Үлгэр хүртэл жаргадаг болохоор уул уурхайн орлого татарч хавтгайрсан найр шөнөдөө тарав. Монголчууд арай чүү сэртэл толгой өвдөн, дотор бэлбийтэл шартжээ. Өчигдөрхөн түнтийж байсан түрийвч шалчийж өнөөдрийн хоолонд ч хүрэхтэй үгүйтэй болж. Олон нөхөд өөрөөсөө бусдыг буруутгаж эхэллээ.

Зээл авч найр хийсэн нь

2013 оны наймдугаар сарын 8-нд Н.Алтанхуяг “Ерөнхий сайдын 30 минут” уулзалтын үеэр сэтгүүлчдэд “Бид нүүрс, алт, зэсээ ухаж аваад гаргаж байгаа ч мөнгө орохгүй байгаа. Оюутолгойгоос 250 сая, Тавантолгойн 350 сая, “Эрдэнэт” үйлдвэрээс 200 сая гээд нийт 800 сая долларыг төр засаг түрүүлэн зээлж аваад монголчууд бүгдээрээ хуваагаад идчихсэн” учир эдийн засгийн хөгжил саарч, төгрөг сулраад байгааг учирлав.

Улс төрийн хоёр нам сонгуулийн амлалтаа биелүүлж иргэдэд бэлэн мөнгө тараахын тулд энэ бүх зээлийг хуйвалдан авснаа найрын баруун хойно заларсан, хамтарсан Засгийн газрын Тэргүүн шадар сайд байсан, Ардчилсан Намын дарга, өнөөгийн Ерөнхий сайд мартан будилах болжээ.

Найрын зүүн дээд хойморт байсан Гадаад харилцааны сайд Г.Занданшатар 2013 оны наймдугаар сарын 12-нд (“Өдрийн сонин”) “Популист шийдвэрүүд хөрөнгө оруулагчдад цаг хугацаа, мөнгөний асар их хохирол авчирлаа” гэж мэдэгдэх юм. Ардын Намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга энэ хүн Стратегийн хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг 2012 оны сонгуулийн өмнөхөн санаачлан ардын баатраар тодорсоны балгаар гадаадын хөрөнгө оруулагчид үнэхээр хохирч Монголоос гараад дуусч байгаа. Матрын нулимс унагасан энэ мэдэгдэлдээ сөрөг хүчин болохыг оролдон Ардчилсан Намыг шүүмжилж, Их хурлын ээлжит бус хуралдааныг яаралтай зарлахыг шаарджээ.

Үзэл бодол нь тодорхой биш ганц хоёр намууд, хариуцлагагүй хэдхэн улстөрчид хуйвалдан төр засгийн эрх мэдлээ авч үлдэхийн төлөө улс орны баялгаа барьцаалан, зээл авч тансаглачихаад, төлөх болохоороо бие бие рүүгээ түлхэж буй увайгүй жүжиг дөнгөж эхэлж байна. Цааш бондын төлбөр гээд л үргэлжлэх юм.

Шартах цагт

Эрдсийн үнэ дандаа өндөр байдаггүй, өөрийн мөчлөгтэй хэлбэлздэг зүй тогтлыг умартаж, эдийн засгийн өндөр өсөлт, төсвийн орлогын тасралтг үй урсгалд эрдсэн төр засаг тэрхүү орлогыг бий болгосон гадаадын хөрөнгө оруулагч нарыг нүд үзүүрлэх болжээ.

Гэтэл эрдсийн бүтээгдэхүүний үнэ унаж, төсвийн орлого бууран, экспорт хумигдаж төгрөг сулрах цагт төр засгийн зүгээс эрч хүчтэй, ямар нэг арга хэмжээ авч чадахгүйд хүрлээ. Ядаж байхад ганц хөдөлж байсан Оюутолгойн далд уурхайн үйл ажиллагааг ТУЗ нь хуралдсаар байгаад зогсоов. Өдөрт нэг сая долларын хөрөнгө оруулалт царцаж 4000 монгол хүн ажилгүй боллоо.

Тавантолгойг аль хэдийнэ дампуурсан гэж Ерөнхий сайд мэдэгдэв. Ард түмэндээ хувьцаа тараан хошгируулж, борлуулалтын орлогыг нь урьдчилж аваад сонгуулийн сурталчилгаандаа ашиглачихаар долоон тэрбум тонн коксжих нүүрсний нөөцтэй ил уурхайг хүртэл дампууруулж чаддаг аж.

Саяхнаас “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувь, Оюутолгойн 34 хувийг нэгтгээд компани болгон хувьцааг нь олон нийтэд зарах тухай ярьж эхлэв. Бас нэг үлгэр. Уг нь бол сайхан санаа. Ер нь төрийн өмчит нэртэй бүх компанийг олон нийтийнх болгож дотоод, гадаадын хөрөнгийн зах зээлд хувьцааг нь арилжаалах нь зүйтэй. Зөвхөн энэ замаар л Монголын нөхцөлд төрийн нэрээр хулгай хийхийг зогсоох боломжтой.

Гэхдээ эхлээд стратегийн орд газрын 34 хувийг төр эзэмшинэ гэсэн Ашигт малтмалын тухай хуулийн заалтыг өөрчилсний дараа хувьцаагаа нийтэд зарж болох асуудал. Төр заавал хувьцаа эзэмшихийн оронд авах татвар, хураамжаа хоёр дахин нэмэхэд л бараг болчих зүйл юм. Гэвч улстөрчдийн үзэмжээр асуудлыг шийддэг болсны бодит үр дагаврыг өнөөдөр Монголын эдийн засаг амсаж байна.

Өнөөдөр Монголын хууль тогтоогчид харилцан зөрчилдсөн олон хуулиа эмх замбараатай, зөв, уялдаатай болгон бизнесийн орчныг сайжруулах хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж, шат дамжлагыг нь багасган хөгжлийг урт хугацаанд харах боломж бүрдэж байгаа юм.

Яам бүрийн дэргэдэх олон арван сангаа цэгцэлж, Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлэн, эдийн засгаа эрдсийн бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн хэлбэлзлээс тусгаарлан хамгаалах боломж гарч байна.

Ер нь гадаад, дотоодын ямар ч нөхцөлд сайн сайхан амьдарч чадах эсэх нь Монголын иргэд бидний гарт байгаа бөгөөд бидний амьдралын хэвийн байдлыг алдагдуулж буй ямар ч улстөрч, намыг бид өөрчилж болно.

Хүчтэй шартсан Монгол Улс өдгөө дахиад л зээл авч шараа тайлах, бас өдөр тутмын хэрэгцээний зардлаа нөхөх шаардлагатай тулгарч байна. Монголчууд бид бүх юмыг хэмжээнд нь тааруулан хэрэглэх соёлд суралцах цаг болжээ.