Балар эрт цагт хүн нүцгэн цэлдэн гүйж, даарвал арьс эгэлдэргэлэсэн зэрлэг байснаа хот сүндэрлүүлээд, хотынхоо нэг байшинд буйдан дээр бохь зажлангаа ТВ үздэг “соёлжсон” хүн болно гэдэг лаг шүү тэ, тэ тэ ... тийн.
Эртээд Арнольд Тойнби түүхчийн “Түүх судлал”-ыг хэд хоног тэвэрч гүйгээд гэгээрэн алдав шд, мань мэт шиг царцанги нөхдүүд бол хэсэгтээ л баясах ажилтай болж байгаа юм чинь. За Тойнби түүхчийн далбаан доор хальт намиръя гээд томорчихоё :D
Эрт баларын зэрлэг хүмүүс байгаль, орчны нөлөөллийн улмаас зарим нь нүүж зарим нь сууж амьдарцгаан, нэг хэсэг нь малчин болж, бас нэг хэсэг нь тариачин болсон шиг байна л даа. Эртний иргэншлүүдийг харахад голдуу том гол мөрний ай савуудаар үүссэн гэх, Инд мөрний дагуу Энэтхэг, Тигр, Ефрат дагуу Шүмер, Нил мөрний дагуу Египет, Хөх мөрөнд Хятадын гээд л. Эндээс байгалийн таатай нөхцөл хүмүүсийг иргэншил үүсгэхэд нөлөөлжээ гэж батлах ... гэтэл эсрэгээр эдгээр газар нь хахир хатуу ширүүн нөхцөлтэй байж таарсан (Тигр, Ефрат, Нил мөрний орчим дахь цөл газрыг хүн үржил шимт хөрс болгон хувиргасан гэх мэт) бөгөөд голын ай савгүй, бусад хахир хөтүү орчинд ч иргэншил үүсч байсан аж. Ингэхээр байгалийн таатай таагүй хүчин зүйлүүд иргэншил үүсгэх цор ганц үүсвэр биш болж таарав уу.
Байгалийн хатуу ширүүн өдөлтөд хариу үзүүлэх хүний хүчин зүйлийг анзаарая. Хүмүүс байгалийн янз бүрийн өдөлтөд үхэж үрэгдээд дуусах биш даван туулж, бүтээлч хандаж чадсан нөхцөлд соёл иргэншил үүсч байжээ. Байгалийг давсанаар иргэншиж байсны нотолгоо нь мөнөөх бүтээлч байдал (оюуны ба эдийн талаар). Суурин соёл иргэншлийн хувьд юу л байна бүтээлч хандлагын нотолгоо бий, ярих юмгүй. Нүүдэлчдийн хувьд нотолгоо нь суурин хүмүүсийнхээс цөөхөн...
Бүтээлч чанарын хувьд малчин хүн мал адгуулж, малдаа тэжээл бэлдэх, малаас гаргасан сүү цагаагаа боловсруулах, арьс ширийг хувцас болгон өөрчлөх гэх мэтээр үйлдвэрлэгч байсан уг нь. Гэхдээ байгалийн нөлөөллийг даван туулах нүүдэлчдийн арга нь сөрж гарах гэхээсээ илүү дасан зохицож, орчны хахир ширүүнээс нүүдэллэн холдох замаар байгальтай зохирдог байсан онцлогтой бөгөөд энэхүү нүүдлийн хэв маяг нь хээр талын нүүдэлчдээс эрэмгий, шалмаг, маневрлаг, идэвхитэй чанарыг шаарддаг байж. Байгалийн ямарваа өдөлт учирахад хамаг юмаа аваад нүүчихдэг тэд суурин хүмүүсийг бодвол ингэж байгальтай зоримог атлаа эвтэйхэн зохицож сурчээ. Гэвч энэ л шалтгаанаар нүүдэлчдийн бүтээлч байдал, залгамж чанар суурин хүмүүсийнхээс дутмаг байсан аж, хэдий өөрөө өөртөө үйлдвэрлэгч гэх мэтээр идэвхитэй, зоримог байсан боловч.
Эрэмгий, шалмаг, шинэ нөхцөлд зохицомтгой нүүдэлчид уухайлан очиж, царцанги болсон суурин иргэншилд үе үе гадны өдөлт болон хүрч цочроон, өлхөн байлдан эзэлж байсан хэдий ч өнөөх байлдан дагууллаа хадгалан бататгах залгамж чанар дутмаг байсны улмаас эцэстээ өөрсдөө задран бутрах юмуу уусан шингэх маягаар л эзлэлт нь төгсдөг байжээ.
Нэг иймэрхүү ...
Хэрэв үнэхээр байгалийн өдөөлтөд үзүүлэх хүний хариу үйлдлээс соёл иргэншил үүсэж, амьдралын хэв маяг тогтдог гэвэл хүний хариу үйлдэл өөрчлөгдвөл хэв маяг болоод бусад зүйлс нь дагаад өөрчлөгдөх биз. Нүүдлийн ба суурин хэв маяг өнө удаанаар хүмүүсийн соёл, зан байдалд нөлөөлж ирсэн юм бол одоо ч ялгаагүй ... монголчууд хичнээн зууны нүүдлийн амьдралаа орхиж суурьшмал байдалруу ид шилжиж байна. Монголчуудын энэ шилжилт одоо дэлхий даяар өрнөж байгаа хотжилтоос ялгаатай, угаасаа суурин байдаг тосгоноос хотруу нүүн ирж харъятаа солиулах төдий хэрэг биш. Биднүүс дөрвөн уулын дунд бөөгнөрөөд л хотшиж чадах хүмүүс бус бололтой, бүх хэв маяг ул сууриараа өөрчлөгдөж байна, магад зан суртахуун, сэтгэхүй, үзэл төлөвшил орвонгоороо өөр болох нь. Судлаач Ганхуяг хэлсэн байлуу даа, яг одоо монголын нийгэмд суурин ба нүүдлийн хосолмол шинж зэрэгцэн оршиж байна, цаашид суурин хэв маяг зонхилно гээд. Энийг нийгмийн хүчин зүйлийн өдөөлт гэвэл бид ямар хариу үйлдэл хийж даван туулж яваа бол? Монголчуудад тэртэй тэргүй ирж буй энэ сорилтыг сайн эсвэл муу гэх нь шаал дэмий ...