Манай улс эдийн засгийн бодлогын хомсдолд ороод байна. Аль ч бодлогын цөм нь зарчим байдаг. Эдийн засгийн бодлогын тэр цөм нь байхгүй учир Монголын төр засаг маш олон баримт бичиг боловсруулж, олон арван хууль, журам гаргадаг ч хэрэгжүүлж чадахгүй болж байна. Нэг ч жилийн насгүй хууль гаргаад цуцлах, өөрчлөх нь энүүхэнд болов.

Эдийн засгийн хөгжлийн бодлого зарчим дээр биш, зөвхөн тухайн Засгийн газрын бүтэц дээр суурилдаг болсон учир манай Засгийн газар бүр өмнөхөө үгүйсгэж, ажилтнуудаа ч бүхлээр нь өөрийн хүмүүсээр сольж байгаа нь төрийн зохицуулалт хувийн хэвшилд биш, эцсийн хэрэглэгч бидэнд ч биш, зөвхөн төр засгийнханд өөрсдөд нь ашигтай болж байна. Тийм ч учраас засгийн эрхийг авах, улмаар бусдын бий болгосон баялгийг дахин хуваарилах, нийтийн хөрөнгийг зувчуулах улстөрчдийн шунал бол тохиолдлын үзэгдэл биш юм.

Эдийн засгийн өсөлт, түүний өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд бизнес ба ард иргэд бүрэн хамаардаг нийтийн үйлчилгээг үзүүлдэг чанартай, өгөөжтэй эдийн засгийн дэд бүтэц чухал үүрэгтэй. Зам тээвэр, цахилгаан, халаалт, ундны ус, муу ус, аюулгүй байдал гэх мэт нийтийг хамарсан үйлчилгээг зах зээлийн өрсөлдөөний хэлбэрээр хүргэх боломжгүй бол төр засаг хариуцан зохицуулдаг. Харин боломжтой бүх үйлчилгээг хувийн хэвшлийнхнийг өрсөлдүүлэн хүргэх нь урт хугацаанд хамгийн өгөөжтэй. Аль ч тохиолдолд төр зохицуулалт хийхдээ уг нь хэрэглэгчийн ашиг сонирхлыг эн тэргүүнд анхаарах ёстой.

Зохицуулалтын бантан

Хуучин “Төлөвлөгөөний комисс” шиг бүх яамдын үйл ажиллагааг нэгтгэн зохицуулдаг байгууллагыг сэргээхгүй бол хөгжихгүй гэсээр байгаад өмнөх Засгийн газар Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хороог байгуулсан. Гэтэл Шинэчлэлийн Засгийн газар яамдын хамгийн их дургүйцэн гадуурхаж байсан энэ хороог Эдийн засгийн хөгжлийн яам болгон томруулав. Шинэ яам эрхэм зорилгоо: “Эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн урт, дунд, богино хугацааны оновчтой бодлогыг төлөвлөх, хэрэгж үүлэх замаар хүн амын амьжиргааны түвшинг тогтвортой дээшлүүлэхэд оршино” гэж цахим хуудсандаа тунхаглав.

Нэг жилийн дотор эдийн засаг дахь төрийн оролцоо багасах биш улам томорч, зах зээлийн шударга өрсөлдөөн хумигдаж, өргөн хэрэглээний бараа, орон сууцны үнийг төр гадаадаас зээл авч тогтоохыг оролдож байгаа бодлого нь “оновчтой” гэж үү?

Эдийн засагт хувийн хэвшил хийж болох ажлыг төр заавал гүйцэтгэх нь оновчтой биш. Монголын төрийн оролцоо үргэлж өр, чирэгдэл дагуулж, авлига, хээл хахуулийг бойжуулж, ажил бүтээмжийг зогсоож байна. Тодорхой жишээ нь Тавантолгойн нүүрсний ордын ашиглалт. Хувийн компани (Монголиан энержи ресурс) Цогтцэций суманд орон сууц, сургууль, цэцэрлэг барьж, хил хүртэл хатуу хучилттай зам тавьж, нүүрс угаах үйлдвар, цахилгаан станц зэрэг бүтээн байгуулалт хийжээ. Гэтэл төрийн өмчийн компанийн хариуцаж ирсэн хэсгийг хар. Төрийн компаниа төр өөрөө өрөнд бариулчихсаныхаа дараа захирлыг нь сольж, өмнөхийг нь авлигын хэргээр шалгуулж байна.

Хувийн компани урд хил рүү өөрийнхөө хөрөнгөөр төмөр зам барьж байсныг төр зогсоочихоод, одоо болохоор иргэд бидний өмн өөс зээл авч, өөрөө барих гэж байна. Ашигт малтмалын салбарт угаасаа төрийн баримтлах бодлого байхг үй болохыг төрийн эрхийг бараг тасралтгүй барьж ирсэн МАНынхан сүүлийн өдрүүдэд гэнэт “ухаарав”.

Төрийн зохицуулалтын бодлого хомсдож буй өөр нэг газар бол харилцаа холбооны салбар. Үүрэн утасны үйлчилгээ явуулдаг хувийн хэвшлийн дөрвөн оператор дээр засаг төрийн өмчийн “Монголын цахилгаан холбоо” компанийг нэмж оруулан, давуу эрх олгож байна. Төр засаг өөрөө шүүгч биш тоглогч болоод явчихаар өрсөлдөөний утга агуулга алга болдог. Засгийн газар шинэ үеийн Lte (4G) технологи нэвтрүүлэх эрх олгох Санамж бичигт “МЦХ”-ны 40 хувийг эзэмшигч Солонгосын “КТ” компанитай саяхан гарын үсэг зуржээ. Операторууд шинэ технологи нэвтрүүлэх бүртээ заавал төлбөр төлж зөвшөөрөл авдаг сонин тогтолцоотой манай оронд энэ зөвшөөрлөө хэзээ өгөхийг хүлээх, хөөцөлдөх, таах л үлдэж буй хэрэг.

Мэдээлэл холбооны үйлчилгээг өргөтгөх зорилгоор “G-Mobile” компанийн байгуулсан хойд, урд хилийг холбосон босоо сүлжээ, “Skytel” ба “Unitel”-ийн хамтран байгуулсан олон хот, аймаг, сумуудыг холбосон сүлжээ, “Моbicom”- ын байгуулсан адил сүлжээнүүдийг Шинэчлэлийн Засгийн газар зогсоож, зөвхөн Төрийн өмчит компаниараа хийлгэх шийдвэр гаргасан нь оновчтой юу? “Мобиком”- ыг “Ростелеком”-той хамтран ажиллах онцгой эрхээсээ татгалзахыг “найрсгаар” сануулж байгааг төрийн рекэт гэж ойлгож болох юм.

Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг зогсоож, төрийнхөөр солих иймэрхүү шийдвэр гаргаснаар олон жилийн хөрөнгө оруулалтыг үнэгүйдүүлж, авсан зээлийг нь төлөх аргагүй болгож, хувийн хэвшлийг дэмжих биш, ялгаварлан гадуурхаж буй хэрэг юм. Алдагдалтай төрийн компаниудыг амь тариагаар торгоож, өндөр үнэтэй янз бүрийн техник, технологи шахаж байгаа нь оновчтой бус гэдгийг төр засаг “мэдэн будилж” байна.

Зохицуулалтын зарчим

Энэ өдрүүдэд УИХ гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулалтын хууль, “Урт нэртэй” хуулийг хэлэлцэж байна. Энэ хуулиудыг хэлэлцэхээс өмнө төрөөс эдгээр салбарт баримтлах бодлогоо тогтоох горимын санал гарч байгаа нь харин оновчтой алхам. Төрийн зохицуулалтын бодлогыг гаргахдаа суурь зарчмаа буюу ямар ч тохиолдолд өөрчлөгдөхгүй байх цөмөө тохирч авах нь цаашдаа дахин дахин гажилт, засалт гаргахгүй байхын эхлэл болно.

Эдийн засагт төр оролцохдоо юуны өмнө хувийн хэвшлийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх, хэрэглэгчийн сонирхлыг дээдэлсэн байх зарчмыг баримтлах учиртай. Төрийн өмчит компаниудыг яаралтай хувьчлах замаар ашиг сонирхлын зөрчлийг арилгах цаг болжээ. ТӨК-иудыг үнэ цэнэтэй болгож хувьчилна гэсээр байтал хувийн компаниудаа нугаслаад дуусах нь байна шүү.

Төрийн зохицуулалтыг мэргэжлийн, хараат бус хуулийн этгээд ил тодоор гүйцэтгэж, нийтэд хүртээмжтэйгээр, тогтмол тайлагнадаг байх зарчимтай болгоё. Эдийн засгийн зохицуулалтыг тодорхой зорилготой, шат дараалалтай гүйцэтгэж, хийх ажлаар нь биш, харин үр дүнгээр нь хэмжиж хэрэгжүүлэх ёстой. Мөн зохицуулалтыг урьдчилан хэлж болохуйцаар, ялангуяа урт хугацаанд хөрөнгө оруулсан талууд өгөөжөө авахуйц байхаар хэрэгж үүлэх учиртай.

Эдийн засгийн хөгжлийн бодлого нь Засгийн газрын бүтэц дээр биш тодорхой зарчим дээр суурилдагсан бол Монголын эдийн засаг аль хэдийнэ хөгжчихсөн байхсан. Улс төрийн намууд үүнийг ярьж эхэлж байгаа нь сайн хэрэг. Оргүйгээс оройтсон нь дээр гэдэг дээ.