"Британника" толь найман ботиор хэвлэгдээд худалдаанд гарчээ. Энэ талаар Баабартай ярилцлаа.

 Толь хэрхэн бүтсэн тухайгаа та товчхон яриач?
Энэ толь бол миний амьдралын бахархал. Би дунд сургуульд байхдаа энэ толийн тухай сонсож, авах юмсан гэж мөрөөддөг байсан. Хожим хойно оюутан болсон хойноо авах гэж оролдож байсан. Гэтэл үнэ нь бараг хоёр мянган доллар. Оюутан хүнд хаанаасаа тийм мөнгө олдох билээ. Хожим би хувьдаа Британникатай болж чадсаан. 2000 оны хэвлэл нь. Британника бол жил болгон шинэчлэн хэвлэгдэж байдаг дэлхийн цөөхөн номын нэг шүү дээ. Бид таван жилийн өмнө Британника компанитай хэлэлцээ хийж монгол хэлээр гаргахаар тохирсон. Нийт 200 орчим мэргэжлийн хүн оролцож 4 жил хөдөлмөрлөж байж энэ толийг монгол хэлээр гаргалаа. Энэ бол миний бахархал төдийгүй дэврүүлж хэлэх юм бол монгол үндэстний бахархал болсон гэж боддог.

Яагаад?
XVII зуунд Францийн нэрт зохиолч, философич Дидро Английн нэвтэрхий толийг франц хэлээр буулгах захиалга авчээ. Энэ ажилдаа мань хүн Вольтэр, Монтэскю, Жан Жак Руссо гээд тэр үеийн францийн нийгэм соёлын соруудыг татан оруулсан байна. Явцын дунд ерөөсөө франц ориг толь хийе гэж шийдээд нийт 17 боть толь бүтээсэн байна. Чухам эндээс Соён гэрээрлийн эрин эхэлсэн гэж үздэг. Тухайн үедээ энэ толь маш их эсэргүүцэлтэй тулгарчээ. Учир нь юм хумын тайлбарлах эрх тэр үед зөвхөн сүм хийд болоод хаант төрд байсан хэрэг. Гэтэл асуудлыг шинжлэх ухааны хүлээн зөвшөөрөгдсөн жишгээр тайлбарлаад эхлэхээр эрх мэдэлтнүүд болон үзэл суртал зохицуулагч нарын дургүй хүрч дээ. Монгол Британника гарснаар Монголын соёл шинжлэх ухааны хөгжлийн түүхэнд нэгэн шинэ хуудас нээгдэж байна гэж бодож байна. Ингэхээр энэ бол ганц миний төдийгүй манай үндэстний бахархал болох болов уу.

Үндэсний гэх онцлог нь юу вэ?
Толины нийт агуулгын 20 хувь нь Монголтой хамаатай, бидний бүтээл. Харьцуулж хэлэхэд “Монголын үндэсний их нэвтэрхий толь”-д Монголтой хамаатай толгой мянга орчим байгаа бол Британникад дөрвөн мянга байгаа. Бид энд 1932 оны Ардын бослогын толгойлогчдоос эхлээд 1937 оны их хядлагын гол гүйцэтгэгч нарын намтрыг хүртэл оруулсан. Буддын, тэр дундаа шарын шашины асар их мэдээлэл мөн оруулсан. 200 шахам хүний дөрвөн жилийн нөр их хөдөлмөр шүү дээ. Иймэрхүү толь бичигт манай хуучин ойлголтоор цол гуншинтай хүмүүсийн намтрыг багтаана гэсэн үзэл байдаг. Гэтэл Британникагийн зарчмаар ард түмний ой тойнд үлдсэн сайн муу бүгдээрээ ордог юм байна. Намтраа болон ер нь оруулж байгаа толгой үгийн шалгуурыг Британника компани өөрөө шүүж зөвшөөрөл өгч байсан. Анхдагч, онцгой гэх мэтийн шалгуур тавих юм билээ. 1300 орчим намтар, 1500 орчим газар усны нэр орлоо. Монголын бүх сумд, тэр байтугай татан буугдсан сумд, хуучны хошуудыг бүгдийг нь багтаахын эрмэлзлээ. Дээр нь хэдэн зуун газрын зураг шинээр үйлдсэн.

Улсын төсөвт суулгаад энэ толио төрд шахлаа гэх яриа бас гарсан байна билээ?
Ийм яриаг зөвхөн улсын хөрөнгө, тендэр, захиалга дээр амьдардаг зарим хүн гаргасан байна билээ. Үнэнийг хэлэхэд би бизнес утгаар төрд итгэдэггүй. Аль болох төртэй наймаа харилцаанд орохгүй юмсан л гэж боддог. Ямар турж үхэх гэж байгаа биш. УИХ-ын гишүүд захиран зарцуулах тэрбум төгрөг авдаг. Амаржаргал гишүүн өөрт ноогдсон мөнгөнөөсөө 200 сая төгрөгөөр Британника авч хөдөөний сургуулиудад тараая гэсэн санал гаргажээ. Шал дэмий байшингийн дээвэр засаж байхаар энэ нь илүү эх оронч санаачлага л даа. Тэр утгаар нь би түүнд асар их талархаж байна. Гэхдээ энэ саналыг би гаргаагүй, төр худалдаж авбал тэр л биз, больвол тэр л биз. Бид энэ тольд тэрбум төгрөг зарцуулсан. Гаргасан өртгөө мөд нөхөхгүй биз. Гэхдээ ард маань асар том юм үлдэнэ. Толийг хийсэн гол урам зориг энд л бий. Банкнаас асар их зээл авсан, тэрийгээ төлчих биз дээ. Хүний ард бүтээл л үлдэнэ. Хүн мөнх амьдрахгүй, бүтээл үлдэнэ. Их мөнгө оллоо гээд өдөрт тогоо хоол идэхгүй шүү дээ. Зуу наслахгүй хэвтэж мянган жил барахгүй хөрөнгө цуглуулж яах ч юм билээ.

Британника монголын өөрийн хувилбараар гарсан ач холбогдлыг хэлж өгөөч.
Дэлхий дээр Британникагаас дээш толь байхгүй. Энэ бол хүлээн зөвшөөрөгдсөн зүйл. Гэтэл Британникад Монголоос тун цөөн мэдээлэл байсан. Мэдээж Чингис, Төмөр, Хубилай, Алтайн нуруу, Улаанбаатар, ирвис, чацаргана гээд бий л дээ. Гэхдээ тэнд Сүхбаатар, Цэдэнбал, Хэнтий аймаг, Чойбалсан гээд байдаггүй юм шүү дээ. То ван, Мянгат хоёроос өөр орчин үеийн хүний намтар ширхэг ч байгаагүй. Бид Британнникагийн санд дөрвөн мянга гаруй нэршил тайлбар шинээр орууллаа. Толгой үг болгон өөрийн кодтой, бүртгэлтэй байдаг юм билээ. Бид дэлхийд бүртгэгдлээ шүү дээ.

Түүхэн үйл явдалд шинээр дүгнэлт өгсөн зүйл бий юу?
Британникад өмнө нь Монголын орчин үеийн түүхийг бодит үнэнээс зөрүүлэн бичсэн байдаг байлаа. Түүхэн үнэн ил болоогүйтэй холбоотой байх. Бид Британника компанитай ярьж энэ болгонд орчин үеийн дүгнэлт өгөх маягаар засан өөрчилсөн. Ер нь ялангуяа хуучин коммунист орнуудын шинэ үеийн түүх ихээхэн гуйвсан байсныг Британника сүүлийн 20 жилд ихэд засан үнэн байдалд нь ойртуулсан юм. Харин Монголын шинэ үеийн түүхийн баримт засагдалгүй явсаар өдий хүрчээ. Иймээс тэд англи болон бусад хэлээр гарах хэвлэлдээ засвар хийж байгаа. Тухайлбал 1921 оны Ардын хувьсгал гэдэг нь яг нарийн тодорхойлолтгүй байсан. 1921 оны 2-р сараас 7-р сарын хооронд Гадаад Монголд болсон нийгэм улс төрийн өөрчлөлт хувьсгалын ерөнхий нэр гэж бид тодорхойллоо. 1932 оны бослогыг урьд нь лам нарын бослого, хувьсгалын эсэргүү явдал гэдэг байсан. Бид үүнд Ардын бослого гэж нэр өгсөн. Учир нь энэ бослогод хамрагсадын 80 хувь нь харц ардууд байсан, харин лам нарын оролцоо туйлын бага байсан юм билээ. Сүхбаатарыг бид Монгол улсын цэргийн нэрт зүтгэлтэн гэж тодорхойлсон, энэ нь ч үнэнтэй нийцэж байгаа юм.  

Танай Нэпко кампани өөр ямар бүтээл туурьвиж байна?
Нэлээд олон ном одоо хэвлэлтэнд орсон. Бид бүтээгдэхүүнээ харьцангуй сайн рекламддаг шүү дээ. Олсон цэвэр орлогынхоо 10 хувийг рекламд, мөн 10 хувийг буяны үйлст зориулна гэж эхнээсээ шийдсэн юм. Хүмүүс хэвлэлийн газар, хэвлэлийн үйлдвэр хоёрыг төдийлөн ялгадаггүй. Нэпкод хэвлэлийн үйлдвэр байхгүй. Бид гаргаж буй номоо Монголд буй олон үйлдвэрээс гадна Хятад, Хонгконг, Англи, Канад, Сингапур, Солонгос зэрэг газруудад хэвлүүлдэг. Өрнийн зарим компаниуд номын эрхийг нь авсны дараа хэвлэх газраа өөрснөө тодорхойлдог учраас ийм асуудалд ордог юм. Хүмүүс ном уншихаа больсон гэдэг дэмий яриа шүү дээ. 1990 онтой харьцуулахад зах зээлд гарч буй номын төрөл зүйл олон дахин нэмэгдсэн. Нийлбэр утгаараа тэр үеийнхээс хавьгүй их ном зах зээлд борлох болсон. Харин тухайн номын борлуулалт буурсан нь үнэн. Зах зээл илүү чанар, агуулга нэхдэг болжээ. Иймээс зах зээлд тэргүүлэгч байхын тулд шинэ юм санаачилж, илүү овсгоотой байх шаардлагатай байдаг юм.

Буяны үйлс гэж юу хэлж байна?
Буян хийж байгаа бол тэрийгээ рекламдаад хэрэггүй  байдаг юм даа. Бид буддын эх сургаалийн олон ном орчин цагийн монгол хэлээр буулгаад хэдэн арван мянгаар нь үнэгүй тараасан. Заримыг нь асар хямд үнээр борлуулаад тэндээс олсон орлогоороо дараагийн номыг санхүүжүүлдэг. Коллинзийн англи монгол толийг хөдөөний хүүхдүүдэд зориулж нэлээд хэдэн арван мянгаар нь тараалаа. Гэхдээ сайрхаагүй шүү, хэнээс ч хариу нэхэхгүй.

Оюуны өмчийн зөрчил аль зэрэг гардаг вэ?
Номын зах зээлд оюуны өмчийн зөрчил нэг үеэ бодвол их засарсан. Кино, телевиз дээр л энэ асуудал хэтэрхий замбараагүй хэвээрээ байгаа. Уг нь дүрэм журмаар нь явахад төдий л их зарлага гардаггүй юм шүү дээ. Ном судрын эрх олгохдоо аль ч газар тухайн зах зээлийн багтаамж, хэвлэх тоо болон худалдан авах чадварыг нь харгалздаг. Шинэ сонирхолтой моодны номын эрх авахад 1000 орчим л доллар төлөх шаардлага гардаг. Эргээд олж болох иймхэн юмны төлөө хулгай хийж нэрээ бузарлах хэрэггүй л юм байгаа юм. Харин толь бичиг, атлас зэрэг нь харьцангуй үнэтэй. Бид Коллинзийн толийн эрхийг 20 мянган доллароор, Британикагийн эрхийг 45 мянган доллароор худалдаж авсан. Хичнээн үнэтэй ч хулгай хийснээс хавьгүй дээр дээ.

Д.Оюунтуяа