“Finаncial Times” сонины 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 02-ны дугаарт

Өнгөрсөн долоо хоногт гарсан “Саус Гоби” (SGS) компанийн мэдээлэл тэвчээрийн аягыг дүүргэв. Монгол Улсын байгалийн баялгийг олборлоход гадаадын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй. Тийм ч учраас Монгол Улсын төр гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж ирсэн билээ.

Өнгөрсөн жилүүдэд гадаадын хөрөнгө оруулалтаас үүдэлтэй олон асуудал үүсэж байсныг их, бага хэмжээгээр урт, богино хугацаанд ший дэж ирсэн ч ганц өдөр ч хойшлуулж болшгүй нэгэн зүйлийг энд өгүүлье.

Энэ бол манай улсын газрын тос болон уул уурхайн орд газруудын эзэмшилд гадаадын засгийн газрын компаниуд да вамгайлж эхэлж байгаа тухай юм. Гадаадын засгийн газрын эзэмшилтэй компани өөрийнх нь эдийн засгийн аль нэг салбарт их жин дарахаас улс бүр болгоомжилдгийн гол шалтгаан нь улс төрийн дарамт гэхээсээ илүү монополь үнэ тогтоохоос сэргийлж буйтай холбоотой.

Монгол Улс ардчилсан, зах зээлийн эдийн засагтай орны хувьд монополь үнээс өөрийгөө хамгаалах үүрэгтэй. Дэлхийн бусад бүх орон, бизнесийн байгууллага үү нийг бү рэн ойлгож, дэмждэг юм. Монополь үнэ нь их ч бай, маш бага ч бай, зах зээлийн оршин тогтнох үндсийг тасалдаг үр дагавартай.


Өнгөрсөн долоо хоногийн ням гаригт буюу дөрөвдүгээр сарын 1-ний өдөр “Айвенхоу Майнз”-ийн эзэмшил SGS ком пани хувьцааныхаа 57.6 хувийг 540 сая ам.доллараар Хятадын төрийн өмчийн “Chalco” компанид зарах болсноо мэдэгдэв. Хуурдаг өд рийн тохироогүй тохуурхал гэж эхлээд бодмоор байгаа биз.

Гэтэл маргааш нь “Financial Times” сонинд “Саус Гоби” компанийн төлөөлөгч Монголын Засгийн газарт албан бусаар мэдэгдсэн бөгөөд Засгийн газар нь дэмжиж байгаа, ер нь энэ наймааг хийхэд Монголоос зөвшөөрөл авах шаардлагагүй, учир нь энэ солилцоо Канадад болно гэжээ.

Харин нөгөөдөр нь “Саус Гоби” компанийн гүйцэтгэх захирал А.Молинекс гэгч “Энэ бол ямар ч асуудалгүй, зохи цуулах газрын зөвшөөрөл гараад л болно” гэсэн байна. Гэхдээ тэр Монголын Засгийн газрыг биш, Английн Виржиниа арлын хуулиар аль нэг хувьцаат компанийн дийлэнх хувьцааг авах гэж байгаа бол бүх хувьцаа эзэмшигчээс адилхан харьцаатай авах санал тавих шаардлагыг л хэлжээ. Энэ худалдааг зарласнаас хойш 35 хоногийн дотор бүх хувьцаа эзэмшигчээс саналыг нь авдаг сайхан хуультай нэг арал тэнд байна.

Монголын Засгийн газарт албан бусаар хэлсэн, тэд дэмжсэн гээд л болчихдог гэнэ. Монгол Улсын Засгийн газартай албан бусаар харьцаж, түүний өмнөөс зөвшөөрч байдаг хэн гээч, юун компани гараад ирэв ээ? Ямар этгээдүүд монголчуудыг Засгийн газартай нь цуг даажигнан тохуурхаж байна вэ?

Аав, хүү Фридландууд болон бусад эзэд, захирал нар нь Монгол Улсын Засгийн газрын хэнд, хэзээ, албан бусаар хэлээд зөвшөөрөл авснаа хэлэх ёстой. Үгүй бол “Financial Times” хэн нь тэгсэнийг зарлах учиртай. Ямар ч тохиолдолд Монголын төр засгийг басамжилсны төлөө “Саус Гоби” хариуцлага хүлээх ёстой.
“Саус Гоби” гэдэг компани Монгол Улсын 500 сая тоннын нөөцтэй нүүрсний сав газрыг гадаад улсын төрийн компанид 540 сая ам.доллараар зарж халааслаад, дээрээс нь биднийг доромжлоод явах гэж байна.

Өөр улсын засгийн газрын компаниуд орж ирээд аль нэг салбарт ноёлох бодлогыг дэлхийн бусад улс, түүний дотор ардчилал, чөлөөт зах зээлийн өлгий нутаг АНУ-д ч зөвшөөрдөггүй. АНУ-д гадаадын хэнтэй ч хийсэн ямар ч худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг 30 хоногийн дотор судалж зөвшөөрөх эсэхээ шийддэг хуультай. (U.S. Foreign Investment and National Security Act of 2007 FINSA). АНУ-ын “Unocal” гэдэг газрын тосны компанийг Хятадын Засгийн газар 71 хувийг нь эзэмшдэг CNOOC (China National Offshore Oil Corporation) 2008 онд худалдаж авахыг Конгресс хэлэлцээд зөвшөөрөөгүйг дэлхий нийт санаж байгаа.

Гэтэл Монголын Өмнөговь аймгийн нүүрс олборлож байгаа бүх компанийг Хятад улсын төрийн өмчийн компаниуд шууд болон шууд бусаар худалдан авч эхэллээ.

Монголын нүүрсийг нийл үүлэгч нь, бас худалдан авагч нь Хятад улсын төрийн өмчит компаниуд болж байна. Үнэ цэнийн хэлхээ буюу ашигт малтмалыг олборлох, тээвэрлэх, боловсруулах, эц сийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, борлуулах гэх мэт шил дараалсан холбооны бүх гинжийг гартаа төвлөрүүлэх замаар тухайн түүхий эдийн үнийг нь тогтоох эрх мэдлийг атгадаг. Яг ийм үйл ажиллагааг Хятадын төр засаг Африк, Латин Америкийн олон оронд явуулж түүхий эдийн үнийг хямдруулан нутагтаа авчраад өөрсдийн үйлдвэрлэгчдэдээ давуу тал бий болгож байгааг нь олон улс даяар шүүмжлэн эсэргүүцсээр байна.

Яг энэ бодлогоо Монголын нүүрсний нийлүүлэлтэд хэрэгж үүлж буйг “Саус Гоби”-гийн энэ жишээ баталж байгаа юм. Энэ бодлого хэрэгжих үндэс Монголын бараг бүх нүүрсний ордод тавигджээ. Өмнөговьд нүүрсний гурван том сав газрыг таван компани эзэмшдэг. Компани бүрийг Хятадын төрийн компаниуд авах бодлого аажмаар хэрэгжиж байна.

1.Торонтогийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй “Саус Гоби” компанийн 57.6 хувийг “Айвенхоу Майнз”, 14 хувийг “China Investment Corporation” (100 хувь Хятадын төрийн өмчит компани), 28.3 хувийг нь олон нийт эзэмшдэг. Өмнөговь аймгийн найман сумын нутгийг хамруулан 29 лиценз эзэмшдэг энэ компанийн гол эзэн болох “Айвенхоу Майнз”- ын бүх хувьцааг Хятадын бас нэг төрийн өмчит “Chalco” авчихбал Хятад улсын Засгийн газар нийт 70 хувийг нь эзэмшин, холбогдох бүх шийдвэрийг дангаараа гаргах эрхтэй болно.

2.Өнгөрсөн намар дэлхийн хоёр дахь том хөнгөн ца гаан үйлдвэрлэгч энэхүү “Chalco” компанид Монголын хам тарсан Засгийн газар нийтдээ зургаан тэрбум тоннын нөөцтэй Тавантолгойн орд газрын зүүн хэсэгт (Зүүн Цанхид) таван жилийн турш олборлолт явуулж, чадлынхаа хэрээр нүүрс авах монополь эрхийг тэртэй тэргүй өгчихсөн юм. Тонныг нь 70-аар тооцоод 250 сая ам.долларыг түрүүлж аваад иргэдэд тараагаад дуус чихлаа. Энэ бол хоёр намын амлалтын болон хэдхэн хүмүүс улс төрд дахин сонгогдох төлбөр. Яг нөгөө талд нь “Энержи Ресурс” Ухаахудагаас тонныг нь 114 доллараар борлуулж байгааг бодоход хямдхан л тууж дээ. Жижиг “Тавантолгой” бүр хямдхан борлуулж байгаа.

3.Ухаахудагийн дэргэд байр шилтай, 200 орчим сая тонн нөөцтэй Баруун Нарангийн нүүрсний орд газрыг QGX гэдэг Канадын компани эзэмшдэг. Түүнийг Хятадын төрийн өмчийн “Шиньхуа” компани худалдаж авахаар хэлэлцээр хийж байгааг эх сурвалж мэдээлж байна.

4.МАК компанийн эзэмшлийн нүүрсний нийт нөөц 250 сая тонн бөгөөд түүнийг Хятадын “Qinhua” компанитай хамтран ашиглаж буй. Энэ компани Өвөрмонголын хувийн компани ч гэсэн хэрэв Хятадын төрийн компани шахвал хувиа зарахгүй гэх баталгааг хэн ч өгөхгүй.

5.Монголд орж ирээд буй дэлхийн хамгийн том, нүүрсний, хувийн компани болох Америкийн “Peabody” хүртэл Хятадын тээврийн “Winsway” компанитай хамтран Тавантолгойн тендерт орж ялсан. Эх сурвалжийн мэдээлснээр Хятадын төрийн, дэлхийн хамгийн том нүүрс үйлдвэрлэгч “Шиньхуа” энэхүү “Winsway” компанийн хувийг худалдан авах санал тавиад байна. Тохирохгүй наймаа гэж байдаггүй, тохирохгүй үнэ л гэж байдаг. Гэх мэтээр Монголын нүүрсний ихэнх том орд газрын дийлэнхийг Хятадын төрийн өмчит компаниуд эзэмшиж эхэлсэн нь тун удалгүй Монголын нүүрс ний бодлогыг Бээжин дефакто явуулах боломж ойр хон болсныг харуулж байна. Улаанбаатар тэдний шийдвэрийг деюре болгож тамга дараад л гүйцээ.

Бид газрын тосны “Soko International” гэдэг компанийг гуравдагч хөрш Америкийн компани гээд л Монгол Улсын төр засаг, бүх дарга нар нь дээр доргүй сүжрээд байсан чинь нэг өглөө Хятадын тө- рийн компанид хувьцаагаа зарчихаад явчихсан шүү дээ.

Энэ бүхнийг Монголын төр засаг анзаарахгүй, анзаарсан ч юу ч хийхгүй байгаа нь ямар учиртай юм бэ? Аюулгүйн зөвлөл гэж байдаггүй бил үү?

Дэлхийн том орнуудад хууль ёсоор бүртгэлтэй жижиг компаниуд (Junior), адал явдал хайгчид дүүрэн байдаг бөгөөд манайх шиг хууль журам нь зөөлөн улс оронд түрүүлж орж ирээд лиценз авч, бага зэргийн хөрөнгө гаргаж хайгуулын ажил хийж орцыг нь эхэлж тогтоодог. Хөрөнгийн зах зээлд гарч их мөнгө босгоод удалгүй том компаниудад (major) зарчихаад яваад өгдөг.

Роберт Фридланд тэдний л нэг, харин их азтай эр. Оюутолгойг удалгүй “Рио Тинто”-д гүйцээгээд өндөр үнэ хүргээд л зарчихна. Юу ч гэсэн “Саус Гоби”-г зарчихлаа гээд баярлаж суугаа. Бас зарсан мөнгөө Оюутолгойд оруулна гэж тэр хэлж амжсан байгаа юм.

Энэ нь зах зээлийн журмаар зохицуулагддаг, нэг нь авч, нөгөө нь зардаг энгийн үйл ажиллагаа боловч эзэн орны хамгийн их анхаарах зүйл бол хувьцааны худалдан авалтад оролцогч талуудын аль нэг улсын төрийн компани, ялангуяа хөрш орны чинь төрийн компани байхаас болгоомжлох хэрэгтэй. Хэрэв маргаан үүсвэл Засгийн газрууд хоорондоо шууд ярилцах шаардлага гарахад үр дагавар нь ноцтой байдаг. Харин хувийн компаниуд муудалцвал эзэн орны шүүхээр, эсвэл тохирсон өөр орны арбитрын шүүхээр шийдээд л боллоо.

Эдүгээ монголчуудын өм нө ганцхан арга л үлдсэн. Маш яаралтай, энэ сардаа багтаан Монгол Улсын аливаа нэ гэн орд газрын эзэмшилд гадаадын төр засгийн шууд болон шууд бусаар 25-аас дээш хувийг нь эзэмшдэг ямар ч компани шууд ба шууд бусаар хорин хувиас илүү хувьцаа эзэмшихийг хориглох хууль гаргах шаардлагатай байна.

Үүний ганцхан шалтгаан нь Хятадын улсдаа биш, зүгээр л манай нүүрсийг нийлүүлэгч болон худалдан авагч нь нэг субьект болчихвол үнээ өөртөө тохируулан хямдхан тогтоож Монгол Улсын байгалийн баялгийн үнэ цэнийг үлэмж унагах боломжийг манай өнөө гийн хууль зүйн орчин өгч байгааг түргэн зогсоох шаардлага гарч байгаад оршиж байгаа юм. Монголын иргэд энэ хуулийг яаралтай гаргахыг УИХ-аас шаардаж байна.