Мөнхийн хөрш хятадууддаа бид дургүй. Дургүй хэрнээ л бид Хятадаас л хувцаслана, хоол хүнсээ ч залгуулна, бүүр хэлийг нь ч хүүхдүүддээ сургах хөдөлгөөн өрнөөд ихэд газар авч байгаа билээ. Энэ хэрээр манай эдийн засаг тэднээс маш том хамааралтай болсон, хэтрүүлж хэлвэл эдийн засгийнхаа хувьд гэхэд бараг хараат болсон байх. Тэдэнд дургүйнхээ хэрээр бид болгоомжилдог. Болгоомжтой байх нь зөв хэдий ч заримдаа энэ маань хэтэрнэ.

Үндсэн хуулиараа хүртэл хамгаалсан монгол малын маань махыг хятадууд аваад байна гэнэ ээ. Уг нь тэд биднээс дээрэмдэж аваагүй худалдаж авч байгаа л даа. Худалдаж аваад бидэнд орлого оруулж байгаад нь дургүйцэх биш харин ч бүүр энэ зах зээлийг нэмээд яаж хангах уу, хэрхэн нэгэн орлогын эх үүсвэрээ болгох тухайд олзуурхаж хандмаар санагдана. Дэлхийн бусад улс орнууд яаж хятадын энэ том зах зээлд нэвтрэх тухайд санаа тавьж байхад бид харин эсрэгээр яаж зугтах уу гэсэн шиг хандах нь хэр зохимжтой юм бол доо.

Хөршүүдээсээ бид дөлөх биш харин ч асуудалд бодитой хандаж анхаарлаа хандуулж баймаар юм шиг. Зарим нэг зүйл дээр нь тэднээс санаа авч, магадгүй суралцаж, ёстой бүүр болгоомжлох зүйл дээрээ ч болгоомжтой хандаж байх хэрэгтэй болов уу. Иймээс бид улам илүү анхаарал хандуулж, тэдний талаар бодит мэдээлэлтэй, үүгээрээ ч аливаа асуудалд бодитой хандах тийм цаг үе ирсэн байна.

Ойрмогхон урд хөршид маань нэгэн хурал болжээ. Энэ бол алдарт Хөх мөрний эрэгт орших Ухань хотод болсон “Хятад хэл ба орчин үе” нэртэй олон улсын эрдэм шинжилгээний анхдугаар хурал юм. Энэхүү хуралд БНХАУ, Франц, Сингапур, Гонконг гэх мэт улс, бүс нутгаас ирсэн олон арван хэл шинжээчид хэл зүй, хэл бичиг ба орчин үе, орчин үе ба хэлний бодлого төлөвлөлт, компьютер хэл шинжлэл гэсэн дөрвөн салбар чиглэлээр хэлэлцэж туршлага солилцжээ. Манайхаас, ШУА-ийн Хэл Зохиолын Хүрээлэнгээс бас судлаач оролцсон. Хэдий хятад хэлний бодлогын асуудлаарх хурал ч гэлээ бид санаа авмаар, өөрсдийн нөхцөл байдалтай харьцуулан бодож тунгаамаар зүйлс яригдсан учраас монголчууд бидэнд хэрэгтэй байж юуны магад хэмээн үүнийг бичлээ. Ингээд, тэд юу ярьцгаасныг нь сонирхоё.

“БНХАУ-ын эдийн засгийн хурдацтай өсөлтийг дагаад дэлхийн олон оронд хятад хэл сурах эрэлт асар хурдацтай өсөн нэмэгдэж байгаа юм байна. Үүнтэй холбоотойгоор хятад хэл, соёлыг түгээн дэлгэрүүлэх үйл ажиллагаа нь Хятадад гадаад орноос ирж суралцаж байгаа олон арван мянган оюутан руу чиглэсэн үйл ажиллагаанаас илүүтэйгээр түүнээс ч олон тоотой гадаад дахь хятад хэл суралцагчид руу хүрээгээ тэлж байгаа ажээ. Одоо дэлхийн 88 оронд нийт 282 Күнзийн институт, кабинет ажиллаж байгаа аж. (Монголд ч бий) Энэ бол 2004-2009 онуудад БНХАУ-ын Төрийн хятад, хэл соёлыг гадаадад түгээн дэлгэрүүлэх газраас явуулсан идэвхтэй үйл ажиллагааны бодит үр дүн мөн гэж хятадын судлаачид өндрөөр үнэлжээ.

Дэлхий даяар хятад хэл асар хурдацтай түгэж байгаа ч Хятадын эрдэмтэд эх хэлнийхээ цэвэр ариун байдал, тусгаар тогтнолд хүртэл санаа тавьж, асуудал дэвшүүлэн хэлэлцжээ. Тухайлбал, дан ганц англи хэлийг тахин шүтэх нь хятад хэл бичгийн байр суурийг ганхуулаад зогсохгүй оюутнууд Англи, Америкийн ертөнцийг үзэх үзэл, тэдний үнэт зүйлд тархиа угаалгаж, бүрэн баруунжиж, энэ нь хятад соёлын аюулгүй байдалд заналхийлэл учруулах аюултай гэжээ.

Үнэндээ гадаад хэлний сургалтын гол зорилго нь гадаад хэлээр эрдэм шинжилгээний материалыг уншиж ойлгож хэрэглэхэд чиглэгдсэн байхаас бус гадаадад гарч иргэншлээ өөрчлөхөд бэлтгэдэг биш байлтай. Англи хэлийг хэт их тахин шүтэх нь Хятадын ард түмний хэлний эрх чөлөөнд халдаж, бидний зардлаар бусдын хэл соёлыг түгээн дэлгэрүүлж, бусдад зориулж боловсон хүчин бэлтгэж өгдөг болгож байна. Улмаар олон хүнийг Англи, Америк, Канад руу цагаачлахад нь бэлдсээр манай их дээд сургуулиуд Америк гарахад бэлтгэдэг дамжлага сургууль болон хувирчээ. Гадаадад англи хэлээр эрдэм шинжилгээний өгүүлэл хэвлүүлэхийг шаардаж, өөрсдийнхөө боловсролын зардлаар гадаадын өрсөлдөгч орнуудын шинжлэх ухаан, технологийн салбар болон холбогдох үйлдвэрлэлийг нь хөгжүүлж бидний хоорон дахь зайг улам их холдуулаад байх шиг.

Англи хэлэнд хэт их ач холбогдол өгснөөр англи хэл сурагчид сурч амьдарч байгаа улсаа эх орноо гэж хүлээн зөвшөөрөхөд хүргэж байна. Жишээлбэл, Америкийн иргэн болсон нэгэн Бээжингийн охин Америкийн иргэншил авахын тулд цэрэгт явах шаардлагатай болжээ. Бүр БНХАУ-ын паспортаа барьчихаад АНУ-ын төлөө шударгаар зүтгэхээ илэрхийлээд зогсож байх юм. Хэрэвзээ Хятад улс Америктай дайтвал өнөө охин америк даргынхаа тушаалыг үг дуугүй дагаад Хятадын өөдөөс гал нээх нь л дээ. 

Хэрвээ хэлний бүрэн бүтэн байдал алдагдвал бүхэл бүтэн улсын аюулгүй байдал алдагдаж байна гэсэн үг. Зарим нэг этгээдүүд надад эрх мэдэл байсан бол Хятадыг Америкт худалдаад 51 дэх муж нь болоод “Chimerica” гэж нэрлэнэ гэх юм. Энэ нь аль хэдийнээ нэг хэсэг хятад хүмүүсийн мөрөөдөл болчихож. Иймд эх хэлний бүрэн бүтэн байдлыг хамгаалахын тулд гадаад хэл заах арга зүйн асуудлыг дахин нэг анхааран үзэж өөрчлөлт хийх шаардлагатай гэж үзэж байна.
Дотоод дахь гадаад хэлний сургалтыг олон хэл болгон өргөжүүлж, гадаад хэлний сургалтын төлөвлөгөө боловсруулах, НҮБ-ын улс төр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, соёл боловсролын бодит шаардлагад үндэслэн гадаад хэлнүүдийн сургалтын харьцааг тогтоож, гадаад хэлний жагсаалт гаргах шаардлагатай байна. Нэгдүгээр гадаад хэл гэдэгт найман хэл байвал зохино. Үүнд: англи хэл 30-40 хувь, франц хэл 20-25 хувь, испани хэл 10 хувь, араб, орос, португали, герман, япон хэл тус бүр 5-8 хувийг эзэлнэ. Хоёрдугаар гадаад хэл нь дор хаяж 28 хэл байх хэрэгтэй. Үүнд: Голланд, дани, итали, румын, украйн, польш, чех, серб, грек, унгар, солонгос, вьетнам, филиппин, тай, индонези, бирм, хинди, шри-ланк, латин, эсперанто гэх мэт. Нэн яаралтай жижиг гэлтгүй дээрх олон хэлээр мэргэшсэн хятад хэлний багшлах боловсон хүчин бэлтгэх хэрэгтэй байна.

Олон төрлийн гадаад хэлний мэргэжлээр элсэгчдийн тоог нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Боловсролын яам, гадаад дахь элчин сайдын яам, консулын газраар дамжуулан харилцан оюутан солилцох, улс даяар сургуулиудыг олон гадаад хэлний багшаар хангах гэх мэт арга хэмжээг авч аажимдаа англи хэл дангаар ноёлох хандлагыг өөрчлөх хэрэгтэй. Ингэж аливаа орны хятад хэл суралцагчдад эх хэлээр нь хятад хэлийг зааж байж л сая хятад хэлийг дэлхийн тавцанд гаргана. Хэл бичгийн амьдрах чадвар хэрэглээндээ оршдог, хэрэглээнээс гарвал үхмэл хэл болно.

Хэлний амьдрах чадварыг дээшлүүлэхийн тулд дотоодод болон гадаадад хятад хэлний хэрэглээг хумих биш харин улам тэлэх шаардлагатай юм. Иймд гадаад хүн хятад хэл сурахад гол бэрхшээл нь хаана байна вэ гэдгийг тогтоох зайлшгүй хэрэгтэй. Хятад хэлний ханз үсэг хятад хэлийг түгээн дэлгэрүүлэхэд асар их бэрхшээл учруулж байна. Бидэнд хятад хэлний ханз байна, түүнийг авианы бичиг болгож болно. Англи, франц, испани зэрэг хэлүүд авианы бичигтэй. Төрөөс хятад хэлийг хоёр системтэй болгож, хятад хэлийг хоёр бичигтэй болгох хэрэгтэй байна. Ханзнаас гадна авианы бичигтэй байх хэрэгтэй байна. Эс тэгвээс хятад хэл бусад авианы бичигт байр сууриа алдах нь дамжиггүй юм. Улмаар дэлхийн тавцанд гарах байр сууриа алдана гэсэн үг. Хятад хэл яагаад авианы бичигтэй байж болохгүй гэж? Улам бүр орчин үежиж буй дэлхий ертөнцтэй алхаа нийлүүлэхийн тулд эртний түүхтэй утгын бичигтэй хэмээн цээжээ дэлдэх үзлээ халах цаг бидэнд иржээ”.

За, хөрш орны хэлний эрдэмтэд маань хятад хэлийг дэлхий дахинд түгээн дэлгэрүүлэхийн сацуу эх хэлнийхээ цэвэр ариун байдал, дэлхий дахин дахь байр суурийг бататган бэхжүүлэх, хан үндэсний уламжлалт хэл бичгээ улам бүр боловсруулан хөгжүүлэхээр ингэж ярьцгаажээ.

Монгол хэлний бодлогын хувьд бидэнд тэднээс дутахааргүй тулгамдсан асуудлууд бий. Ийм том гүрэн эх хэлэндээ ингэж их санаа зовж байхад харин бид тэднээс бага ярьж хэрхэвч болохгүй, бүүр тэднээс ч илүүг бодохгүй бол болохгүй бус уу? Дээрхээс харахад хятадууд эх хэлээ дэлхий даяар түгээн дэлгэрүүлэх хэлний бодлого явуулж байгаа юм байна. Хятад хэлээ гадныханд амархан сургадаг болохын тулд ханз үсгээ халаад бидэн шиг авианы бичигтэй болчиж ч тэд чадах нь. Эртний түүхт ханз үсгээрээ бахархаж цээжээ дэлдэхээсээ илүүтэй өнөөгийн цаг үедээ тохируулаад л бодлогоо дор нь өөрчлөх нь. Хамгийн гол нь тэдний хувьд хүрэх үр дүн нь чухал ажээ.

Том жижгээс үл шалтгаалан хэл бүр л хүн төрөлхтөний үнэт зүйл билээ. Монгол хэл мэдээж хятад хэлтэй харьцуулахад жижиг хэл байж болох юм. Тэр утгаараа монгол хэлээ хамгаалах бодлого нь илүүтэй бидэнд хамаатай байх. Хятадууд өөрийн хэлээ том гэлтгүй түгээн дэлгэрүүлэхийн хамтаар бас хамгаална гээд байна. Бид ч мөн өөрийн хэлээ жижиг гэлтгүй хамгаалахын хамтаар түгээн дэлгэрүүлэх талаар ч санаа тавих цаг болсон мэт. Удахгүй бид “малчин монголчууд” биш “уурхайчин монголчууд” болоод баяжина гээд байгаа биз дээ. Тэгэхээр бид баян болох юм чинь өөрсдийнхөө хэл соёлыг л түгээн дэлгэрүүлэхийг хичээх нь монгол хүн болж төрсний маань бахдал, ариун үүрэг бус уу. Тухайлбал, монгол хэл соёлыг зааж сургадаг гадаадын сургуулиудаас бид өөрсдөө мөнгө, төсөл горьдож суух биш харин ч санаачлагыг гартаа авч тэднийг дэмждэг болмоор ч юм шиг. Цөөхөн гэлтгүй хөөрхий монгол хэл, соёлыг маань сурч байгаа гадныхныг Монголд сурахад нь төр засаг дэмжмээр л байгаа юм. Олон хүн ярьдаг, сурахад хамаагүй ашигтай байж болох англи, хятад хэлийг биш цөөн хүн ярьдаг монгол хэлийг маань сурах гээд сонголт хийснийх нь төлөө бид хүндэтгэлтэй хандах ёстой.

    Хятадууд өөрийнхөө хэлийг л түгээн дэлгэрүүлэхийн тулд гадаад хэлийг сургах зорилго тавьж байна. Харин бид болохоор гадаад хэлийг сурах тусмаа л өөрийнхөө хэлийг улам доош хийх хандлагатай байх юм. Наад зах нь монгол бичгээ яаж ад үзсээр ирсэн билээ, адаглаад л энэ гудамжаар дүүрэн эрээн мяраан гадаад нэр хаягаа монгол болгочихож чадахгүй л сууна. Ингэж л харийн соёлд эх орондоо ч дээрэлхүүлэн яахаа мэдэхгүй амаа ангайцгаан сууж байна шүү дээ, бид. Хятадууд асуудалд үнэхээр бодитой хандаж байна. Бас сэтгэлийн хөөрлөөр биш. Энэ мэт сайн жишээнээс нь суралцацгаая, тэгэх үү?