Ой,түүх, Скайтел ба бусад...

Нэг. Ой ба дарга.

-Ой тэмдэглэж мөнгө үрж байна. Хайран мөнгөөр наадаад дууслаа, оронд нь эмнэлэг сургууль барьсан бол аштай юу гэсэн зэмлэл, халаглал их дуулддаг. Гол төлөв дарга нар, ялангуяа орон нутгийн удирдагч нарын нэр дээр их яригддаг сэдэв. 

Хэрэг дээрээ, дарга нар нь л уйдсандаа найрлаад явна уу гэхээр үгүй юм. “Чукча не дурак”(Чукча тэнэг бишээ гэсэн орос хэллэг. Тэд бол умард хөршийн онигооны бай болсон бага ястан. Онигоонд “Чукча бид тэнэг бишээ” гэж байгаад л балайтажбайгаагаар гардаг)гэлээ гэгчээр, “даргаа не чукча” (Дарга маань Чукча биш) тул олондоо үнэлэгдэж, суудлаа бататгахыг бодно доо.

Учир нь олон түмэн эмнэлэг сургууль байгуулсан дарга нарыг биш харин наадам сайхан хийсэн удирдагчаа өндөр үнэлдэгт байгаа юм. Наадмаа тааруу хийсэн бол, түрүү морь бөхийн бай шагнал тааруу байсан бол даргын нэр хүнд хийсээд өнгөрөөд өгнө. Сумаа хөгжүүлсэн, малаа өсгөсөн байгаад ч нэмэргүй. Иймээс “Сумын дарга мөрийн хөтөлбөрөө хэр биелүүлж байгаа нь наадам хийхэд мэдэгдэнэ” гэсэн дүрэмтэй.

     Орон нутгийн удирдагчид “ямар нэгэн түүхт, тэгш ой таараасай. Өөрийгээ нэг харуулах юмсан” гэдэг эрмэлзэлтэй байдаг.  Ямар ч хүн, тэр байтугаа бөхчин хүн хүртэл нэг дарга болоод үзчихвэл тэрнээсээ салнаа нэг байхгүй болчихдог хорвоо юм хойно.   Ингээд ямар ч дарга, хичнээн ажил хэрэгч нөхөр байсан ч хамаагүй, олон түмэндээ наадмыг нь сайхан хийгээд өгчих юмсан гэж чармайдаг.  Наадам сайхан хийснийг илчлэх стадион, угталтын хаалга нь сайн даргын гэрч болон үлдэнэ. Зарим сум нэг чиглэлийн зам дээр хоёр ч “Триумфын арк”-тай байгаа нь хоёр өөр дарга дээр тохиосон түүхт ойг гэрчлэх бөлгөө.

  Үнэн хэрэгтээ, дарга нар нь ч цөмөөрөө наадамдаа дуртай биш. Наадам юм чинь хандив цуглуулж л таарна. Эцэст нь “Манай дарга нар хандиваас хуссан” гэдэг хар заавал үлддэг. Овоо босгоогүй бол шаазгай юунд суух вэ гэгчээр завшдаг нь ч байдаг биз. Завшдаггүй нь ч байдаг биз.

    Бие биеэсээ хол амьдардаг нүүдэлчин хүн найр наадамд бийлэгжүү, ганган оролцох замаар өөрийгээ илэрхийлж, чансаагаа тодорхойлж ирсний л үлдэнгэр юм даа.Өөрийг нь басамжилсан нэгэнд хандсан гэх “Намайг Майдар эргэхэд ямар байхыг хараарай, чи” гэж хуучны үг байдаг нь ч үүний гэрч юм.

  Аймаг, сумандаа эмнэлэг, сургууль цэцэрлэг байгуулахын оронд, сайхан наадахыг эрхэмлэдэг дарга нар олноороо төрсний учир ч энд буй. Ялангуяа орон нутгийн “ойсог”, “наадамсаг” хандлагын буруу нь зөвхөн удирдлагад нь ч байгаа юм биш. Гэвч “чукча не дурак- даргаа не чукча” болохооролны сонирхол дээр нь өөртөө ашигтай тоглолтыг удирдлагууд нь хийдэг болсон нь ч нууц биш.

    Байгууллага компаниуд ч өөрийн ойгоороо стадион, нэрэмжит хаалга бариулахгүй ч гэсэн бас “монголлог” байдлаар хандана. Зарим газар, ажилтнуудынхаа баахан зургийг альбом болгон хэвлээд зочдодоо тараах юм. Гэтэл тэр нь хөндлөнгийн хүмүүст ер сонин биш. Өгсөн хүний сэтгэлийг бодоод тэнд нь орхилгүй тэврээд гарах боловч шүүгээнийхээ алс буланд тавиадмартах нь энүүхэнд.

За тэгвэл яах вэ? 

   Ер нь бол ой муухай, наадам онцгүй гэж хэлэх гээгүй юм шүү. Наадам сайхаан. Наадаж хөөрсөн монголчуудынхаа дунд орж бужигнах ч сайхан. Ойгоороо хүнд өгөх юмтай байх ч сайхан, хүндэтгэл хүлээж бэлэг авах ч гоё.

Дуртай юмаа хуулийн хүрээнд хийж, хүсснээрээ амьдрах нь ямар ч үндэстний эрх, сонирхол. Өнөөдөр бид наадам ойгоо мөнгө үржүүлэх арга(мэдээж, хандив завших замаар биш), бэлэг дурсгалаа бизнэсийн орчил болгох тал дээр эргэлт хиймээр байгаа юм. Ой тэмдэглэсэн сум далимдуулаад бөөн мөнгө босгодог(хандив цуглуулах замаар биш), иргэд нь бизнесээ цэцэглүүлээд үлддэг болох тал руу чиглэсэн менежмэнт хайх цаг иржээ. 

  Алин болгон хэдэн цаас цуглуулснаа бөх, морины бай шагналд тараагаад,хэдэн ёслолын хаалга, хоосон стадионтой үлдсээр байх билээ. Тэгээд ч наадам хэсдэг гадны бөхчүүд ирээд байг нь аваад явчихна, өөр нутгийн хүн барилдуулахгүй, гадны хүнд шагналаа өгөхгүй гэлтэй биш. Морь ч ялгаагүй, хаа холоос машинаар ачиж ирсэн морины эзэд шагналыг нь хамаад буцах энүүхэнд. Ингэхгүй гэхээр ичиж үхмээр найраа, нүд хальтрам холио хийхдээ тулна. 

Наадам, ойн менежмэнтийг шинэчлэх нь орон нутгийн иргэдийн ч, удирдлагын ч хүсэн хүлээсэн алхам болоод байгаа нь эндээс харагдана.

Алхмууд ч гараад эхэлсэн юм.

Хоёр. Ном ба Скайтел.

    Өнгөрсөн жил манай Скайтел группийн 20 жилийн ой тохиолоо. Тодорхой нэг өдөр ой тэмдэглээд орхихын оронд тэр оноо “ойн жил” болгон сурталчилгаа хийж, менежмэнтээ шинэчилдэг болсон нь манайдаа бас л шинэ үзэгдэл. Скайтелийнхэн ч ойгоо ингэж тэмдэглэлээ. 

   Харин ойгоо тохиолдуулан өөрийн бүтээсэн түүхээ тодорхой хэмжээнд бичиж үлдээдэг уламжлалыг бид хамтдаа баахан шинэчилсэн юм.Хувийн түүхийнхээ оронд салбарынхаа түүхийг бүтээж, бүх нийтийн хэрэгцээнд түгээдэг, ингэхдээ орчин үеийн ном хэвлэлийн стандарт, түүх бичлэгийн жишгээр бичиж, дэглэдэг туршлага ч манайд гараад байна.

    Скайтел группийн 20 жилийн ойн хүрээнд бүтээгдсэн “Монголын харилцаа холбоо: Түүхийн альманах. National geographic. НЭПКО. 2019” хэмээх шинэ бүтээл уншигчдийн гар дээр очлоо.

    Скайтел группийн санаачилгаар бүтээсэн энэ номд манай харилцаа холбооны бүхий л салбар, түүний дотор ижил бизнесээр өрсөлддөг Мобиком, Юнитель болон бусадоператорууд найрсгаар хамтран оролцож, өөрийн түүх, мэдээллээ хуваалцсан бөлгөө. 

    Түүхийн ухааны доктор Ч.Болдбаатараар ахлуулсан ажлын хэсгийнхэн маань ч энэ бүтээлийн сэдвийг улам өргөжүүлж, Монголчуудын санаачилсан өртөө хэмээх холбоо харилцааны универсал системээс эхлээд дэлхий дахин шуудан, телеграф үүссэн түүхийг багтаасан өргөн агуулгатай болгосон байна.

   Энэ номоос монголын хээр талд анх боссон утсан холбооны шонгоос эхлээд өнөөдөр орон даяар сүлжсэн өндөр хурдны шилэн кабелийг хүртэлх дотоодын харилцаа холбооны түүхийг бас харж болно. Улмаар монголд болон дэлхий дахинд радио нэвтрүүлэг, телевизийн үзвэр хэрхэн үүсч хөгжсөн түүх ч бас багтлаа. 

 Номыг Америкийн “National geographic”-ийн “Түүхийн альманах” номын зохиогчийн эрхийн хүрээнд Монголын НЭПКО хэвлэлийн газартай хамтран бүтээсэн учраас дизайн, дэглэлт ба зохиомж нь уншихад хялбар, ойлгоход энгийн, тогтооход амархан байдлаар бүтээгдлээ.

Сэдэв бүрийг баримт гэрэл зургаар баяжуулж, зарим газарт шууд холбогдохгүй боловч үндсэн ойлголтыг баяжуулах зорилготой тэмдэглэл, ишлэл хавсаргав.

   Өнөөгийн уншигчид нэлийсэн ганц сэдэв, нэгээс цөөн гарчигтай хос нүүр, зураг тайлбараар баяжуулаагүй хуудасыг унших дургүй болсноос үүдэн орчин цагийн ном бүтээх урлагт томоохон өөрчлөлт гарсан юм. 

   Түүнчлэн шинэ зууны завгүй уншигчид нэг дор бүтэн том ном дуусгах боломжоор хомс болжээ. Ялангуяа түүх, танин мэдэхүйн номыг дуртай хэсгээсээ эхлэн уншиж болохоос гадна, зөвхөн тайлбартай зургуудаар дамжуулан товч танилцаж амжихээр дэглэдэг туршлага ч эндээс урган гарсан. Энэхүү өөрчлөлт шинэчлэлтийн хамгийн шилдэг жишээ бол National geographic-НЭПКО-гийн түүхийн альманах цувралууд бөлгөө.

   Бидний хамтран бүтээсэн “Монголын харилцаа холбоо: түүхэн альманах” ном нь салбарын түүхийг бүтээсэн хүмүүс, сонирхон судлаачднаас гадна энэ чиглэлээр суралцаж буй оюутнуудын гарын авлага, өргөн олны түүх-танин мэдэхүйн цангаг тайлах өвөрмөц бүтээл болсон юм.

     Тийм учраас, Скайтел группийнхэн ойгоороо зочиндоо өгөхөд ямар ч байсан аваачаад далд хийгээд мартахгүй түүхээ бүтээчихлээ. Улмаар, номын худалдааны сүлжээгээр борлуулж эхэлсэн энэ бүтээл уншигчдын сонирхлыг татсан цувралын тоонд яах аргагүй орж байна. Гайхмаар ашиг гарахгүй ч гэсэн “ой бол олсноо цацдаг ёслол” гэдэг ойлголтыг өөрчилж байна. Улмаар тэмдэглэлт үйл явдлаараа дамжуулан улс үндэстнийхээ түүхийг бүтээлцэх сайхан боломж гарлаа. Гуравт, хамт олон болон хүндэт зочиндоо барихад “талууд сэтгэл ханамжтай” байх номын бэлэг дурсгалтай болоод авч байгаа юм.

  Дашрамд тэмдэглэхэд, Монголын түүхийн альманах цуврал нь манай орны бүх салбарын намтар шастирыг багтаасан нэгэн том цогц бүтээл юм. Улс төр, соёл, эдийн засаг, банк санхүүгийн салбарын альманах нэгэнт гарсан.Санхүү эдийн засгийн дээд сургууль, MCS групп зэрэг олон байгууллагын “өөрийн түүхийг багтаасан үндэсний түүх”бүтээх санаачилгаар дээр эдгээрийн нэлээд нь уншигчдад хүрч байна.