий юу?
-Дэлгэц, тайзны бүтээлийн хооронд ялгаа их бий. Киног ойрын зайн, жүжгийг холын зайн гүйлт ч гэдэг. Кинонд мотор гэх дуунаар амьдарч, стоп гэнгүүт зогсч, дараагийн хэсэгтээ шилжиж байдаг. Харин драмын жүжиг бол бүтэн хоёр цаг яг тэр дүрээрээ үзэгчдийн өмнө амьдардаг. Тэс өөр ажиллагаа, техник. Би үнэндээ дипломын жүжгээсээ өөр жүжигт тоглож үзээгүй. Тайзны бүтээл заавал хийнэ гэж боддог. Надад санал ирдэг ч өдийг болтол барьж аваагүй явсаар ирлээ. Өнөөдөр тайзны урлагт ангийн маань андууд болох С.Болд-Эрдэнэ, Г.Эрдэнэбилэг хоёрыг гүйцэх уран бүтээлчид гарч ирээгүй л байна.
-Таныг шударгуу, хэлэх үгээ хэнээс ч эмээхгүй хэлчихдэг гэдэг. Олны танил хүн үүнээсээ болж буруутах үе бий юу?
-Бий. Би энэ зангаа мэдээд байдаг ч өөрөөсөө өөрөөр байж чадахгүй юм. Найз нөхөд, гэр бүлийнхэн, хамтрагчид маань миний энэ занг шүүмжилдэг. Энэ магадгүй миний хамгийн эмзэг сэдэв ч байх. Үнэндээ ч би олон дүр бүтээдэг хүн. Ядаж өөрөөрөө байх цаг хугацаандаа өөртөө үнэнч байх нь зөв ч юм уу. Эцэг, эхийн минь суулгасан хүмүүжил бол хэн нэгнийг харж өөрчлөгдөхгүй байх зан. Уг нь тэвчиж өнгөрүүлэх зүйл дээрээ тэвчиж өнгөрүүлэх ёстой л байх. Гэхдээ би өөрөөр байж чадахгүй байгаа юм. Би хэлье гэснээ шууд хэлчихдэгээс биш хар буруу санаад байдаггүй. Хийх ёстой ажлаа тултал нь хийчихдэг шигээ бусдаас шаардаад байдаг гэм бий. Ер нь ийм хуурамч нийгэмд тэнэг ч гэсэн нэг хүн өөрөөрөө байгаад, үнэнийг хэлээд явж байх нь дээр биш гэж үү. Хэн хэндээ амар биш юм уу.
-Гадны зах зээлд хөл тавьсан хүний хувьд дараа дараагийн санал яригдаж байна уу?
-Яригдсаан. Би энэ кинонд явснаар олон сайн нөхөд, хамтрагч, түнштэй боллоо. Миний зорилго тодорхой. Монголын киногоо дэлхийн түвшинд хүргэхийг хүснэ. Тэгэхээр тэр мөрөөдлөө биелүүлэхийн тулд бага багаар ч болов урагшлах болно. Сүүлийн үед аль нэг улсын кино урлагийг дангаар нь зүтгүүлээд босгож ирэхэд амаргүй болохоор өөр улсуудтай хамтруулж, техник технологийг нь нэгтгэж, ко-продакшн хэлбэрээр босгодог мэргэшсэн багууд ажиллах болсон. Тэд надаас Монголын байдлыг ихэд сонирхож, хамтрах боломжуудыг асууж байсан. Удахгүй олон зүйл тодорхой болох байх аа.
-Юуны өмнө Холливудад Монголын жүжигчдийн анхны шанг татаад ирсэн танд баяр хүргэе. "Марко Поло" киноны нээлтийн гэрэл зургуудыг чинь интернэтээр харж, энд байгаа монголчууд бид баахан хөөрөв. Ер нь тэнд яг ямар арга хэмжээ болов?
-"Марко Поло" олон ангит киноны маань нээлт энэ сарын 2-ны өдөр Нью-Йорк хотноо болсон. Киноны нээлтэд кинонд оролцсон жүжигчид газар газраас цуглаж, нээлтээ хийж, бас орой нь томоохон хүлээн авалт боллоо. Нээлтийн үйл ажиллагаа нь өөрийн онцлогтой, зураг авахуулах ажиллагаанд ихээхэн ач холбогдол өгдөг нь анзаарагдсан. Загвар өмсөгч шиг л юм болсон. Зурагчид нь одоо инээ, ийшээ харна уу гээд л тун сүртэй юм билээ. Бие хаа, өмссөн хувцсаа гайхуулах нь үйл ажиллагааны нэг хэсэг нь юм байна. Холливудын киноны нээлт, Оскарын шагнал гардуулах үед жүжигчид зураг авахуулахдаа ач холбогдол өгч, өмссөн хувцсаа тайлбарлаж ярьдаг даа. Угаасаа энэ нь тийм том соёл болж хэвшсэн юм байна лээ.
-Манайхан улаан хивсний ёслолыг хийдэг болоод удаж байгаа. Хэр ялгаатай юм?
-Манайд улаан хивсэн дээрээ алхаад л ороод явчихдаг. Тэнд бол байрлал бүр дээрээс өөр, өөр зогсолттой зураг авахуулах тухайд нарийн зааварчилгаа өгөх юм. Ганцаараа зогс, одоо хоёулаа гэхчлэн алхам бүрт зааварчилж, нээлтийн үеэр зөвхөн зохиолч, найруулагч нь тайзан дээрээ гараад жүжигчдээ суудал тус бүр дээрээс нь танилцуулаад явчихдаг юм билээ. Манайхан тайзан дээр бөөнөөрөө гараад зогсдог доо. Дараа, дараадаа анхаармаар зүйлс ажиглагдаж л байлаа.
"Нетфликс"-ийн гүйцэтгэх захирал гэхэд жүжигчин бүрийг хүлээн авч, зургаа хамт авахуулж байсан. Миний хувьд киноныхоо нээлтэд оролцчихоод, Лос Анжелест очиж өөрийнхөө агентлагийнхантай уулзаж, хийсэн ажлынхаа тайланг албан ёсоор танилцуулаад ирсэн.
-Агентлагийнхаа талаар танилцуулахгүй юу. Хэр том газар вэ. Өөрөө яаж холбогдсон юм бэ?
-Манай агентлаг бол "UNEW" гэдэг агентлаг. Үүнийг задлаад уншихаар"United nations east west" гэдэг. Ер нь баруунаас Ази руу, Азиас баруун руу, Холливуд руу жүжигчид гаргадаг нэлээд нэртэй агентлаг. Солонгос, Хятадын маш олон жүжигчинг Холливудад гаргасан. Манайхны Ин Ха нэрээр нь анддаггүй БНСУ-ын жүжигчин Ли Бюн-хюныг гэхэд Холливудад гаргасан газар л даа. Миний хувьд энэ агентлагтайгаа холбогдох гэж маш их хөдөлмөр, цаг хугацаагаа зарцуулж байж холбогдож байсан. Би ч таалагдах гэж хэрэндээ л юм болж байлаа. Дэлхийн бүх л жүжигчид тэдэн руу ханддаг том байгууллага.Тэгээд энэ агентлагтай гэрээгээ хийж ажиллаж байтал тэд ийм кино байна гэж санал болгосон юм. Үүн дээр Монголоос намайг олон улсад төлөөлдөг “Амин шийдэл PR” агентлаг, Байка ах маань бүх зүйлд тусалсан. Хэлний дуудлага дээр хүртэл ажиллаж байлаа.
Харин Аригбөхийн дүрийг авахын тулд агентлаг маань чамгүй хичээж, би дөрвөн сарын турш Малайз руу ирж очиж, хэдэн хэдэн удаа пробонд орж байж шийдэгдсэн юм. Нэг талаас зүгээр киноны дүр авах гэж байгаа мэт боловч үүний цаана хэр том өрсөлдөөн, тэмцэлдээн байсан гээч. Би олимпийн эрх авах гэж байгаа тамирчин шиг, тэд маань сойсон хүлгээ хүлээж байгаа уяачид шиг л байсан. Тухайн үедээ Аригбөхийн дүрийг авсан мэдээг дуулчихаад манай агентлагийнхан тэнд, би энд бөөн баяр хөөр болж байж билээ. Сая энэ дүрээ амжилттай сайн бүтээсэнд талархаж тэд маань намайг хүлээн авч, би бас хийсэн ажлаа албан ёсоор тайлагнаад ирсэн нь тэр.
-Нээлтийн үеэр монгол дээл хувцсаа өмссөн тань үнэхээр сайхан харагдаж байсан. Хувцаслалтаа хэнтэй зөвлөсөн, ямар учир бэлгэдлийг бодож тэр хувцаснуудыг өмсөв?
-Энэ кинонд гуч гаруй орны жүжигчид оролцсон, тэр дундаа монголчууд бидний тухай кино болохоор үндэсний дээл хувцсаа өмсөх нь зөв гэж шийдсэн. Ингэх нь тун утга учиртай болох талаар "Амин шийдэл PR" агентлагаас маань зөвлөсөн.Цаад талын агентлаг маань ч дэмжсэн. Хэдийгээр би киноны нээлтэд монгол дээл хувцсаа өмсөөд зураг авахуулсан мэт боловч цаана нь маш олон хүний сэтгэл, санаачилга, оролцоо байсан гэдгийг зориуд хэлмээр байна. Тэнд очоод монгол үндэсний дээл хувцсаа, монгол брэндээ сурталчлах үүднээс "Говь"-ийнхоо ноолууран дээлээр гоёсон. Дээлийг "Говь кашмир", малгайг "Бүрх" компани, гутлыг "Best shoes", гоёл чимэглэлийг "Монгол костюмс" гээдүндэсний шилдэг компаниудаар хийлгэсэн. Бас оройн хүлээн авалтад өмсөх хувцсыг дизайнер Б.Баярмаа бэлтгэж өгсөн. Дэлхийд өөрийн нэрээр нэрлэгдсэн "Баярмаа" гэсэн брэндийг гаргах гээд зүтгэж яваа тун чадалтай дизайнер эмэгтэй байгаа юм. Бидний дээлийг бүтээсэн "Говь"-ийн дизайнер Э.Батцэцэг маань энд болсон "Гоёл"-оор шилдэг дизайнер болсныг дуулаад бид хэрдээ бэлгэшээж байлаа. Бас монгол эрийн чимэг болсон хэт хутгыг дархан найз маань урлаж өгсөн. Тэнд очиход ч АНУ-д байгаа монголчууд маань сэтгэл гарган хүлээж авсан. Нисэх онгоцны буудал дээр Харвардад суралцаж байгаа НАМЗХ-ны ерөнхийлөгч Л.Оюун-Эрдэнэ, бас тэнд ажиллаж амьдардаг дизайнер Номин нар угтаж авсан. Хоёр ихэр загвар өмсөгч гэдгээр нь монголчууд сайн мэддэг хөгжмийн зохиолч Ч.Сангидоржийн охин С.Ижилцэцэг эгч маань бидний стилистээр ажиллаж өгсөн. Өөрөө энэ мэргэжлээрээ тэнд ажилладаг юм билээ. НҮБ-д сууж байгаа Элчин сайд О.Оч гэргий Ж.Цолмонгийн хамт байнгын төлөөлөгчийн газартаа хүлээн авсан. Бас киноны маань нээлтэд тэд оролцсон. Мөн Нью-Йоркийн дэлхийн бүх үндэстний үүх түүхийг багтаасан "Метрополитан" музейд ажилладаг С.Ариунаа эгч маань маш сайхнаар хүлээн авсан. Бас Монгол телевизийн нэвтрүүлэгч Б.Уранчимэг тэнд телевиз байгуулаад ажиллаж байгаа. Урнаа эгч маань ирж, нээлтийн үеэр ярилцлага авсан. Ер нь энэ бол дан ганц Амараа гэдэг жүжигчний асуудал биш элэгтэй, сэтгэлтэй бүх монголчуудын анхаарал тавьж, ач холбогдол өгсөн явдал байсан. Зам тээврийн сайд асан А.Гансүх, "ДиДи Ш" телевизийн захирал Ганболд нарын хүмүүс гэхэд сэтгэлийн дэм болж тусалсан. Тэд монгол хүн тэнд бусдаас дутуу харагдаж болохгүй, эн тэнцүү, илүү гэдгийг батлаарай гэж хүсч байсан нь сайхан санагдаж байсан.
-Олон орны жүжигчид оролцсон гэсэн. Танаас өөр үндэсний хувцсаа өмссөн хүн байв уу. Монгол дээл хувцас бол танай киноныхонд харин ойрхон, дотно байсан байх шүү?
-Ганцаараа би л үндэсний хувцсаа өмссөн байсан даа. Тэдний маань хувьд киноны турш өмсч хэрэглэж байсан монгол дээлний орчин цагийн хувилбарыг харах сонин л байсан байх. Хэрэв би адал явдалт, боевик кинонд тоглосон бол магадгүй костюм өмсч болох. Харин түүхэн, тэр тусмаа монголчуудын түүхийг өгүүлсэн кинонд үндэсний дээл хувцсаа өмсөөд улаан хивсэн дээр алхах нь зөв гэж бодсон. Олон ч хүн үүнийг зөв шийдэл байсан гэж байгаа.
-Киноны нээлт дээр өөрийг чинь ихэд онцгойлж танилцуулж байсан гэж дуулсан. Энэ үнэн үү. Бас олон ангит киноны нээлт гэхээр ямар онцлогтой байх юм. Хэдэн ангийг нь гаргадаг юм бэ?
-Ер нь тэрний дүрд тэр гээд л эхнээс нь хэлээд явж байсан л даа. Харин намайг зарлахдаа "Энэ хүнийг танилцуулахдаа би маш их баяртай байна. Энэ бол Монголоос ирсэн жүжигчин Амараа" гэж танилцуулсан. Нээлтэд байсан монголчууд чамайг онцолж танилцууллаа шүү гэцгээж байв. Монголчуудын тухай кинонд монгол хүн тоглосонд нь тийн онцолсон биз ээ. Нээлтийн хувьд нэг ангитай кинотойгоо зарчмын хувьд адилхан эхний хоёр ангийг нь кино театраар гаргаад нээлтээ хийчихдэг юм билээ.
-"Марко Поло" киног бүтээж буй "Нетфликс" компанийн тухай манайханд ойлголт өгөхгүй юу. Ямар учраас энэ бүтээлийг барьж авсан юм бол?
-"Нетфликс" компанийг телевизийн урлагт асар том шинэчлэл хийсэн гэж үздэг. Интернэтээр дамжуулаад бүтээгдэхүүнээ үзэгчдэд хүргэдэг учраас дэлхийн өнцөг булан бүрт олон сая үзэгчтэй болчихсон. Үзэгчид нь тэдний бүтээлийг үзэх эрхийг сарын долоо, найман ам.доллараар авчихаж байх жишээтэй. Одоо хойд, өмнөд Америк, Европ тэр чигтээ "Нетфликс"-ийн бэлтгэдэг кино, нэвтрүүлэг, шоуг үзэж байна. Өнгөрсөн есдүгээр сарын байдлаар дэлхийн 40 оронд захиалагчтай байна гэсэн тооцоо байна лээ. Бараг дэлхий даяар захиалагчийн тоо 30 сая дөхөж, өссөөр байгаа гэсэн. Тэгэхээр энэ компанийн бүтээл дэлхийн олон орны үзэгчдийн хүртээл болно гэсэн үг. Манайд "Юнивишн"-ийн видео сангаас хүмүүс мөнгө төлөөд үздэг болсон шиг хүмүүс мөнгө төлөөд "Нетфликс"-ийн үйлдвэрлэж байгаа бүх контентүүдийг үздэг гэж ойлгож болох юм.
-Энэ киноны эхний ангиуд нь гарч хүмүүс интернэтээр үзсэн талаараа санал бодлоо хуваалцаж байна л даа. Их монголжуу, монгол тал руугаа болж гэх юм. Зохиолыг нь хэн гэдэг, хаанахын ямар хүн бичсэн юм бэ?
-Энэ киног Америкийн зохиолч Жон Фуско бичсэн. Тэрбээр Холливудын хэд хэдэн киноны зохиолыг бичиж, Жет Ли, Жаки Чан нар тоглосон байдаг. Жон Фуско бол 2007 онд анх Монголд ирж, морь унаад манай хөдөө нутгаар явсан хүн. Энэ киног хийе гэж эртнээс бодож төлөвлөсөн шиг байгаа юм. Кинон дээр зохиолыг бичсэн гэдгээс гадна created гэж байгаа. Тэгэхээр энэ кино бол тэр чигтээ Жон Фускогийн бүтээл гэж ойлгож байгаа.Өөрөө продюссорлож, "Нетфликс"-т оруулах бүх гэрээг нь хийсэн юм билээ.
-Монгол талын зөвлөх гэж байгаа болов уу. Зарим кинон дээр монгол дайчдыг үзүүлнэ гэж хачин юм болгоод хаячихдаг. Гэтэл энэ киноны эхний ангиудаас харахад монгол дуу, хувцас хэрэглэл ашиглаж, бортгон малгайнаас эхлээд дайчдын өмсгөл хувцас бидэнд тун ойр санагдаж байна лээ?
-Жон Фуско одоогоос олон жилийн өмнө Монголд ирж аялж явахдаа танилцсан аяллын компанийн захирал Бямбаа гэдэг монгол хүнийг киноныхоо соёлын зөвлөхөөр авсан байна лээ. Монгол ёс заншил, ахуйг зөв гаргаж, тусгахад их анхаардаг. Долоо хоногийн нэг өдрийг гэхэд "Монголын өдөр" болгож, Монголыг танилцуулж, хэрэгцээтэй мэдлэг мэдээллийг жүжигчдэдээ зааж сургадаг. Тэгэхээр өөр байхаас аргагүй юм даа.
-Та киноны эхний хоёр ангид тоглосон. Дүрээ судалж байгаа жүжигчид таниас монгол ахуй, монгол амьдралын талаар асууж л байсан байх?
-Тэгэлгүй яахав. Тэнд байх хугацаандаа аль болох олон хүнд дээл хувцсаа зөв өмсөхөөс эхлээд монгол гэрт яаж суух, шагайгаар хэрхэн морь уралдуулах гээд жижиг ч болтугай зүйлсийг хэлэхийг хичээж байсан. Бас харь хэлэнд орчуулагдахгүй борц, айраг гэсэн үгнүүдийг монголоор хэлдэг. Та бүхэн анзаарсан бол "drink airag" буюу айраг уу гэж байгаа даа. Чингис хааны нэрийг гадаадууд Жингис, Гингис гэж хэлцгээдэг. Харин манай кинонд Чингис гэж дууддаг. Би бүр энэ нэрний гарал үүсэл ийм, тийм гэж ярьж хэлж байлаа.Энэ бүхэн монгол жүжигчин тэр багт л байсных. Эхэндээ жаахан шинэдэж байсан ч сүүлдээ багийнхантайгаа ойртоод, тэд ч надаас нарийн ширийн зүйл асуух гээд байдаг болсон.
-Аригбөхийн дүр арай л эрт киноноос гарчихлаа. Уг нь жаахан үргэлжилсэн бол?
-Энэ киноны хамгийн эхний сөрөг дүр нь, Хубилайн эхний дайсан нь Аригбөх болж байгаа. Киноны зохиол дээр сууж байгаа хүмүүс хүртэл Аригбөхийн дүрийг арай л эрт гаргачихлаа. Буцааж авчрах боломж юу байх бол. Зүүдэнд нь хар даруулбал гэх мэтээр ярьж байсан л даа. Зохиол яаж үргэлжлэхийг би мэдэхгүй шүү дээ. Одоогоор гуравдугаар сеазоны зохиол бичигдэж байгаа.
-Энэ кино маань хэдий өртгөөр бүтсэн бол, хэр олон анги үргэлжлэх төлөвлөгөөтэй байгаа вэ?
-Киноны өртөг 90 сая ам.доллар гэж байсан. Нэг сеазон нь арван анги үргэлжилнэ. Хэрэв үзэгчдийн таашаалд нийцээд байвал үргэлжлээд байх биз. Хэр олон анги гарахыг одоогоор мэдэх хүн байхгүй л болов уу.
-Их хаадын маань тухай бүтээсэн гадны кинонуудыг харахад шүүмжлэх зүйл олон байдаг. Танай кино хэр шүүмжлэл дагуулах бол?
-Тухайн уран бүтээлч ямар өнцгөөс харуулахыг хүсч байна тэр л мэдрэмжээр бүгд явдаг. Энэ киноны зохиол яаж өрнөхийг би мэдэхгүй байна. Гэхдээ Жон Фуско маш нарийн судалгаатай зохиолоо бичсэн. Би монгол хүний хувьд заримдаа байдал ийм байгаагүй, хувцас хэрэглэл өөр байна гэж гомдоллоход тэрбээр "Тухайн үед Марко Поло Их Монгол Улсыг, хааныг юу гэж харж байснаар хийх болно. Олон зууны өмнө байдал одоогийнхоос өөр, түүнийг Марко Поло өөрийнхөөрөө л харж тайлж байсныг би тусгана" гэж байсан. Тэгэхээр тэр түүхийн дагуу өрнөх болов уу. Гэхдээ энэ уран сайхны, арилжааны кино учраас хэтрүүлэг, уран дүрслэл байх биз ээ. Жон Фуско монголчуудыг багагүй судалсан хүн гэдэг нь надад цөөнгүй зүйлээс анзаарагдсан. Тухайлбал, Жон монголчууд амьсгааны хэлээр ярьдаг ард түмэн гэж байгаа юм. Тэр нь бидний тхх, хнн, ммм гээд авиагаар зөвшөөрч, дургүйцэж, дэмжиж, эгдүүцэж байгаагаа илэрхийлдгийг хэлж байна л даа. Түүнийг энэ кинон дээр ч гаргахыг оролдсон. Хубилай бид хоёрын байлддаг хэсэг дээр Хубилай мориноосоо шууд буугаад ирж байгаа юм. Зүй нь хоёр талаас ирүүлд баатрууд гарах ёстой байтал өөрөө тулалдахаар буухад нь би өөрөө гэж үү гэсэн санаагаар "Иинн" гэхэд "Тхх" гэж байгаа юм. Харин би "Зөөз" гээд тулаан эхэлж байх жишээтэй. Үзэгчдэд тэр нь сонстох л байх. Тэгэхээр биднийг ингэж судалсан хүний бүтээл өөр л байх болов уу.
-Жүжигчдийн хувьд ямар, ямар уран бүтээлчид тоглосон бэ?
-Хубилай хааны дүрд Хонконгоос гаралтай Англид төрсөн жүжигчин Бенедикт Вонг тоглосон. Бенни голдуу инээдмийн дүр бүтээж байсан гэдэг. Анхны түүхэн киноны дүр нь. Тэрээр энэ дүрдээ тоглохын тулд нэлээдгүй жин нэмж таарсан. Марко Пологийн дүрд Италийн жүжигчин Лорензо Ричелми тоглосон. Жон Фуско өөрөө "Энэ кинонд Холливудын алдартай жүжигчдээс тоглуулж болох байсан. Гэхдээ алдартай гэхээсээ ирээдүйд алдартай болох, өсч яваа оддыг би сонгосон" гэсэн нь учиртай. Ер нь энэ киноны жүжигчид нэрд гарах замыг нь "Марко Поло" хөтөлнө гэдэгт итгэлтэй, ийм түүхэн кинонд тоглож байгаадаа бэлгэшээж, баярлаж байсан. Бас "Сүүлчийн эзэн хаан" киногоор нь манайхан мэдэх хятад гаралтай АНУ-ын жүжигчин Жоан Чен Хубилайн хатны дүрд тоглосон.
-Өөрөө энэ кинонд тоглох санаачилгыг хаанаас олж, пробонд хэр олон жүжигчидтэй өрсөлдөж олж авсан бэ?-Манай агентлаг надад Аригбөхөөс гадна Хубилай, Хайдугийн дүр байгааг санал болгож байсан л даа. Жүжигчин өөрөө сонгож аль дээр нь өрсөлдөхөө шийдэж болдог. Гэхдээ эцсийн шийдвэрийг "Нетфликс" гаргана. Тэдний хувьд намайг монгол хүн, Аригбөхөд л илүүтэй таарна гэж шийдсэн байх. Өрсөлдөгчдийн хувьд маш олон хүн байсан. Нэг өрөөний ханаар дүүрэн, зөвхөн Аригбөхөд өрсөлдөж байгаа жүжигчдийн цээж зураг хадаастай байсан гээд бод доо...
-Манай жүжигчдийн хувьд хэлний бэрхшээл асуудал болж байдаг. Өөрөө энэ кинонд сөөнгөдүү гэмээр өвөрмөц, яг л өөрийн хоолойгоороо ярьж байна лээ. Хэлний бэрхшээл байсан уу?
-Би 2002-2005 онд Ирландад сурч, амьдарсан. Монголчууд хүний нутагт яаж ажилладаг тэр л зарчмаар аяга сав угааж, хажуугаар нь хэл үзэж байсан маань өнөөдөр надад гадны кинонд тоглоод явах суурь болж байгаад баяртай л байна. Гадаад хэл дээр тоглоно гэдэг амаргүй. Үгийн өргөлт, өгөлт авалт, ярианы өнгө гээд олон зүйл үг, хэлээр илэрхийлэгддэг. Тоглолтын 60 хувь нь үгээр гарна гээд бод доо. Гэтэл үүнийг харь хэл дээр үзүүлнэ гэдэг амаргүй юм байна. Надад ч бас хэцүү шалгуур байлаа. Гэхдээ киног үзсэн хүмүүс, мэргэжлийн хүмүүс ч ямар ч асуудал алга байлаа гэхэд нь баярлаж л байв. Бас өөрөө ч болчихож гэж санаад. Илүү хол явъя гэвэл хэлээ сайн сурах л хэрэгтэй. Киноны үеэр гадаадын жүжигчдэд зориулсан хэлний аялга засах тусгай мэргэжилтэн байдаг.
-Аригбөхийн, Хубилайн хэлж байгаа үгс аль, аль нь тэдний үзэл санааны зөвтгөлийг гаргах гэж оролдсон шиг санагдсан...
-Аригбөх ирээд "Хархоринд бүх зүйл урьдынхаараа. Бидний өвөг Чингэс хааны үед ямар байсан тэр хэвээрээ байгаа. Харин энд жаахан хятад маягтай. Зарим хүмүүс таныг Монголын хаан юм уу, Хятадын хаан юм уу гэж гайхаж байна" гэхэд нь Хубилай "Би Монголын ч, Хятадын ч хаан байхыг хүсэхгүй байна. Харин дэлхийн хаан болохыг хүсч байна" гэж хэлдэг л дээ.
-Олны хэсэгт монголчууд дуу оруулсан байсан. Бас тэнд ажиллаж, амьдардаг монголчууд, Сү.Батболд гишүүний хүү кинонд тоглосноо сошиалаар мэдээлсэн байгаа харагдана лээ?
-Олны хэсэгт аль болох монгол хүмүүс, монгол төрхтэй хүмүүсийг оролцуулахыг хичээж байгаа. Аригбөх бол энэ киноны гол дүр учраас мэргэжлийн хүмүүсээс шалгаруулж авсан. Олны хэсэгт бол зураг авч буй орнуудад ажиллаж сурч байгаа хүмүүс оролцож байгаа. Гэхдээ энэ кино цааш олон анги үргэлжлэх учраас аль болох олон монгол хүн оролцуулах байх аа. Сү.Батболд гишүүний хүүг сайн танихгүй болохоор анзаараагүй. Олон монгол хүмүүс зурагт авалтад орж байгаа. Бас "Хөсөгтөн", "Алтан ураг" хамтлагийнхан хөөмийчдийн дүрийг бүтээсэн.
-Энэ киноны зураач, дизайнераар ямар хүн ажиллаж байгаа юм бол. Тэр хувцас хэрэглэл, жижиг эдлэлийг манайхаас нийлүүлсэн бол гэж бодож л байлаа?
-Энэ киноны дизайнер нь Оскарын шагналт эмэгтэй, бас Английн дизайнер бүсгүй гээд чадалтай уран бүтээлчид ажиллаж байсан. Тэд судалгаа сайтай мундаг ажилладаг юм билээ. Тэр эд хэрэгслийг бид нийлүүлэх ёстой гэдэг үнэн шүү. Энэ бүгдийг бид бодох л ёстой. Гутлуудыг гэхэд л Өвөр Монголоос нийлүүлж байх жишээтэй. Тэр бүгдийг хараад дараа дараагийн боломжийг монголчууд бид алдаж болохгүй гэж санагдаж байлаа.
-Америк дахь монголчуудын телевизид өгсөн Жон Фускогийн яриаг үзсэн. Тэрбээр өөрийг чинь дүрдээ маш гайхалтай орж байхыг чинь пробын үеэр хараад нулимс унагасан гэж ярьж байна лээ. Үнэхээр сэтгэлийг нь хөдөлгөөд амжжээ?
-Дүрийн шалгаруулалтын үед монгол гэрт Хубилай Аригбөх хоёр ээж Сорхогтунийн хамт суугаад ярилцаж байгаа хэсгээс уншсан юм. Тэр үед намайг дүрдээ орж байгааг хараад зохиолч, бусад маань ч нулимс унагаж байсан. Тэрийгээ өөрөө хэлсэн байна лээ. "Би энэ киноны зохиолыг бичсэн хүн атлаа тэсэлгүй нулимс асгаруулж байсан" гэж ярьсан байсан. Гэхдээ зохиолч маань дүрүүдээ их л бодож сонгосон шиг санагдсан. "Надад Марко Полод тоглох итали цус хэрэгтэй байсан" гэж тэр хэлсэн. Тэрбээр Марко Поло итали хүн байсан учраас Монголд очсон гэж онцолдог. Түүн шиг Аригбөхийн дүрд монгол цус хэрэгтэй байсан ч байж магад.
-Сүүлийн үед хэн мөнгөтэй, хэн бодлогоор мөнгө цацаж байгаа улсууд түүхийг ч худалдаж авч чадах болжээ. Казахууд, солонгосчуудын олон кино үүнийг баталж буй. Эмзэглэл хэр төрдөг вэ?
-Эмзэглэлгүй яахав. Тэд өнөөдөр мөнгөтэй учраас чадаад байна. Гэхдээ бид үүний хажууд зүгээр суугаад байж болохгүй гэж боддог. Кино бол хүмүүжлийн маш хүчтэй зэвсэг. Бид багадаа үзсэн киногоороо түүхээ ойлгодог байсан. Сүхбаатарыг маань Богд хүн явуулаад хор өгөөд алчихсан гэж боддог байлаа шүү дээ. Шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоож, хүмүүсийг хөдөөд илгээлтээр, явуулах бодлогоор хэчнээн олон кино хийгдэж байв даа. Кино бол үнэндээ тархи угаадаг. Хүмүүст нөлөөлж чаддаг. Манай залуучууд ч гэсэн гадны кинонуудад угаагдаж байна. Их хаадынхаа түүхийг, нэрийг ч мэдэхгүй байж, АНУ-ын тэд дэх Ерөнхийлөгч нь тэр гээд мэдэж байх жишээтэй. Тэдний түүх 300 жил хүрэхгүй байхад бид утаатай ч гэсэн 370 жилийн түүхтэй хотод амьдарч байна шүү дээ. Соёл урлагаараа дамжуулж бахархлыг нь төрүүлж, хүүхэд залуучуудаа хүмүүжүүлэх боломжтой. Яахав, өнөөдөр бид хөрөнгө мөнгө татуухан байгаа ч хичээх юм бол бүгдийг хийж чадна гэдэгт би итгэдэг. Хичээвэл монгол жүжигчин мөнчгөрөөрөө явж байгаад Холливудын кинонд тоглож болж л байна шүү дээ.
-Холливудын кинонд тоглосон цалин хэр байсан бол. Нууц биш бол хэлэхгүй юу?
-Агентлагтай байгуулсан хэлцэл ёсоор үүнийг хэлэх боломжгүй. Уучлаарай.
-Тэнд гэр бүлийнхээ хүнтэй очсоныг хүмүүс гэрэл зургуудаас харсан. Гэр бүлийнхээ талаар танилцуулахгүй юу. Энд төдийлөн олны өмнө ил гардаггүй байх аа?
-Миний гэргийг С.Уран гэдэг. Эдийн засагч мэргэжилтэй. Бага охиноо төрүүлээд асарч байгаа. Бид хоёр охинтой.
-Охид чинь аавыгаа жүжигчин гэж мэдэж байна уу. Бахархдаг байх даа?
-Охид маань дуулж, бүжиглэх дуртай бас над шиг сэтгэлийн хөдөлгөөн ихтэй юм шиг санагддаг юм. Бага маань дөнгөж найман сартай болохоор аавыгаа аав л гэж мэднэ. Харин том охинд маань ангийнхан нь танай аав жүжигчин гэж хэлдэг юм уу, мэдээд байдаг юм. Одоо бүр их ойлгож, бас ааваараа бахархдаг болоод байгаа. Ер нь охидын хувьд аав нь хамгийн анхны баатар байдаг шүү дээ.
-Кинондоо тоглоод ирснийхээ дараа энд болсон Улаанбаатар кино наадмаас "Үргээлэг" киногоороо шилдэг дүр авсан шүү дээ. Өнөө жил уран бүтээлийн олз омог их байна аа?
-Тийм ээ, сайхан жил боллоо гэж бодож байна. Энэ эрчээ алдахгүй, сайхан бүтээл хийж, чанарыг нь сайжруулах тухай бодож байна. "Үргээлэг" киноны зургаа нэгдүгээр сард аваад, нээлтийг нь дөрөвдүгээр сард хийсэн. Үүнийхээ дундуур энэ киноныхоо зураг авалтад яваад ирсэн юм. Тэгээд шилдэг эрэгтэй дүрийн шагналыг хүртсэн. Ер нь миний сүүлд тоглосон "Үргээлэг", "Аравт", "Бодлын хулгайч" кино гурвуулаа шилдэг болж, хоёроос нь шилдэг дүрийн шагнал авлаа.
-Одоо ажиллаж байгаа дүр, төлөвлөсөн ажлууд байна уу?-Байгаа. Зохиолын түвшинд ажиллаж байгаа хоёр ч бүтээл бий. Аль болох өмнөхөө давсан сайн бүтээл хийхийг зорьж байна. Гэхдээ кино бүтээл олон хүний хөдөлмөрөөр бүтдэг, нийлмэл урлаг. Найруулагч, дизайн, техникийнхэн гээд 200-гаад хүний хөдөлмөрөөр бүтдэг юм.
-Ер нь Амараагийн хүүхэд нас хэрхэн өнгөрсөн бэ. Ээж, ааваасаа хэдүүлээ вэ?
-Би дээрээ таван эгч, хоёр ахтай айлын найм дахь хүүхэд. Аав маань Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын харьяат Ц.Балжинням гэж хүн байлаа. Насаараа тээврийн жолооч хийсэн хүн байсан. Ээж маань Завхан аймгийн Алдархаан сумын харьяат Я.Гармаа гэж хүн бий. Одоо ижий минь нас дээр гарсаан. Гэхдээ аав, ээж хоёрын маань үндэс угсааг хөөвөл аль аль нь Дундговь аймгийн хүмүүс юм билээ. Хуучнаар Түшээт хан аймгийн Говь түшээ гүний хошууны хүмүүс.
-Айлын бага байх нь ээ. Бас жаахан эрх биз?
-Эрх л гэдэг юм. Гэхдээ айлын бага хүүхдүүд тэвчээртэй, гал голомтоо сахиж үлдэх учраас илүү хариуцлага үүрч өсдөг юм шиг санагддаг.
-Жүжигчин болох тухай хэдийнээс бодож эхэлсэн бэ, оюутан цагийнхаа тухай ярихгүй юу?
-Би бол хотод төрж өссөн хүүхэд. Хүн бүр л хүүхэд байхдаа жүжигчин болох тухай бодож үзсэн байдаг шүү дээ. Биднийг бага байхад видео кинонууд дөнгөж орж ирж, киноноос харсан бүх зүйлээ дагаж хийхийг хүсдэг байсан. Аз болоход миний мөрөөдөл биелж, сургуулиа төгсөөд жүжигчний ангид орж чадсан. СУИС-д багш нар маань ярьдаг байсан юм. Нэг ангиас үсрээд гурван жүжигчин гардаг гэж. Харин манай ангиас жүжигчин С.Болд-Эрдэнэ, Н.Ялалт, Г.Эрдэнэбилэг, Д.Навчаа, А.Мөнхзул гээд олон жүжигчин төрж, телевизид ажиллаж байгаа хүмүүсээ оруулбал бараг 70 хувь нь мэргэжлээрээ ажиллаж байна даа.
-Өөрийн тань тоглодог намайг Амараа гэдэг реклам хэдэн ч удаагийн сонгуулийг тахалж байна даа. Дахиад ирэх сонгуулийн үеэр хэрэглэгдэх болбол та оролцох уу?
-Энэ бол АПУ-гийн Соёмбо архины сурталчилгаанд зориулж "Херо"-гийн Б.Баатарын хийсэн реклам л даа. Одоо эднийх телевизийн хамгийн сайн контент, рекламыг үйлдвэрлэж байгаа газар. Энэ рекламыг 2007 онд хийсэн санагдаж байна. Харин сүүлдээ сонгуулийн үеэр ашиглагдах болсон. Хэдийгээр Амараа гэдэг хүн хэлж байгаа ч бүхий л монгол залуусын сэтгэлдээ тээдэг бодол санаатай нийлдэг учраас хүмүүсийн сэтгэлд хүрсэн хэвээр, үргэлжилсээр байдаг болов уу. Миний хувьд хүмүүсийн төлөө хаана хэрэгтэй гэнэ, би тэнд уушгиныхаа судсыг тасартал дуугарна. Би ер нь элдэв шоу цэнгээнт нэвтрүүлэгт оролцоод байдаггүй, сонин сэтгүүлд ч тэр болгон яриа өгөөд байдаггүй. Харин хүмүүсийн сайн сайхны төлөө бол хэзээд туслахад бэлэн байдаг. Хэн нэгэн хүн өөрөө байгаагаараа хүмүүсийг гийгүүлэх гээд байгаа ч юм шиг авирлахад би дургүй.
-Одоогоос олон жилийн өмнө өөрөө эгчийнхээ хамт манай сонины нийтлэлийн мөрөөр зүрхнийх нь багажийн хугацаа дууссан ч солиулах мөнгө байхгүй байгаа эмээд тусалж, амь насыг нь аварч байсан. Сүүлийн үед олон хүнийг эгнээндээ татаж оруулаад байгаа "Өгөх өдөр"-ийг өөрийн чинь эгч Б.Баярсайхан санаачилсан байх аа?
-Тэр үед би өөрийг чинь таньдаггүй байлаа шүү дээ. Дөнгөж Ирландаас ирээд удаагүй байхад "Нот бичдэг эмээд зүрх хайрлая" гэж "Өдрийн сонин" дээр гарсан таны нийтлэлийг олж уншсан. Тэгээд эгч бид хоёр принтер машин гараагүй байх үеэс л Дуурийн ягаан байшинд ажиллаж дөч, тавин жилээр симфони найрал хөгжмийнхний нотыг гараар бичиж ирсэн тэр эмээд туслахаар шийдсэн. Тантай холбогдож, утсыг нь олж аваад энд тэндхийн хүмүүсээс гуйж олсон мөнгөө атгаад, "Хурд" хамтлагийнхан, Драмын театрын жүжигчдийг оролцуулаад нэвтрүүлэг хийж байлаа. Амьхандаа мөнгө өгсөн газруудаа сурталчлах үүднээс олны танил хүмүүсийг оролцуулж нэвтрүүлэг хийсэн хэрэг шүү дээ. Тэгээд эгчийн зүрхэнд суулгах төмөр багажийн төлбөр болох 1000 ам.долларыг өгч байсан.Гэхдээ энэ бүхнийг дөвийлгөөд байхыг хүсдэггүй. Миний эгч Б.Баярсайхан "Өгөх өдөр"-ийг санаачилсан нь хүрээгээ улам бүр нэмж байна. Жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 1-нд болдог энэ өдөр үндэсний хэмжээний өдөр болж хэвшиж байгаад баяртай байдаг.
-Норжмаа эмээд тусалсан мөнгөө та нар ялсан багийнхан өгч байгаагаар нэвтрүүлгээ хийж байсныг санаж байна. Ер нь бусдад өгч буйгаа, тусалж байгаагаа далдхан байлгах дуртай юм уу?
-Ээж, аавынхаа захиснаар хүнд чадлаараа ил, далд тусалж л явдаг даа. Гэхдээ тэр бүрийгээ ярьж дөвийлгөөд байх дургүй. Эгчийнхээ санаачилсан "Өгөх өдөр"-ийн хүрээнд ямар нэг байдлаар заавал хүмүүст хэрэгтэй зүйл хийхийг хичээдэг. Бусдад хэлэхдээ бус сэтгэлдээ дүүрэн байх ямар сайхан байдаг гээч. 2012 оны өгөх өдрөөр байх аа, "Бодлын хулгайч" киноныхоо эхний долоо хоногийн орлогоор 25 дугаар тусгай сургуулийн хүүхдүүдэд автобус авч өгсөн юм. Одоог хүртэл хүүхдүүд тэр автобусандаа суугаад явж байгааг харахад сайхан байдаг юм. Охины мааньсургууль 25 дугаар сургуулийн хажууханд л даа. Нэг удаа охиноо хүргэж өгөөд явж байтал өнөө автобус маань зогсч байна. Сэтгэлд нэг тийм бүлээхэн, сайхан санагдаад тэсэлгүй охиндоо онгирчихлоо. Үнэндээ энэ автобусанд миний охин шиг олон бяцхан амьтас даарахгүй явж, над шиг аав ээж нь болсон хүмүүс сэтгэл амар байгаа гэж бодохоор уран бүтээлч болж төрсөндөө баярламаар, бахархмаар санагдсан. Тэгсэн охин маань "Яагаад" гэж асууж байна. "Энэ хүүхдүүд холоос явдаг учраас ийм автобус хэрэгтэй байдаг юм" гэж тайлбарласан. Гэтэл дараа нь өөр нэг сургуулийн дэргэдүүр явж байсан чинь охин маань "Одоо энэ сургуулийн хүүхдүүдэд автобус авч өгөөрэй" гэж хэлсэн. Би дотроо "Тийм ээ. Авч өгөх юм шүү" гэж бодсон. Чадал байвал аваад өгнө л гэж бодож байгаа.
Сая "Марко Поло" киноны үеэр олон сайхан найзуудтай боллоо. Тэдэнтэйгээ яриад сууж байхад бид яаж алдартай болох вэ, яаж мундаг жүжигчин болох вэ гэж огт яриагүй. Харин эхлээд яаж хүн болох тухай ярьж суулаа. Эрэгтэй жүжигчид хэрхэн эр хүн байх тухай, жинхэнэ найз нөхөр байх тухай ярьж байна. Бид эхлээд хүн байж дараа нь жүжигчин болох тухай санал сольцгоож байлаа. Ер нь жүжигчид өөрийнхөө бүтээлээс амьдрал дээр хэн бэ гэдэг нь ч шууд харагдаж л байдаг. Тухайн хүний мөн чанар уран бүтээлд нь тусгагддаг.
-Уран бүтээлч хүн бүтээлээс бүтээлд өсч байдаг. Туршлага бага байх үедээ бүтээсэн дүрүүдээсээ эргээд харахад ичих зүйл байдаг уу?
-Жүжигчний ажлыг туршлагаар хийдэггүй гэдэг. Жүжигчин тухайн цаг хугацаанд сэтгэл хөдлөлөөрөө амьдарч чадах тухай ярихаас туршлагаар дүр бүтээх тухай ярьдаггүй. Туршлагын хувьд энэ гэрэл дээр ингэх, энэ найруулагчтай тэгж ажиллавал, үгээ ингэж хэлбэл гэдэг дээр хэрэг болохоос туршлагаар тоглоно гэж байхгүй. Харин үнэн тоглох л чухал. Миний багш Сугар надад "Сайн тоглоё гэж бүү бод. Үнэн амьдаръя л гэж бодоорой" гэж хэлж байсныг үргэлж санаж явдаг.
-Жүжигчин хүний хувьд тайзны уран бүтээлд тоглох, театрт харьяалагдах амбиц явж байдаг. Өөрөө бол дэлгэцийн уран бүтээлд хүч үзсээр ирсэн. Тайзнаа бүтээх сэн гэж хүсдэг дүр бий юу?
-Дэлгэц, тайзны бүтээлийн хооронд ялгаа их бий. Киног ойрын зайн, жүжгийг холын зайн гүйлт ч гэдэг. Кинонд мотор гэх дуунаар амьдарч, стоп гэнгүүт зогсч, дараагийн хэсэгтээ шилжиж байдаг. Харин драмын жүжиг бол бүтэн хоёр цаг яг тэр дүрээрээ үзэгчдийн өмнө амьдардаг. Тэс өөр ажиллагаа, техник. Би үнэндээ дипломын жүжгээсээ өөр жүжигт тоглож үзээгүй. Тайзны бүтээл заавал хийнэ гэж боддог. Надад санал ирдэг ч өдийг болтол барьж аваагүй явсаар ирлээ. Өнөөдөр тайзны урлагт ангийн маань андууд болох С.Болд-Эрдэнэ, Г.Эрдэнэбилэг хоёрыг гүйцэх уран бүтээлчид гарч ирээгүй л байна.
-Таныг шударгуу, хэлэх үгээ хэнээс ч эмээхгүй хэлчихдэг гэдэг. Олны танил хүн үүнээсээ болж буруутах үе бий юу?
-Бий. Би энэ зангаа мэдээд байдаг ч өөрөөсөө өөрөөр байж чадахгүй юм. Найз нөхөд, гэр бүлийнхэн, хамтрагчид маань миний энэ занг шүүмжилдэг. Энэ магадгүй миний хамгийн эмзэг сэдэв ч байх. Үнэндээ ч би олон дүр бүтээдэг хүн. Ядаж өөрөөрөө байх цаг хугацаандаа өөртөө үнэнч байх нь зөв ч юм уу. Эцэг, эхийн минь суулгасан хүмүүжил бол хэн нэгнийг харж өөрчлөгдөхгүй байх зан. Уг нь тэвчиж өнгөрүүлэх зүйл дээрээ тэвчиж өнгөрүүлэх ёстой л байх. Гэхдээ би өөрөөр байж чадахгүй байгаа юм. Би хэлье гэснээ шууд хэлчихдэгээс биш хар буруу санаад байдаггүй. Хийх ёстой ажлаа тултал нь хийчихдэг шигээ бусдаас шаардаад байдаг гэм бий. Ер нь ийм хуурамч нийгэмд тэнэг ч гэсэн нэг хүн өөрөөрөө байгаад, үнэнийг хэлээд явж байх нь дээр биш гэж үү. Хэн хэндээ амар биш юм уу.
-Гадны зах зээлд хөл тавьсан хүний хувьд дараа дараагийн санал яригдаж байна уу?
-Яригдсаан. Би энэ кинонд явснаар олон сайн нөхөд, хамтрагч, түнштэй боллоо. Миний зорилго тодорхой. Монголын киногоо дэлхийн түвшинд хүргэхийг хүснэ. Тэгэхээр тэр мөрөөдлөө биелүүлэхийн тулд бага багаар ч болов урагшлах болно. Сүүлийн үед аль нэг улсын кино урлагийг дангаар нь зүтгүүлээд босгож ирэхэд амаргүй болохоор өөр улсуудтай хамтруулж, техник технологийг нь нэгтгэж, ко-продакшн хэлбэрээр босгодог мэргэшсэн багууд ажиллах болсон. Тэд надаас Монголын байдлыг ихэд сонирхож, хамтрах боломжуудыг асууж байсан. Удахгүй олон зүйл тодорхой болох байх аа.
