Өмнөд хөрш Хятад улсын Өвөрмонголын өөртөө засах орны нийслэлд буухаар “Аэро Монголиа” компанийн “Фоккер-50” онгоц ээлжээ хүлээн, Хөх хотын дээгүүр хоёр ч удаа тойров. Бороо орсны дараахан таарснаас ч тэр үү, багахан салхинаас ч болсон уу, сэнсэн хөдөлгүүртэй онгоц сэгсрэгдэж, донсолсоор Цагаансуварга буудалд газардав. Арван жилийн өмнө ирж байсан энэ хотын хэлбэр төрх, өнгө үзэмж ихэд өөрчлөгдсөн нь өндрөөс тод харагдаж байлаа. Хэдэн арван км сунасан, орчин үеийн олон эгнээ тохилог замыг даган өргөжин хөгжсөн Хөх хот нов ногоон ажээ. Хятадууд баяжъя гэвэл замаа зас хэмээн ярьдаг тухай зэрэгцэн суусан өмнөд монгол эр хуучлав. “Өнөөдөр Өвөрмонголын бүх суурин газрыг засмал болон төмөр замаар холбосон” гэж тэрээр нэмлээ.

Энэ хотыг Алтан хаан 1557 онд арынх нь Даланхарын нуруунаас хөх өнгийн чулуу авчруулан, сүм барьж эхлүүлснээр Хөх хот нэрээ авчээ. Эдүгээ Хөх хот гурван сая хүнтэй, нэг сая тээврийн хэрэгсэлтэй, сүүлийн 30-аад жил өндөр хурдаар өрнөн хөгжсөн Өвөрмонгол орны засаг захиргаа, улс төр, соёл, урлагийн төв нь болжээ. 17 мянган ам км талбайтай Хөх хотын гуравны нэг нь ногоон байгууламж юм. Энэ хотод 24 цэцэрлэгт хүрээлэн ажиллаж, иргэд нь эрүүл агаар амьсгалан, биеийн тамирын дасгал хийж, оройд нь бүжиглэж байх юм. Зөвхөн энэ онд найман цэцэрлэгт хүрээлэн шинээр байгуулж байна. Өвөрмонголд дөрвөн сая гаруй монголчууд, 20 сая хан үндэстэн амьдарч, нэг хүнд 10 мянган ам.доллартой тэнцэх ДНБ ногдож буйгаараа Чили зэрэг орны түвшинд очжээ.

“НЭГ БҮС, НЭГ ЗАМ” ГЭХ БИЗНЕС ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Ганцхан үеийн буюу гучаад жилийн хугацаанд Хятад улс ядуу, дотогшоо хандсан хөдөө аж ахуйн орноос дэлхийн томоохон аж үйлдвэрлэгч улс болж чадлаа. Дотооддоо хөрөнгө оруулалт хийж, үйлдвэржүүлэн улмаар хөгжингүй орнуудын зах зээлд экспортлох эдийн засгийн загвар нь урд хөршийг дэлхий дээр АНУ-ын дараах хоёрдогч том эдийн засаг болгов. Харин саяхнаас эдийн засгийн өсөлт нь удааширч эхэлмэгц Хятадын удирдлага нэгэнт бий болсон үйлдвэрлэлийн хүчин чадлаа бүрэн ашиглах, хөгжлийн хурдаа хадгалахын тулд хөрш зэргэлдээх хөгжиж буй орнуудын өсөн нэмэгдэж буй эрэлт хэрэгцээнд хандсан шинэ арга зам, суваг эрэлхийлж эхэлсэн юм. Тийм учраас Хятад улсын удирдагч Си Зиньпин яг гурван жилийн өмнө 2013 оны есдүгээр сарын 7-нд Казахстанд айлчлахдаа Европ, Азийн орнууд хамтран, Торгоны замын эдийн засгийн бүс байгуулж болох тухай мэдэгджээ.

Азиас торго, шаазан, цай, Европоос аж үйлдвэрлэлийн бэлэн бүтээгдэхүүн наймаалцаж байсан олон зуун жилийн түүхтэй Торгоны замыг сэргээх энэ санаа эдүгээ дэлхийн хүн амын тавны гурав, эдийн засгийн гуравны нэгийг хамарсан хоёр тивийн 60-аад улсыг нэгтгэсэн худалдаа үйлдвэрлэл, тээврийн нэг том бүс, дээр нь хоёр тивийг дөтлөн холбосон далайн тээврийн нэг шинэ зам байгуулах (товчоор “Нэг зам, нэг бүс”) бизнес төлөвлөгөө болж хувираад байна. Энэ төлөвлөгөөг биелүүлэхийн тулд улс төрийн холыг харсан нягт нарийн зохицуулалт, урт хугацааны хөрөнгө оруулалт, хамгийн гол нь улс төрийн тогтвортой байдал хамрагдах бүх орноос шаардагдах юм.

Оруулах хөрөнгө мөнгөний хувьд Хятадын тал эдүгээ 56 оронтой хамтран Азийн Дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк байгуулж, Хятадын Хөгжлийн банканд бараг хоёр их наяд доллар бэлнээр хуримтлуулаад байна.

МОНГОЛЫН ХОНГИЛ

Хятад улсаас долоон чиглэлд эдийн засгийн хонгил (коридор) барьж байгуулах саналыг хөрш орнуудад тавьж, хамтран түншлэх (partner­ship), харилцан холбогдох (connec­tivity) зарчим дээр эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэх аугаа том төлөвлөгөөг өмнөд хөрш гаргаад байна. Умардын хонгилын хувьд Монгол Улсын газар зүйн байрлал онцгой үүрэгтэй ажээ. Орос, Хятад хоёрын яг дунд байрлах 2400 км өргөнтэй, 1260 км өндөртэй тэгш өнцөгтөд багтах, тусгаар улсын газар нутгийг зүүн талаар нь тойроход бүс нутгийн хувьд л агуулгатай, харин баруун талаар нь тойроход Алтайн өндөр уулаар ямар ч зам тавьсан зардал өндөртэй болохыг бүх тал бүрэн ойлгож, хүлээн зөвшөөрөхөд хүрчээ. Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын газар нутгаар авто замын гурав, төмөр замын гурван хонгил тавих, цаашдаа газрын тос, эрчим хүч болон харилцаа холбооны хонгил мөн барьж байгуулах тухай яригдаад хэдэн жилийн нүүр үзэж байна. Бүх хонгил Өвөрмонголоор дамжиж, ирээдүйн хөгжлийнх нь хурдасгуур болох учраас Хөх хот энэ хонгилын явцыг түргэсгэх сонирхолтой болжээ.

Эдүгээ улс төрийн хувьд гурван орны тэргүүн тогтмол уулзаж ярилцдаг механизм тогтсон нь “Талын зам”-ын төслүүдийг (Монгол Улс энэхүү хонгилыг тэгж нэрлэх болсон) эрчимжүүлэхэд нөлөөтэй болж, Засгийн газрын холбогдох яам, газрууд арай олон уулзаж байгаа ч бусад зургаан чиглэлийн хонгилыг барих ажлаас нэлээд хоцорч байна. Эдүгээ монголчууд бид урагшаа нарийн царигаар, хойшоо өргөн царигаар төмөр зам тавих дээр нэгдсэн байр суурьтай болов. Гурван жил хагасын өмнө би “Монгол бол дараагийн Панам” гэсэн нийтлэлдээ Орос, Хятадын галт тэрэг Монголын нутагт орж ирээд дугуйгаа солихгүй буцаад явж болдог “Ж” хэлбэрийн төмөр замын тээврийн сүлжээ байгуулж, хөндлөн төмөр замаа “холимог царигаар” барих санал тавьж байсан.

Өнөөдөр хонгилын бүх төсөлд гурван оронд гурвууланд нь ашигтай байх зарчим барьж, хандлагаа өөрчлөн цаг алдахгүй ажиллах, хурдлах шаардлага тулгараад байна. Ази, Европын хооронд худалдаа, тээвэр хөгжихгүйгээр дэлхийн хөгжил дэвшлийг ч төсөөлөх аргагүй тухай саяхан Улаанбаатарт болсон АСЕМ-ын үеэр ярилцсан. Одоо энэ том төслүүдийн нийгэм, байгаль орчны үр нөлөөний тухай нийгмээрээ ярилцаж, нэгдсэн ойлголт, шийдвэрт хүрч, улмаар барьж байгуулах ажлаа эхлэх цаг нэгэнт болжээ.