Хөгжлийн банкны “кэйс” зөвхөн Хөгжлийн банкны асуудал ч биш, улс төр, банк, бизнэс дагасан мөнгө иддэг, мөнгө хүүлдэг бохир схем хэрхэн ажилладаг талаар “бүх нийтийн боловсрол” олгосон хөтөлбөр ч гэж хэлмээр үйл явдал болж өнгөрлөө. Нийтээрээ голдоо ортол уурлаж бухимдаж буй нь нийтээрээ бодит үнэнийг ойлгосон хариу үйлдэл байхаа. УИХ -ын сонсгол гэж кинонд хардаг зүйлийг анх удаа хийж үзлээ. Сүүлийн жил гаруйхан хугацаанд Хөгжлийн банкны өр төлөлтийг эрчимжүүлж, мөнгө хөрөнгөө буцааж татсанаар дефоолт зарлах, ОУВС-ын элдэв хөтөлбөрт орох эрсдлээс хамгаалж чадсан гэдгийг зориуд сануулах нь зүй. Хөгжлийн банкны асуудлыг сөхөж гаргаж, улайран үзэлцсэн залуус хожим түүхийн нэгэн том үзэгдлийн гэрч, баатрууд болж дурсагдан үлдэх нь лавтай.

Хөгжлийн банк бидний хувьд их өвөрмөц, шинэ механизм. Арваадхан жилийн өмнө санхүүгийн сурах бичигт “Монголд хоёр төрлийн банк байна, арилжааны банк ба монгол банк” гэж дурддаг байсан бол одооноос гурван төрлийн банктай болсон. Гурав дахь нь Хөгжлийн банк. Нэг талаасаа эдийн засгийн үр ашигтай, ашиг олохын төлөө ажиллана, нөгөө талаасаа улс оронд хэрэгтэй зүйл санхүүжүүлж, шийдвэрийг нь Төр гаргана. Улсын төсвөөр хар зам, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг гэх зэрэг эргэн төлөгдөхгүй зүйлс барьж болно. Харин Хөгжлийн банкны мөнгө заавал эргэн төлөгддөг, цэвэр эдийн засгийн үр ашигтай байх ёстой. Улсын төсөв, Хөгжлийн банкны санхүүжилт хоёрын гол ялгаа нь энэ. Түүнчлэн улс бүр нэг л төрийн “Төв банк”-тай байдаг шиг улс бүр нэг л төрийн “Хөгжлийн банк”-тай байдаг. Тухайн улсын Хөгжлийн банкыг төлөөлж буй санхүүч нь Төв банкны төлөөлөлтэй ижилхэн зиндаанд яригдаж, томоохон хэлцэл хийнэ. Хэдий дампуу, бүтэхгүй улс байлаа ч sovereign улсын Хөгжлийн банканд гадны хөрөнгө оруулагч нар мөнгөө өгөх дуртай. Дэлхийд чөлөөт эдийн засаг хязгааргүй хөгжиж байгаа ч тусгаар улсын “sovereignity” гэдэг урт хугацааны, найдвартай хөрөнгө оруулалт хэвээрээ байгаа. Манай Хөгжлийн банк дотроо л ийм олон асуудал, авлига луйвар дэгдээд байгаагаас биш гадагшаа бол зээлсэн мөнгөө эргүүлж өгөх эсэхийг л харна. Төслүүдийнхээ үүрэг, зориулалт, хяналтыг чангалаад өгвөл аяндаа түүнийг булаалдаж шавах амьтан цөөрч, чаддаг цөөхөн нь л өрсөлдөж, хар ялаа шиг бөөндөө шавахгүй дээ уг нь. 

Дэлхийн улс бүрт Хөгжлийн банк, түүн шиг зориулалттай улсаас удирдаж, хянадаг бүтэц байгууллага бий. Ялангуяа Япон, Герман улсууд хоёрдугаар дайны дараа босож ирэхэд тэдний “Хөгжлийн банк”-ууд нь маш том хувь нэмэр оруулсан. Манай улсын хувьд урт хугацаанд үр дүнгээ өгдөг мега төслүүдэд хувийнхан оролцоход эрсдэлтэй, улсын төсөв дийлэхгүй учир гадаад улсын тусламж зээлэнд найдахаас аргагүй болчихдог. Томоохон цахилгаан станц, нисэх буудлууд гадны тусламжаар л шийдэгдэж байна. Чухам ийм төслүүдэд л уг нь Хөгжлийн банк хэрэгтэй юм. Өнгөрсөн жилүүдэд Хөгжлийн банкны зээлүүлсэн 7.5 их наядаар метро, цахилгаан станц, гангийн үйлдвэр барьчихсан бол одоо бидний амьдрал ямар байх байсан бол? Харин сонгууль бүрийн дараа л төсөл нь гацаад байхгүйн тулд яг тодорхой, ойлгомжтой бодлого шийдвэр УИХ, ЗГ-ын тогтоол гаргаж байх хэрэгтэй. Манай улсын хувьд бусад гадаадын загвар модель гэхээсээ илүү өөрсдийн бэлэн туулаад хаширсан арван жилийн алдаанаасаа суралцах, үгүй ядаж Солонгосын 1960 -аад он, Хятадын 1980-1990 он хавьцааны моделийг нь харьцуулж харвал арай амьдралд ойр биз. 

Одоо Хөгжлийн банк цаашаа яах вэ гэдэгт хоёр сонголт гарч ирлээ. Нэгдүгээрт татан буулгах, хоёрдугаарт засаж янзлаад цааш үргэлжлүүлэх. Мэдээж хамгийн хялбар нь татан буулгах. Гэвч арван жил болсон банкаа үйл тамаа цайж тодорхой үр дүнд хүрсний дараа “Өө энэ бүтэхгүй юм байна” гээд татан буулгачих нь дэндүү хайран. Төсвийн мөнгө хүрдэггүй, хувийн хэвшлийнхэн дийлэмгүй томоохон төслүүдэд гадны зээл зайлшгүй шаардагдана. Дэлгүүрт хулгай орлоо гээд дэлгүүрээ буулгадаггүй шүү дээ. Дэлгүүрийн хаалга, цоож, харуулыг сайжруулах ёстой. Тиймээс цаашид засаж шинэчлээд, цогц өөрчлөлт хийгээд явах нь хамгийн дөнгүүр сонголт болов уу. Наад зах нь Хөгжлийн банкны Хувьцаа эзэмшигч, ТУЗ, Гүйцэтгэх удирдлага гэсэн гурван этгээдийн шийдвэр эрх, үүрэг, хүлээх хариуцлага ямар ч тодорхойгүй. Сүүлийн нэг жил үргэлжилсэн шуугиан, мөрдлөг, сонсголоос харахад үндсэндээ хулгай орох гурван сул нүх байна. Нэгдүгээрт, улс төрөөс хэт хамааралтай байдал, мэргэжлийн судалгаагаар биш даргын цохолтоор зээл олгогдоод явдаг алдаа. Бэлэн сул мөнгө хэвтэж байхад хэн ч хулгайлна шүү дээ. Хоёрт, олгосон зээлүүд нь үндсэн зорилгодоо нийцээгүй. Цаасанд огт өөр төсөл бичиж ирээд, авсан зээлээ огт өөр зүйлд зарцуулчихдаг. Гуравт хяналт, хариуцлагын тогтолцоо байхгүй. Тийм их мөнгө гаргаж, тийм найдваргүй нөхдүүдэд зээлүүлчихээд тэр гаргасан мөнгөө зөнд нь хаячихдаг нь ганц Хөгжлийн банк л байсан байхаа. “Азаар” гэх үү, ямар нүх сүвээр ямар хулгайч шургалж болох вэ, юу хийж болохгүй вэ гэдэг арван жилийн нөр их “case study” үлдэж, одоо болдог зүйлийг нь л хийх хэрэгтэй. Элон Маск пуужин хөөргөдөг шиг, манай Хөгжлийн банк бүтэлгүйтлүүдээ хангалттай үзсэн, одоо бүтээж хийх л..