АНУ дахь “Монгол Соёлын Төв” 2007 онд АНУ-д амьдарч буй монгол иргэдийнхээ үр хүүхдийн монгол хэл соёлыг хадгалах, хөгжүүлэх, сэргээх, өвлүүлэх, зорилгоор “Монгол хэл соёлын зуслан”-г санаачилж, Индиана мужийн Блүүмингтон хотноо орших “Төвд Монголын Шашин Соёлын Төв”-тэй (тэргүүн нь Ажаа гэгээн) хамтран амжилттай зохион байгуулсан түүхтэй билээ. Түүнээс хойш тасралтгүй таван удаад хичээллүүлээд өнгөрсөн жил нэг удаа өнжсөнийг Чикаго хотын монголчууд буухиалуулан, таслалгүй өнөөг хүргэсэн юм.Ингээд долоо дахь удаагийн зуслангаа бид энэ долоон сарын 20-28 ны өдрүүдэд ажиллууллаа.


 
Таван мужийн гучин гурван хүүхэд

Манай зусланд АНУ-ын Вашингтон Ди Си, Виржиниа, Мэриланд, Иллиной, Индиана, Нью-Йорк мужийн нийт гучин гурван хүүхэд амрахаар, бас амрангаа монгол хэлээ сурахаар, угаасаа монголоор ярьдаг нэг нь улам сайжруулахаар хүрэлцэн ирцгээв.Хамгийн бага амрагч маань эгчийгээ дагаж ирсэн дөрвөн настай Марал, хамгийн ахмад нь арван тавтай охин байв.Хүүхдүүдийг насаар нь ангилж, 8-9 хүүхэдтэй дөрвөн анги болгон хуваалаа.

Гучин гурван хүүхдийг найм хоногийн турш даан ажиллахаар “Монгол соёлын төв”-ийн арван ажилтан хүч хавсран зүтгэснийг тоочвоос, монгол хэлний багш М. Саруул-Эрдэнэ, Ц. Наранцэцэг, Монголд зуслангийн зохион байгуулагчаар ажиллаж байсан мэргэжлийн багш Э.Гантулга, биеийн тамирын багш С. Билгийн-Илд, бага ангийн багш Т. Энхжин, Монгол улсаас монгол хэл, зураг хөдөлмөрийн хичээл заахаар уригдан ирсэн багш С. Оюунчимэг, тогооч Б. Амаржаргал, туслах ажилтан Л. Уянга, М. Саранцэцэг, С. Билгийндалай нар болно.
7 сарын 20-ны орой хүүхдүүд тал талаас цугласан юм.Зарим нь бүр 12 цаг машинаар давхиж ирсэн, орой найм өнгөрч байхад цугласан учраас дуу шүлэг хангалттай заах боломж байсангүй.Дөрвөн ангиа урьдчилан насаар хуваасан байснаараа бүлэг болгон зусланд оройн тойрог хэрхэн хийдгийг зааж өгөөд “Тавтай нойрсоорой” дууны эхний бадгийг цээжлүүлснээр ирсэн өдрөө бас чиг үр бүтээлтэй ашиглаж чадав.


 
7 сарын 21     Сагсан бөмбөг, усан хүрээлэн, тоор жимстэй эхний хоног

Эхний өдрийн өглөө бид босож дасгалаа хийснийхээ дараа дөрвөн анги бүлгээр ажиллаж, нэг нэгэнтэйгээ танилцсанаас гадна багийнхаа нэрийг ангиараа хэлэлцэн сонгосон юм. Ингээд Энхжин багштай бага ангийнхан “Монгол морьд”, Илд багштай ангийнхан “Ирээдүй”, Тулгаа багштай хүүхдүүд “Чононууд” нэрийг сонгосон бол Оюунчимэг багшийн хүүхдүүд “Содон” хэмээх нэртэй болжээ.

Үүний дараа бид Блүүмингтон хотын Брайн хэмээх цэцэрлэгт очлоо.Тэнд багачуул нь тоглоомын талбай дээр, томчуул нь спортын талбай дээр тоглов.Өдрийн хоолонд Ажаа рэнбүчи манай хүүхдүүдэд пицца авч өгсөн юм.Рэнбүчигийн пиццаг хүртчихээд хүүхдүүд маань усан паркад орж, дураараа сэлж наадлаа.Тэнд Индианагийн их сургуулийн шигшээ багийн тамирчин, Японы мэргэжлийн усанд сэлэгч Нико хүүхдүүдэд усанд сэлэлтийн техник заалаа.

Оройн хоолны дараа том хүүхдүүд сагсан бөмбөгийн аваргаа шалгаруулсан бол багачуул нь Рэнбүчийгийн цэцэрлэгт хүрээлэнгээс дөнгөж болсон тоор жимс түүлээ.
 


7 сарын 22    Урлаг, уран сайхантай удаах өдөр

Зуслангийн хоёрдахь өдрийн өглөө бид төвд Монголын Шашин Соёлын Төвөөр тойрон аялал хийлээ. Тус төвийн ажилтан ноён Расс хүүхдүүдийг дагуулан, суварга, хүрд, мандал зэргийн учир начрыг тайлбарлан, өглөөний сэрүүнд байгалийн сайханд  алхав. Тойрч аялсаар эцэст нь Жамцэ лин хийд дээр ирвээс гэвш лам нь Соёлын төвийн гарын бэлэг болох чихэр, ундаа, тоглоом бүхий уутыг хүүхэд нэг бүрт тараав.

Ингээд үдээс өмнө, хүүхдүүдээ хоёр хувааж, монгол хэл, бичгийн хичээл заав.Жижиг хүүхдүүдэд Оюунчимэг багш кирилл үсгээр нэрээ хэрхэн бичихийг нь заасан бол миний бие том хүүхдүүдэд монгол бичгийн гарал үүслийн тухай ярьж өгөөд “Монгол” гэсэн үгийг хэрхэн бичдэгийг зааж өглөө.Дараа нь хоёр ангийн хүүхдүүд бүгд гадагш гарч, өнгө өнгийн цэрд ашиглан бага хүүхдүүд нэрээ кириллээр, харин томчууд нь “Монгол” хэмээн монгол бичгээр бичив.

Үдээс хойш Блүүмингтон хотын боловсролын газраас зургийн гурван багш ирсэн юм.Тэд манай хүүхдүүдийг дөрвөн багт хуваагаад, баг бүр дөрвөн буудлыг дөрвүүлэнг нь дамжих зохион байгуулалттай өртөө ажиллуулав.Эхний өртөөн дээр урт цаасан дээр шохойгоор зураг, удаах өртөө нь цаасан тавгаар баг үйлдэх, гутгаар өртөөнөө урьдчилан зурсан хар цагаан зургийг будах, эцэст нь баримлын шавраар хатуу цаасан дээр урлан бүтээх даалгавартай байлаа.Хүүхдүүд ур авьяасаа гарган, идэвхтэй хичээллэв.

Дараа нь Оюунчимэг, Тулгаа багш нар бүх хүүхдүүдэд “Халуун элгэн нутаг” дууг зааж өглөө.Үгийг нь эхлээд цээжлүүлээд ямар утгатай дуу болохыг нь, яагаад элэг зүрхнээс уяатай гэж хэлж байгааг тайлбарлаж өгөөд хамтдаа дуулцгаасан юм.

Оройн хоолны дараа хүүхдүүддээ “Шувуухай” бүжиг зааж өгөв.Өнгөрсөн зусланд явсан нэг нь аль хэдүйн сурчихсан байсан бол шинээр ирсэн хүүхдүүдэд их л сонирхолтой байгаа бололтой.

7 сарын 23    Монголоо дурсангаа зайрмаг долоосон гуравдахь хоног

Монголоос бүр багадаа гарсан, эсвэл энд, АНУ-д төрсөн хүүхдүүд Монголын тухай ер нь юу боддог вэ?Ямар төсөөлөлтэй байдаг вэ?Эх нутагтаа очоод ирэхэд нүдэнд нь, зүрхэнд нь чухам юу хоногшиж үлддэг вэ?

Энэ бүхний хариуг авахаар бид нэгэн хичээл бэлдсэн юм.“Монгол” хэмээх нэрийг сонсоход толгойд чинь хамгийн түрүүнд юу орж ирж байна, тав таван үг бичицгээ гэлээ.Бичиж чаддаггүй жижгүүдэд нь бол зур гэсэн даалгавар өгсөн юм.
Ингээд бүх хүүхдийн үгийг цуглуулаад давтамжийг нь тоолон, эхний Арван байрны үгсийг шалгаруулав.“Морь”, “уул” хоёр эн тэнцүү өрсөлдсөөр, эцэст нь “морь” түрүүллээ. Бусад үгсийг нь эзэлсэн байрын дагуу танилцуулбал:

1.Морь
2.Уул
3.Гэр
4.Тэмээ
5.Хөдөө
6.Байгаль
7.Хонь
8.Чингис
9.Гоё, сайхан
10.Ааруул

Бусад сонирхолтой үгсээс дурдвал: Гол, тахь, бүргэд, Чингис хааны хөшөө, ямаа, лам, цэнхэр тэнгэр, бууз, Улаанбаатар, чоно, тал, нүүдэл, хот, үхэр, говь... гэх мэт үргэлжилсэн болно.

Ингэж Монголыг нь санагалзуулсны дараа Оюунчимэг багш Монгол улсын нутаг дэвсгэр бүхий хөөрхөн ил захидал зааж хийлгүүлэв.Нэлээд ур шаардсан ажил байсан, охид бүр илүүтэй чармайн хийж байлаа.

Яг л урьд жилүүдийн зуслангийн адилаар “Бөөн баяр” хэмээх дуу энэ удаад ч хүүхдүүдийн хамгийн дуртай, “сүлд дуу” нь болж байна.Гантулга багш тус дууг хүүхдүүдэд заахдаа түрүүлж сурсан нь гарч тоглох болзолтойгоор ажилласан нь үр дүнтэй болж, хүүхдүүд хурдан гарахын тулд дууныхаа үгийг ч сайн сурав.

АНУ дахь монголчууд элдэв баяр наадамдаа хүүхдүүдээ дагуулж очих нь элбэг.Заримдаа үдэшлэг, бүжигт ч хүүхдээ аваачна. Тэгээд бүжиг наадам болоход аав ээжүүд нь “Задгай цагаан”, “Хүмүүн төрөлхтөнөө” бүжиглэнэ, хүүхдүүд нь хачин юм бэ хэмээн гайхах тохиолдол гардаг юм. Энэ соёлын зөрөөг бага ч болов арилгах үүднээс хүүхдүүдэд “Задгай цагаан” заалаа.Бүжиг, хөдөлгөөнөө бол маш амархан сурчхаж байна, харин хоёр хоёроор нь хос болгон зогсоох л гэж ёстой нэг үйлээ үзлээ дээ.Ичнэ гэж жигтэйхэн.Нэгэндээ бүр хүрэх ч үгүй, тэгээд бас бүжиглэх санаатай.Бүх юмыг зайнаас удирдаж болдог болсон өнөө үед өөд өөдөөсөө харж зогсож байгаад хүрэлгүй бүжиглэчих санаатай шүү, энэ өнөөгийн хүүхдүүд.Сүүлдээ тэгээд сүрхий нүүр хагараад, бүгд бүжгээ сурсаан, сурсан.

Сайхан сэтгэлтэй улс хаа сайгүй л байх аж.Ажаа рэнбүчи эхний өдөр хүүхдүүдэд маань пицца, ундаа, ус авч өгсөн бол энэ өдөр Блүүмингтоноос хоёр цагийн зайд орших Колумбус хотоос бэлэг ирэв.Дагс Айс Крийм хэмээх зайрмагны компани байгуулсан гэр бүл байдаг юм байна. Нэгэнт хүүхдийн дуртай юмаар бизнес хийдэг болохоор хүүхдэд их хайртай аж. Монгол хүүхдийн ийм зуслан ажиллаж байна гэж сонсуутаа гэр бүлийн хоёр маань сав дүүрэн мөхөөлдөс ачаад, хоёр ач охиноо аваад хүрээд ирэв.Төрөл бүрийн амт өнгөтэй, олон сайхан мөхөөлдөс бэлэглэсэн, сайхан сэтгэлт гэр бүлд манай хүүхдүүд ихэд талархаж байлаа.Тогооч Амраа эгч монгол гурилтай шөл хийж байснаасаа өгвөл, дөрвүүлээ суугаад амтархан идээд буцлаа.Хөдөөний хээгүйдүүхэн улс бололтой.

Энэ үдэш бид анх удаагаа оройныхоо тойргийг гадаа хийсэн, шумууланд хазуулснаас биш агаар салхинд сайхан л байлаа.

7 сарын 24    Бийгээ бийлж, эрийн гурван наадмаар наадсан дөрөв дэх хоног

Долоо хоногийн гуравдахь, зуслангийн бол дөрөв дэх өдөр бид эхлээд эрийн гурван наадам, шагайгаар наадав. Эрийн гурван наадам хэмээх нь Монголоос ирсэн хөөрхөн хөлөгт тоглоом л доо. Ингээд гурван бүлэг нь тэрхүү “Морь, Сур, Бөх” гэсэн хөлөгт тоглоомоор, үлдсэн анги нь шагай няслан наадаж, гучин минут тутамд өртөөгөө солин ээлжлэв. Шагай зөвхөн няслах ч биш морь уралдуулж мөн сурлаа. Морь, тэмээ, хонь, ямаа дөрвөн талаа ч ялгаж сурав.

Энэ өдөр бид мөн “Сайн байна уу?” хэмээх дууг нийтээрээ сурсан болно.

Хэтэрхий ихийг зааж бас залхаачихгүйн тулд чөлөөт цаг мөн гаргаж өгнө. Сагсан бөмбөг, агаарын теннис л хүүхдүүдийн хамгийн дуртай тоглоом болж байна даа. Дээсдэж бол мэдэхгүй юм байна. Гурван сайхан урт дээс авчраад тавьсан, ар араасаа цуваад гүйчихдэг бидний үеийн тоглоом тоглож чадахгүй бололтой, гол нь ар араасаа дээсний эргэлт өнжилгүй орж огт чадахгүй байна. Нэг гараад харсан дээсээ төмөр сандлаас уяад зангидчихсан дээгүүр нь харайж тоглож байна гээч. Үе насны ялгаа гэж хөөрхий.

Энэ өдөр мөн Оюунчимэг багш, Наранцэцэг багш хоёр охидод биелгээний хамгийн энгийн үндсэн хөдөлгөөнүүдийг зааж өглөө.


 
7 сарын 25    Хонь, бууз хийж, ёогийн гайхамшгийг мэдэрсэн тав дахь хоног

Энэ өдөр хамгийн завгүй өдөр байлаа. Өглөө хүүхдүүддээ Чингис хааны байлдан дагуулал, монголчуудын дайтах арга, тактикийн талаар бичил хичээл оров. Дараа нь бүх хүүхэд буузаа өөрсдөө хийх зуураа, элдэх, чимхэх зэргийг сурлаа. Сайхан муухай, том жижиг, битүү онгорхой олон л бууз болсон, тогооч маань сайхан амталсан болохоор бүгд л амтлаг бууз боллоо. Өөр өөрийнхөө хийсэн буузыг олж идэх гэж бас хөөрхөн юм болов.

Хоолны дараа Блүүмингтон хотын бидэнтэй хамтран ажилладаг ёогийн багш ирж, хүүхдүүдэд зориулсан энгийн хөдөлгөөнүүдийг зааж, тайвшруулах, алжаал тайлах дасгал хийлгэв. Цагийн турш үе мөч, гар хуруу бүгдийг нэг нэгээр нь хөдөлгөн, ээлжлэн мэдээгүйжүүлсээр, намуухан дуугаар хийж буй хөдөлгөөн бүрийг нь байгаль орчинтой холбон дүрсэлж ярьсаар эцэст нь бүх хүүхэд нам унтчихдаг юм байна. Гучин минут унтуулаад сэрээвээс гурван цаг унтсаны дайтай амарчихсан босч ирж байна билээ.

Гантулга багш амарсан хүүхдүүдээ гарган, усаар байлдуулж тоглууллаа. Дараа нь Оюунчимэг багш эсгийгээр хонь хийлгэв. Хөргөгчин дээр наадаг соронз бүхий хөөрхөн хонь болсон билээ. Энэ өдөр оройн тойргоосоо өмнө бид “Хэрвээ сайхан амьдарч байвал” тойрон бүжиг, дууг сурлаа.
 
7 сарын 26    Ой модоор зугаалж, монгол гэр урласан зургаа дахь хоног

Төвд Монгол Шашин Соёлын Төв сайхан модон дунд байрлалтай. Төвийн лам нар тээр жил модон дотуур Төвөө гороолон тойрч алхах жим гаргасан юм. Хүүхдүүдээ өглөө энэхүү жимээр алхуулав. Ой модоор зугаалахдаа үнэхээр дуртай байлаа.

Үдээс хойш эсгийгээр монгол гэр урлав. Мөн энэ өдөр хөвгүүд охидын холимог багаар хөлбөмбөгийн тэмцээн зохиож аваргаа шалгаруулсан билээ. Явах дөхөж байгаа учраас “Баяртай” дууг сурсан, мөн бүгдээрээ кино үзэж, попкорн идэн тансаглав.



7 сарын 27    Сүүлчийн хоног, үдэлтийн концерт

Өглөө тоодог-тогоруу-тоорцог тоглоомоор наадаж үгийн санг нь гурван ч болов монгол үгээр баяжуулав. Дараа нь нэгэндээ “Дурсгалын дэвтэр” бичиж өгөн, хаягаа солилцов.

Зуслангийн сүүлчийн өдөр учраас зарим эцэг эх хүүхдээ авахаар ирж хоносон юм. Тэднийг, Блүүмингтоны монголчуудыг, мөнТМШСТ-ийн америк, монгол, төвд ажилтнуудыг урьж сурсан эрдмээ гайхуулан, концерт тоглон үзүүллээ.  

Хүүхдүүд маань бас их санаачилгатай аж. Үдэлтийн концерт дээрээ зөвхөн багш нарынхаа зааж өгсөн дуу, бүжиг зэргийг үзүүлээд зогссонгүй өөрсдөө дэглэн, найруулж хөөрхөн бүжиг бүжсэн юм. Тэр бүжгийг хүхдүүд багш нараасаа нуугаад л бэлдээд байсан, зуслангийн зохион байгуулагч Ц.Наранцэцэг багшийн төрсөн өдөрт зориулсан гэнэтийн бэлэг учраас тийн нуусан ажээ.

Бас охид монгол хувцсаа өмсөн, моод үзүүлсэн нь хүрэлцэн ирсэн америкчуудад их сонирхолтой байлаа.

Ийнхүү АНУ-д төрж өссөн, зарим нь бүр багадаа ирсэн монгол хүүхдүүд долоо хоног монгол хүн гэдгээ мэдэрч, монгол хэлээ сэргээн сураад, монгол найз нөхөдтэй болоод буцлаа. Харь улсад анхных нь болох энэхүү “Монгол хэл, соёлын зуслан”-г санаачилсан Монгол Соёлын Төвийн багийнхан бүгдээр нэг хүн олон өөр ажлыг гүйцэтгэж, чанартай зохион байгууллаа.  Тухайлбал, Э.Гантулга багш монгол зусланд явуулдаг бүхий л тоглоом, оройн тойрог зэргийг удирдан зохион байгуулсан төдийгүй дуу хөгжмийн багш, видео зураглаачийн үүргийг давхар гүйцэтгэв. С.Оюунчимэг багш зураг, бэлэг дурсгалын зүйл хэрхэн хийдгийг зааснаас гадна монгол хэл, бий биелгээний багшаар ажиллав. Биеийн тамирын С. Билгийн-Илд багш спортын уралдаан тэмцээнээс гадна ойр зуурын олон ажлыг амжуулж, хүүхдүүдийг унтуулах хүнд ажлыг нугалав. Т. Энхжин багш хамгийн бага хүүхдүүдийн ангийг дааж, зөвхөн хичээл заах төдийгүй, ээж нь мэтээр хоолыг нь идүүлж, угааж, арчилж тордов. С. Билгийндалай багш өглөө хүүхдүүдийг сэрээж, алхуулах ажлыг дангаар гүйцэтгэв. Тогооч Амаржаргал, Уянгаа нар зөвхөн хоол хийх төдийгүй хүүхдүүдэд бууз заасан, ёога, бүжгийн хичээлд ч тусалж, багшилж байлаа.


 
ТМШСТ-ийнхөн ч эрвийх дэрвийхээрээ дэмжиж, Монголыг хариуцсан ажилтан М. Саранцэцэг аж ахуйн холбоотой хамаг ажлыг амжуулж, хүүхдүүдийг өглөө бүр алхаж явахад нь ус, чихэр, жимсээр угтан дайлаад явуулж байлаа.

Эцэг эхчүүд маань ч бас зусланг улам сайхан болгоход хувь нэмрээ оруулж байв. Чинсанаа, Цацаа, Зулаа нарын эцэг эх бүх хүүхдэд бэлэгтэй ирсэн, Мишээлийн ээж Индианаполис хотоос мөн л сэтгэл гарган бэлэг базаан ирсэн, Тэргэл, Үжин хоёрын аав ээж салют буудуулж баясгасан гэх мэт.

АНУ бол олон үндэстэн оршдог том гүрэн. Том гүрэн дотор том чигээрээ байгаад байдаг, хотхоноо босгоод, дэлгүүрээ нээгээд, хэлээрээ яриад байдаг улс гэж бас байна. Тоо маань цөөхөн боловч тэднээс дуталгүй байж, их гүрний дотор Монгол гэсэн үгийг байнга цуурайтуулж, эх хэл соёлоо мартахгүй байх нь, уусахгүй байх нь бидний үүрэг мөн. Тэр үүргээ ухамсарлан, үр хүүхдэдээ Монголыг нь өвлүүлэхээр зусланд үр хүүхдээ илгээсэн эцэг эхчүүддээ баярлалаа. АНУ-д төрсөн ч жинэнэ монгол үнэр нь ханхлах хөөрхөн хүүхдүүдээр тань бахархсан шүү.Гэртээ хүүхэдтэйгээ зөвхөн монголоор л ярьж байгаарай.