Монголчууд бид эх орондоо хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгэм цогцлоон хөгжүүлэхийг эрхэм зорилго болгож үндсэн хуулиндаа тунхаглаад хориод жил боллоо. Улс орны хөгжлийн хэмжүүр бол иргэдийн элбэг хангалуун, энх тайван амьдрал билээ.

АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трамп сая зул сарын баярын хүслээ жиргэхдээ “Бидэнд элбэг хангалуун амьдрал байна. Энх тайванг 2018 онд хүсэж байна” гэжээ. Монголд харин энх тайван нь бол байна, элбэг хангалуун амьдрал нь алга.

Энх тайван, элбэг хангалуун амьдралтай байхын тулд улс оронд ардчилал, чөлөөт зах зээл, шинэ бүтээл гэх гурван хүчин зүйл бүрдсэн байх учиртай. Энэ гурван хүчин зүйлийн хувьд монголчууд бид 2017 онд ямар өөрчлөлт, дэвшил гаргасан бэ? 

Ардчилал 

Дэлхийн 167 орныг 60 үзүүлэлт, 10 хүртэл оноогоор дүгнэдэг The Economist сэтгүүлийн Ардчиллын индексээр Монгол улс 2014 - 2016 онуудад яг л нэг байрандаа буюу 6.62 оноогоор “гажигтай ардчилал” (flawed democracy) ангилалд гацжээ. Дэлхийн ардчиллын жагсаалтыг Норвеги улс сүүлийн таван жил 9.93 оноогоор тэргүүлж “төгс ардчилал” (full democracy) ангилалд байна. Харин Хойд Солонгос сүүлийн долоон жил (2010-2016) 1.08 оноогоор “дарангуйллын дэглэм” (authoritarian regime) ангилалд сүүл мушгиж байна.

Чөлөөт зах зээл

Монголчуудын гуравны нэг нь ядуу байна. Энэ оны 10-р сарын 17-нд зарласан Үндэсний статистикийн хороо, Дэлхийн банктай хамтран хийсэн судалгааны үр дүнд МУ-ын ядуурлын түвшин 29.6 хувьд буюу хүн амын бараг гуравны нэг ядуу байна. 2014 оны мөн судалгааны үр дүнтэй харьцуулахад энэ нь 37 хувиар өссөн үзүүлэлт. Өмнөговь аймагт ядуурал хамгийн бага буюу 15.4 хувь, Говьсүмбэр аймагт хамгийн өндөр буюу 52 хувьд хүрчээ.

Хэритэж Сангаас 2017 оны тайлангаар Монгол улс эдийн засгийн эрх чөлөөний индексээр 4.6 нэгжээр буурч, 54.8 оноогоор 180 орноос 129-р байр эзэлж “эдийн засгийн эрх чөлөө багатай” ангилалд оржээ. Эдийн засгийн эрх чөлөөний жагсаалтыг Хонгконг 89.8 оноогоор тэргүүлж, Хойд Солонгос 4.9 оноогоор сүүл мушгижээ.

Дэлхийн эдийн засгийн форумаас гаргадаг Хүмүүний капитал индексээр 2017 онд Монгол улс 64.35 оноогоор 130 орноос 51-р байранд орсон. Энэ жагсаалтыг Норвеги 77.12 оноогоор тэргүүлж, Иемэн 35.48 оноогоор сүүл мушгижээ.

Шинэ бүтээл

Дэлхийн ДНБ-ий 0.03 хувийг бүтээдэг Монгол улс 2017-2018 оны Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайланд 137 орноос 101-т жагсав. Тус тайлангийн 12 тулгуур үзүүлэлтээс 137-оос 65-д буюу хамгийн өндөрт жагссан нь “Дээд боловсрол, мэргэжлийн сургалт” байв. Харин сүүл мушгиж яваа буюу 137-оос 123-т жагссан үзүүлэлт нь “Бизнесийн боловсронгуй байдал”.

Инноваци буюу улсыг урагш түлхдэг гол үзүүлэлтээр Монгол улс 101-д жагсчээ. Сүүлийн 10 жилд МУ-ын өрсөлдөх чадварыг тус тайлангийн зэрэглэлээр дүгнэвэл нийт 7 оноогоос 3.6-3.9 онооны хооронд хэлбэлзсэн юм. Манай урд хөрш 5 оноогоор 27-д, хойд хөрш 4.64 оноогоор 38-д жагсаж байна.

Гэхдээ “МУ-ын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал-2030” бодлогын баримт бичигт бид 2030 он гэхэд өрсөлдөх чадвараараа дэлхийд эхний 70 орны нэг, харин бизнес эрхлэлтийн үзүүлэлтээр эхний 40 улсын нэг болох гэгээлэг зорилтыг тавиад байна.

Монголд бизнес эрхлэхэд хамгийн их асуудалтай хүчин зүйлсийн эхэнд гадаад валютын зохицуулалт, 2-рт авлига, 3-рт бодлогын тогтворгүй байдал, 4-рт нь засгийн газрын тогтворгүй байдлыг жагсаажээ.

Монголд үнэхээр энх тайван нь байна, элбэг хангалуун амьдрал харин алга.

2017.12.27