ТӨР БА АЖИЛ
2011 оныг хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил болгон Монголын Засгийн газар зарлав. Харин бодит байдал дээр аль улсын хөдөлмөр эрхлэлт, эсвэл ямар орны иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж байгаа нь бол тун нарийн асуудал
2011 оныг хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил болгон Монголын Засгийн газар зарлав. Харин бодит байдал дээр аль улсын хөдөлмөр эрхлэлт, эсвэл ямар орны иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж байгаа нь бол тун нарийн асуудал.
Монголын 150.000 иргэн гадаадад ажиллаж, сурч байна. Тэдний 30.0 мянга нь Европт, 25.0 мянга нь БНСУ-д, 15.0 мянга нь АНУ-д, 4.0 мянга нь Японд тус тус ажиллаж, 35 мянга нь дээрх болон бусад орнуудад сурч байна.
БНСУ-д ажиллаж байгаа Монголчууд 2004 оноос Монголын Засгийн газар БНСУ-ын төрийн бус байгууллагатай хийсэн гэрээгээр явж, солонгосчууд нь голдог ажлыг хийж ирлээ. Өнгөрсөн долоо хоногт Монгол Улсын Ерөнхий сайдын БНСУ-д хийсэн айлчлалын үеэр тэр гэрээгээ дахин сунгаж, Монголоос улам олон иргэн явуулахаар болсондоо Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамны сайд маань сэтгэл хангалуун байгаа харагдлаа.
Монголчууд гадаадад ажиллаж, эдийн засагтаа тодорхой хувь нэмэр оруулж байгаа нь бол үнэн. Гадаадад ажиллах хүч гаргадаг энэхүү экспортын орлого нь Монголчуудын жил бүр гэр орондоо шилжүүлж байгаа 200 орчим сая ам.доллар юм. Гэхдээ энэ орлого хэчнээн хүний эрүүл мэндийг золиосолж, хэр олон гэр бүлийг салган олдож байгааг бид тооцохгүй л яваа.
Гадаадаас Монголд ирж хөдөлмөр эрхэлж байгаа ажилчдын тоо эрс өсч байна. 2009 онд манай улсад гадаадын 31.0 мянган иргэн хөдөлмөр эрхэлж байсны 85 хувь нь Хятадаас, 4.0 хувь нь Оросоос байсан бол 2010 онд энэ тоо 2.2 дахин өсөж, 68.500 болсон бөгөөд тэдний 74 хувь нь Хятад, 5.3 хувь нь Орос, 4.0 хувь нь Солонгосын иргэд ажээ. Энэ хүмүүс гэртээ мөнгө шилжүүлж, манай импортыг өсгөдөг. Гадаадын иргэдийн тал нь уул уурхайн салбарт ажилладаг. Харин барилгын салбарт 2009 онд 30 хувь нь ажиллаж байсан бол 2010 онд 13 хувь болжээ.
Энэ хандлагаар бол хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж буй 2011 оны эцэст гадаадаас ирж ажиллагсдын тоо гадаадад явж ажиллаж буй монголчуудаас давах юм. Нэг сая хүний хөдөлмөрийн нөөцтэй атлаа 15 хувь нь гадаадад гарчихсан, 15 хувь нь дотооддоо ажилгүй байхад гадаадаас тийм тооны хун авч ажиллуулдаг парадокс (хачирхалтай явдал) Монголд бий болжээ.
Яагаад ийм хачирхалтай гажилт бий болсныг иргэд бид Монголын төр засгаас асуухгүй өөр хэнээс асуух билээ.
Уг нь Монголын төр засаг, холбогдох яамдын удирдлага монголчуудаа эх орондоо ажиллуулах, монгол хүний хөдөлмөрийн бүтээмж, үнэлгээг өсгөж, цалинг нь нэмэгдүүлэх талаар бодлого боловсруулж, судалгаа дүгнэлт хийж, тэдэнд юу саад болж байгааг арилгахад өөрсдийн эрч хүчээ зарцуулмаар юм.
Монгол хүн эх орондоо ажиллахад хамгийн том саад болж байгаа зүйл бол хүнийг ажилд авах нь маш үнэтэй тансаглалын нэг болсонд оршиж байна. Хүн ажилд авч байгаа ажил олгогчийн хувьд ажилчиндаа өгөх цалингийн 110 хувьтай тэнцэх зардлыг cap бүр гаргадаг. Ажилчин өөрөө ч гэсэн цалингийнхаа дөнгөж гуравны хоёрыг гэртээ авчирч, үлдсэнийг нь татвар, хураамж хэлбэрээр төр хүчээр хураадаг. Татварт хураалгасан эрүүл мэнд тэтгэврийн мөнгө нь хаана очиж, хэд болж байгааг төлсөн хүн нь мэдрэх хэмжээний үйлчилгээ одоогоор алга байна.
Хувь хүний талд ч асуудал бий. Ажилгүй мөртлөө амьдраад байгаа нь хүн амын нэг хэсэг нь нөгөө хэсгээ тэжээж байгаатай холбоотой. Улстөрчид паразит амьдралын хэв маягийг хөөргөн дэмжиж, янз бүрийн мөнгийг шууд олгох болсон нь хүн хөдөлмөрлөхгүйгээр амьдарч болох нийгмийн ухамсарт суулгаж байна. Төрөл төрөгсөд нь гадаадад зогсоо зайгүй ажиллаж, асар их хуч хөдөлмөрөөр ар гэр, хамаатан садандаа хэдэн доллар шилжүүлж байгааг ихэнх нь ойлгохгүй, тун амархан ажил гэж итгэдэг, харьд ажиллахын гашууныг гадагшаа явж үзтэлээ ойлгохгүй сууж байна. Тийм ч учраас зарим Элчин сайдын яамны гадна өдрийг өнгөрөөгчид огт цөөрөхгүй байгаа. Монголчуудын хөдөлмөртэй харилцах харилцаанд гажилт үүсэж, бид хөдөлмөрийг хэрэгцээ биш шийтгэл гэж үзэх боллоо.
Монголын хүний нөөцийн бэлтгэл, мэргэжилтний сургалт, бэлтгэл нь зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаа учир өсөж байгаа эдийн засаг гадаадаас хүмүүс авч байна. Сургалт, боловсролын системээ хурдан өөрчлөх тухай ярьсаар насыг барах нь.
Нэгэнт хурдсан хөгжиж байгаа уул уурхайн салбар дахь монгол хүний оролцоог, түүний дотор уул уурхайтай холбоотой бүх салбарт Монголын мэргэжилтний оруулах хувь нэмрийг эхний ээлжинд өсгөх боломж гарч ирчихээд байна.
Монгол хүнийг сургаж, ажиллуулж байгаа хөрөнгө оруулагчдад татварын хөнгөлөлт үзүүлж ажиллавал монголчуудын Монголдоо эрхлэх хөдөлмөрийг эхний ээлжинд бодитой дэмжсэн хэрэг болно.
Ер нь ашигт малтмал, уул уурхайн салбарыг хөгжүүлэх, боловсон хүчнийг бэлтгэхдээ одоо байгаа ажлын байрны шаардлагыг хангах зорилгоос арай цааш харж, хамгийн орчин үеийн технологи хэрэглэж, хамгийн аюулгүй, байгаль орчинд халгүй стандартаар ажиллаж чаддаг дэлхийн төвшний монгол мэргэжилтнүүд бэлтгэн гаргахад чиглүүлэх шаардлагатай байна.
Тэр цагт монгол мэргэжилтнийг гадаадад урьж ажиллуулдаг болох бөгөөд манай Засгийн газар танай иргэдийн голдог ажлыг Монголчуудаар хийлгэе хэмээн гадаадад очоод гуйдаггүй болно.
Монголын 150.000 иргэн гадаадад ажиллаж, сурч байна. Тэдний 30.0 мянга нь Европт, 25.0 мянга нь БНСУ-д, 15.0 мянга нь АНУ-д, 4.0 мянга нь Японд тус тус ажиллаж, 35 мянга нь дээрх болон бусад орнуудад сурч байна.
БНСУ-д ажиллаж байгаа Монголчууд 2004 оноос Монголын Засгийн газар БНСУ-ын төрийн бус байгууллагатай хийсэн гэрээгээр явж, солонгосчууд нь голдог ажлыг хийж ирлээ. Өнгөрсөн долоо хоногт Монгол Улсын Ерөнхий сайдын БНСУ-д хийсэн айлчлалын үеэр тэр гэрээгээ дахин сунгаж, Монголоос улам олон иргэн явуулахаар болсондоо Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамны сайд маань сэтгэл хангалуун байгаа харагдлаа.
Монголчууд гадаадад ажиллаж, эдийн засагтаа тодорхой хувь нэмэр оруулж байгаа нь бол үнэн. Гадаадад ажиллах хүч гаргадаг энэхүү экспортын орлого нь Монголчуудын жил бүр гэр орондоо шилжүүлж байгаа 200 орчим сая ам.доллар юм. Гэхдээ энэ орлого хэчнээн хүний эрүүл мэндийг золиосолж, хэр олон гэр бүлийг салган олдож байгааг бид тооцохгүй л яваа.
Гадаадаас Монголд ирж хөдөлмөр эрхэлж байгаа ажилчдын тоо эрс өсч байна. 2009 онд манай улсад гадаадын 31.0 мянган иргэн хөдөлмөр эрхэлж байсны 85 хувь нь Хятадаас, 4.0 хувь нь Оросоос байсан бол 2010 онд энэ тоо 2.2 дахин өсөж, 68.500 болсон бөгөөд тэдний 74 хувь нь Хятад, 5.3 хувь нь Орос, 4.0 хувь нь Солонгосын иргэд ажээ. Энэ хүмүүс гэртээ мөнгө шилжүүлж, манай импортыг өсгөдөг. Гадаадын иргэдийн тал нь уул уурхайн салбарт ажилладаг. Харин барилгын салбарт 2009 онд 30 хувь нь ажиллаж байсан бол 2010 онд 13 хувь болжээ.
Энэ хандлагаар бол хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж буй 2011 оны эцэст гадаадаас ирж ажиллагсдын тоо гадаадад явж ажиллаж буй монголчуудаас давах юм. Нэг сая хүний хөдөлмөрийн нөөцтэй атлаа 15 хувь нь гадаадад гарчихсан, 15 хувь нь дотооддоо ажилгүй байхад гадаадаас тийм тооны хун авч ажиллуулдаг парадокс (хачирхалтай явдал) Монголд бий болжээ.
Яагаад ийм хачирхалтай гажилт бий болсныг иргэд бид Монголын төр засгаас асуухгүй өөр хэнээс асуух билээ.
Уг нь Монголын төр засаг, холбогдох яамдын удирдлага монголчуудаа эх орондоо ажиллуулах, монгол хүний хөдөлмөрийн бүтээмж, үнэлгээг өсгөж, цалинг нь нэмэгдүүлэх талаар бодлого боловсруулж, судалгаа дүгнэлт хийж, тэдэнд юу саад болж байгааг арилгахад өөрсдийн эрч хүчээ зарцуулмаар юм.
Монгол хүн эх орондоо ажиллахад хамгийн том саад болж байгаа зүйл бол хүнийг ажилд авах нь маш үнэтэй тансаглалын нэг болсонд оршиж байна. Хүн ажилд авч байгаа ажил олгогчийн хувьд ажилчиндаа өгөх цалингийн 110 хувьтай тэнцэх зардлыг cap бүр гаргадаг. Ажилчин өөрөө ч гэсэн цалингийнхаа дөнгөж гуравны хоёрыг гэртээ авчирч, үлдсэнийг нь татвар, хураамж хэлбэрээр төр хүчээр хураадаг. Татварт хураалгасан эрүүл мэнд тэтгэврийн мөнгө нь хаана очиж, хэд болж байгааг төлсөн хүн нь мэдрэх хэмжээний үйлчилгээ одоогоор алга байна.
Хувь хүний талд ч асуудал бий. Ажилгүй мөртлөө амьдраад байгаа нь хүн амын нэг хэсэг нь нөгөө хэсгээ тэжээж байгаатай холбоотой. Улстөрчид паразит амьдралын хэв маягийг хөөргөн дэмжиж, янз бүрийн мөнгийг шууд олгох болсон нь хүн хөдөлмөрлөхгүйгээр амьдарч болох нийгмийн ухамсарт суулгаж байна. Төрөл төрөгсөд нь гадаадад зогсоо зайгүй ажиллаж, асар их хуч хөдөлмөрөөр ар гэр, хамаатан садандаа хэдэн доллар шилжүүлж байгааг ихэнх нь ойлгохгүй, тун амархан ажил гэж итгэдэг, харьд ажиллахын гашууныг гадагшаа явж үзтэлээ ойлгохгүй сууж байна. Тийм ч учраас зарим Элчин сайдын яамны гадна өдрийг өнгөрөөгчид огт цөөрөхгүй байгаа. Монголчуудын хөдөлмөртэй харилцах харилцаанд гажилт үүсэж, бид хөдөлмөрийг хэрэгцээ биш шийтгэл гэж үзэх боллоо.
Монголын хүний нөөцийн бэлтгэл, мэргэжилтний сургалт, бэлтгэл нь зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаа учир өсөж байгаа эдийн засаг гадаадаас хүмүүс авч байна. Сургалт, боловсролын системээ хурдан өөрчлөх тухай ярьсаар насыг барах нь.
Нэгэнт хурдсан хөгжиж байгаа уул уурхайн салбар дахь монгол хүний оролцоог, түүний дотор уул уурхайтай холбоотой бүх салбарт Монголын мэргэжилтний оруулах хувь нэмрийг эхний ээлжинд өсгөх боломж гарч ирчихээд байна.
Монгол хүнийг сургаж, ажиллуулж байгаа хөрөнгө оруулагчдад татварын хөнгөлөлт үзүүлж ажиллавал монголчуудын Монголдоо эрхлэх хөдөлмөрийг эхний ээлжинд бодитой дэмжсэн хэрэг болно.
Ер нь ашигт малтмал, уул уурхайн салбарыг хөгжүүлэх, боловсон хүчнийг бэлтгэхдээ одоо байгаа ажлын байрны шаардлагыг хангах зорилгоос арай цааш харж, хамгийн орчин үеийн технологи хэрэглэж, хамгийн аюулгүй, байгаль орчинд халгүй стандартаар ажиллаж чаддаг дэлхийн төвшний монгол мэргэжилтнүүд бэлтгэн гаргахад чиглүүлэх шаардлагатай байна.
Тэр цагт монгол мэргэжилтнийг гадаадад урьж ажиллуулдаг болох бөгөөд манай Засгийн газар танай иргэдийн голдог ажлыг Монголчуудаар хийлгэе хэмээн гадаадад очоод гуйдаггүй болно.
