-Боловсролын сайдтай уулзаж байгаа болохоор салбарын асуудал эхэнд та­вигдах нь зүйн хэрэг байх. Улс орон даяар элсэл­тийн шалгалт явагдаад дууслаа. Танай яам элсэл­тийн шал­галттай холбоотой олон зуун өргөдөл гомдолд да­раг­даад байгаа гэж үнэн үү?

-Тийм олон зуун өргөдөл, гомдолд дарагдсан байгаа бол тантай уулзаад, ярилцаад сууж байх нь юу л бол доо (инээв). Олон гомдол нь ч гайгүй л байна. Ганц хоёрыг нь нэн даруй барагдуулсан. Үндэслэлтэй гэмээр гомдол ганц л байсан юм уу даа. Холбогдох арга хэмжээг нь шуурхай авсан тул ямар нэг сөрөг үр дагавар гараагүй. Бас нэлээдгүй хэдэн үндэслэлгүй, ам дамжсан ярианаас үүдэлтэй яриа хөөрөө ирсэн. Бүгдийг нь шалгаж тогтоосон.

-Нууц биш бол үндэс­лэлтэй нэг гомдол нь юуны тухай байсан юм?

-Тодорхой ажилтны ха­риуц­лагын асуудал байсан. Шалгаад, тооцох хариуцлагыг нь тооцсон. Шалгалтад сөрөг нөлөө үзүүлэх зүйл биш нь тогтоогдсон.

-Тестийн хэлбэр хэдий­гээр дэлхий нийтээр хэрэг­лэж байгаа арга ч амьдрал дээр сурлага муутай, чад­вар­гүй хүүхдүүд буудаж бөг­лөөд өндөр оноо авчих­даг цоорхой байдаг юм билээ. Энэ нүхийг бөглөх талаар ямар нэг шинэчлэл хийгдсэн болов уу?

-За даа, аливаа юм хоёр талтай л даа. Нэг талаас ту­хайн багшийн хувийн үнэлгээ­нээс шалгалтын дүнг хамаа­ралгүй болгож байгаа л юм. Нөгөөтэйгүүр “азаа үзэх” боломжийг бүрэн үгүйсгэхгүй эд л дээ. Би нэг зүйл мартдаг­гүй юм. Намайг төгсөх жил Полийн (ШУТИС) шалгалт дээр нэг багш термодина­ми­кийн асуултаар надаас гурван балл хасчихдаг байна шүү. Гомдоод явчихлаа. Би чинь аминдаа тэр жилийн хотын физикийн олимпиадын аварга байсан ухаантай юм шүү дээ. Очиж асуулаа. Тэгсэн чинь термодинамикийн хоёрдугаар хуультай ямар ч холбоогүй тайлбар өгсөн гээд хөөж бай­на. Маргаж тайлбар тавилаа. Тоох шинж алга аа. Тэгсэн чинь хажууд нь сууж байсан нэг хижээл багш “Наадахаа сонсооч. Хоосонгүй юм хэ­лээд байна” гэдэг байна. Нөгөө багш дурамжхан дахин сонслоо. Тэгээд миний шалгалтын материалыг гаргаж хараад “За яахав. Бас ч байж болох тайлбар юм аа. Чи хаанаасаа мэдсэн юм бэ?” гэлээ. Би ч олимпиадад түрүүлсэн тухай­гаа хэлсэн чинь миний баллыг нэмж өгч билээ. Хувь хүний хүчин зүйлээс хүүхдийн дүн шалтгаалдаг хандлагыг тес­тийн систем үгүйсгэж байгаа юм. Гэхдээ тестийн системд бас дутагдал байна аа. Хүн л хийдэг юм болохоор задрах эрсдэл байж л байна. Энэ асуудлыг хариуцаж буй хүмүү­сийн буянаар лав л намайг ажил авснаас хойш ийм юм гарсангүй. Гэхдээ үгүйсгэх аргагүй. Нөгөөтэйгүүр, Таны хэлээд байгаа “бингодох” асуудал байгаа юм. Бид энэ системийг ирэх жил өөрчилж, тестийн сан бэлдэж, тэндээс ирэх даалгаврыг компьюте­рээр гэнэтийн сонголт хийдэг болгох гэж байна. Тэгвэл тест задрах гэдэг асуудал байхгүй болно доо. “Бингодохын” тухайд гэвэл, хүүхдүүд мэддэг нь дуусаад ирэхээр мэдэхгүйгээ тааж “бингодох” нь бий. Сурагчиддаа хэлэхэд “онож буудах” магадлал ч маш муу даа л гэмээр байна.

-Шалгалтын комиссын­хон гэж сүрхий улсууд гарч ажилладаг. Ялангуяа хөдөө аймгуудад ажиллаж байгаа нөхдүүдийн ямба, хүнд суртал гэж хэрээс хэтэрсэн юм байдаг юм билээ. Би нод­нин Булган аймагт хүүх­дүүд хуваарь сонгох үеэр очиж ажилласан. Долоо хоног наранд эцэг эхчүү­дийг хатааж, уядаг юм би­лээ. Бас элдэв “но”–г ч хийвэл хийчихдэг баримтууд олд­сон. Иймэрхүү хүнд суртал ер нь танай салбараас хэдийд арилах бол оо?

-Хүний амьдралыг шийдэх учраас цаг зарахаас яахав. Ганцхан шударга л байх ёстой. Ямба, хүнд суртлын хувьд тийм байдал гаргуулахгүй байхын төлөө тэмцэж л байна даа. “Но” байвал баримтыг нь бидэнд өгөөрэй. Бид шалгаад хариуцлагыг нь тооцно.

-Ингэж хаваржин бужиг­наад намар хот руу хүүхдээ авч орж ирээд бас бөөн зардал чирэгдэл. Тэр сур­гуулиудынх нь их зантайг ээ. Хөдөлж ядаад л, бөөн бичиг цаас нэхээд л... Ёстой залхмаар. Ийм байж гаднын өндөр хөгжилтэй орны жишгийг яриад хэр хурдан нутагшуулж чадах юм бол?

-Элсэлтийн журам ойл­гомжтой, ил тод болох ёстой. Элсэгчид асуултынхаа хариуг цагт нь авах боломжтой байх естой. Сургууль сургуулиараа явж байгаа тул эд бүхэн яам­наас тэр болгон хамаа­раад байх боломжгүй л дээ. Цаашид энэ бүхнийг цэгцэлнэ гэсэн хатуу бодолтой байгаа. Бүх­нийг нэг өдөр хийж чадах­гүй гэдгийг хэн ч ойлгож байгаа байх. Гэхдээ зориод явахад асууд­лыг дэс дараатай ший­дэж болно гэсэн итгэлтэй байна.

-Боловсролын шинэч­лэл гэсэн том бодлого Ерөнхий сайд С.Батболдын имижэд гэрэл гэгээ нэмж байгаа. Мэдээж тэр ажлыг нугалах хамгийн том хөшүү­рэг нь салбар. Салбарын сайд. Энэ үүднээсээ хамт эн зэрэгцэж эргэх дугуй гэж тэр таныг үздэг бололтой юм билээ. Гэхдээ та нар улсын­хаа номер нэг их сургуу­лийн ректорыг л намын цензургүйгээр сонгочихож чадахгүй байж яаж тэр Кембрижийн жишигт хүрэх гээд байгаа юм бэ. Тавьсан бодлого тань зөв атлаа хэрэгжүүлэх арга механиз­мууд дээрээ яагаад ийм нөхдүүдийг аваачиж тавиад байгааг ер ойлгохгүй юм?

-Эхний сонгон шалгаруу­лал­тад Даваа ректор нэгдү­гээр байранд шалгарсан юм. Тэгээд л түүнийг томилсон. Даваа ректороос тэр үед би намын харьяаллыг нь асуу­гаа­гүй. Нам бус гэсэн байх аа. Тэгээд энэ шийдвэрийг шүү­хээр бараг жил гаран хэсэг нөхөд эсэргүүцэж хөөцөлдсөн шүү дээ. Уг нь бол хуулийн орчин хоёрдмол байснаас гарсан маргаан болохоос миний шийдвэр буруугаас юм уу, Даваагийн муугаас болоо­гүй л эд л дээ. Шүүх нь тэгээд хүчингүй болго гэж эцсийн шийдвэрээ гаргасан. Тэр дагуу сонгон шалгаруулалтыг дахин зарлахад Төмөр-Очир гуай нэгээр шалгарсан. Тэгээд л шийдвэр гаргасан. Миний бодлоор нэгдүгээрт, зарчмыг хүнээс нь хамаарч өөрөөр хэрэглэж болохгүй. Давааг томилоход нэг зарчим барьсан бол дараагийн сонгон шалгаруулалт дээр мөн тэр зарчмаа л барих ёстой. Хоёрдугаарт, энэ хоёр хүний алиных нь ч эсрэг ноцтой үндэслэл надад байгаагүй. Тэгэхээр илүү оноотойг нь л томилсон. Харин салбар хариуцаж байгаа хүний хувьд ганцхан эмзэглэлээ хэлчих­мээр байна. Энэ ректорын томилгоог тойрсон маргаан нь дуусаасай билээ. Монгол Улсын тэргүүлэх сургуулийн нэр хүнд ийм нэг асуудлаас болж битгий унаасай. Миний мэдэхээр миний төгссөн Москвагийн олон улсын харилцааны дээд сургуулийн нэр хүнд, чанар, чансаа рек­тор Торкунов, ректор Лебе­девээс хамаарч байгаагүй л юмдаг. Харин багш нарын мэдлэг, тэдний оюутанд хан­дах хандлага, элсэлтийн өндөр босго, төгсөгчдийг ажилд авах эрэлтээр л тодорхойлогддог байсан даа. Ректорын намын батлахаас хамаараад МУИС-ийн 20 мянган оюутны сурлагын амжилт, чанар өсөөд буураад байна гэж хэн ч хэлэхгүй байлгүй дээ. Чин үнэнийг хэлэ­хэд манай намын батлахтай дампуудуу гэмээр этгээд ч л байх юм, Ардчилсан намын батлахтай бүр дампуу нөхөр ч л байх юм. Олон авгай сольсон нөхөр шиг намаа ч, ажлаа ч өмссөн хувцас шигээ солиод явдаг нөхөр ч байна. Зүгээр л ажлаа сайн хийх л хүн хэрэгтэй шүү дээ.

-Төрийн албаны зөвлөл гэгч холион бантан хутгадаг байгууллагын шийдвэрээс болсон нь дэндүү ойл­гомж­той байхад шүүхийн шийдвэр нэрийн дор шу­дарга бус юм л хийчихлээ гэж харагдаж байсан л даа?

-Хуулийн хоёрдмол орч­ноос л болсон юм л даа. Би тү­рүүнд танд шийдвэр гар­гасан зарчмаа л тайлбар­ласан. Намын асуудал энд хамаагүй. Тэгж ярих юм бол нөгөө кинон дээр гардаг Балтын хэлдгээр манай салбарт цагаан нь ч байна, улаан нь ч байна. Бүр ногоон нь ч байна, бор нь ч байна. 2400 гаруй төсвийн захирагч­тай салбар шүү. Энэ бүхний араас намчирхаад давхиад байвал гол ажлаа ор тас хаях байлгүй дээ. Нэг гоё зүйр үг байдаг юм. “Хуцсан нохой болгон руу чулуу шидээд явдаг хүн гэртээ харьдаггүй” гэж. Хүн гол зорилгоо хэзээ ч мартаж болохгүй. Энэ салбарыг дэлхийн түвшинд дүйцэх болгож өөрчлөх эхлэ­лийг тавих естой болохоос элдэв жижиг юмаар хөөцөл­дөөд байвал нээрээ “гэртээ харихгүй” байх аа.

-С.Төмөр-Очир гуай “Их сургуулийн ректор бол яамны сайдаас илүү нэр хүндтэй ажил” гэсэн ярилц­лага өгөөд ажлаа эхлүүллээ. Тэмцэлдэж байсан нэг бүлэглэл дээр нь толгой­логчоор очиж сууснаар энэ сургуульд ахиц дэвшил хийнэ гэж үү?

-Хэн нь хэнтэйгээ, юугаа булаацалдаад, хэрэлдээд байдгийг нь би ч ойлгохоо больсон доо. Одоо нэг нь ажлаа хийгээд үр дүн гарах нь уу, харъя л даа. Гоочлолгүй жаахан харъя.

-Та  С.Төмөр-Очир гуайг эрх ашгийн зөрчилтэй гэдгийг мэдэж байсан уу. Тэр хүн хувьдаа “Хангай” гэдэг дээд сургуультай шүү дээ. Мэдээж одоо эхнэрийн ч юм уу хэн нэгний нэр дээр шилжүүлчихээ биз дээ?

-Салбарт хамаагүй хүн байхаар мэргэжлийн бус гэх юм, салбарын хүн нь байхаар сонирхлын зөрчилтэй гэх юм. Санаатай элдэвлээд, ил далд баалаад байгаа хүн байвал, би болмоор байна гээд хэлчих­мээр юм. Тэгээд шалгалтад нь ил тод ор л доо. Орохгүй бол, орсон хүнд нь ажиллах цаг өг л дөө л гэж хэлье. Одоогийн байгаа хүн чадах, чадахгүйг ажил нь л харуулна шүү дээ.

-Би С.Төмөр-Очир гуайд дургүйдээ ийм асуултууд тавиад байгаа юм биш л дээ. Олон нийтийн дунд яваа ойлголтуудыг л асуултууд­даа шингээж байгаа. Та ойлгож байгаа байх ?

-Чадвал хийгээд яваг, чадахгүй бол би үхэн хатан өмөөрөөд байхгүй шүү дээ.

-Их сургуулиудыг нэгт­гэх, хотхон хэлбэрээр хөгжүүлэх асуудал хэр явж байна. Салбарын зарим эрдэмтэн эсэргүүцээд байгаа юм билээ?

-Харин ч энэ ажил их эрч­тэй өрнөж байгаа. Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Налайх дүүргийн Шивээтийн хөндийд газар олголт хийгдэж байна. Ашиглалтын өмнөх захиргаа байгуулагдлаа. ШУТИС-ийнхан хотхоны эскиз, макетаа анхны тооцоо­тойгоо танилцуулсан. Зарим нь эсэргүүцэж байгаа тухай та асууж байна. Салбарынхан болоод олон нийтийн дийлэнх олонхи нь дэмжиж байгаа гэж ойлгож байгаа. Бүгдэд нь 100 хувь таалагдах шийдвэр гэж байдаггүй байлгүй дээ.
 
-Харахад та шүүмжлүү­лээд л янз янзын шинэ юм хийгээд л явах хүн шиг байна. Шүүмжлэлд эмзэглэ­дэггүй юу. Эсвэл намын дарга хийсээр байгаад тоо­хоо больсон уу?

-Ажил хийдэггүй хүн л шүүмжлүүлдэггүй юм даа. Хийсэн юмгүй юм чинь, юуг нь ч шүүмжлэх билээ. Миний хувьд тийм нэг сандал халаа­сан, үхээнц, хүнд сурталтан байх бодол алга. Хийгээд, хэлж байгаа шүүмжлэлийг нь сонсоод, авах гээхийн ухаа­наар хандаад явъя гэж бодож байна. Эрүүл шүүмжлэлд эмзэглэдэггүй. Хэрэгтэйг нь тусгаж авахыг хичээдэг. Намын албанд байхдаа ч тийм байсан, одоо ч ийм л байна даа. Харин муулах гээд, аргаа бараад, хэл амаа билүүдээд байгаа хүнийг харахаар өрөвд­дөг. Хүн ер нь муу юм бодоод, мууг хүсээд байвал муу л амьдардаг. Сайныг бодоод, хүсээд байвал сайн, сайхан л амьдарна гэж итгэдэг шүү.

-Сайд аа, гадаадад бо­ловсон хүчин бэлтгэх асуу­дал үе үеийн төрийн бодло­гын нэг хэсэг байсаар ир­сэн. Танай Засгийн газрын үед бүр ч илүү анхаарал хаяж байх шиг байна. Гэхдээ телевизүүдээр 100 хувь тэтгэлгээр суралцуулна гэсэн хувийн зарууд их явах юм. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Манай яам Монгол Улсын төсвөөс олгодог тэтгэлэг болон Засгийн газар хоорондын тэтгэлгүүдийн зохицуулалттай л холбогддог. Гадаад улс ор­нуудад үүнээс гадна хувийн, төрийн бус байгууллагын, компанийн, элдэв сангийн тэтгэлэг их байдаг. Тэдгээрийг олж чаддаг хүмүүс л зар өгдөг байлгүй дээ. Харин Төрийн сангийн юм уу, Засгийн газар хоорондын тэтгэлгийг мөнгөөр зуучилж байгаа бол бидэнд мэдээлээрэй. Энэ бол хо­риотой.

-Бас энэ боломж ардын хүүх­дүүдийн өмнө хаалттай хэвээ­рээ гэцгээх юм. Яавал энэ наадамд ардын хүүхдүүд тү­рүүлдэг болох бол?

-Боломжийг бүгдэд нь жигд олго гэж Ерөнхий сайд С.Батболд үүрэг өгсөн. Энэ үүргийг бид биелүүлж бай­­на. Эхнээс нь тэтгэлгүүдийн сон­гон шалгаруулалтыг ил тод зарлаад явж байгаа. Саяхан Германы шал­галт дууслаа. Ил тод зарлаад, ил тод шалгаруулсан. Ардын, даргын гэхээ­сээ чадалтай нь түрүүлдэг наадам болгохоор л ажиллаж байна.

-Сурах бичгийн асуудал гэж нэг хэрүүлийн алим бий. Энэ жил уг асуудал хэрхэн явагдах бол?

-Намайг ажил авахад нэг ангийн сурах бичгийг хэд хэдэн хувилбартай болгоод агуулгыг нь компаниуд мэддэг болгочихсон байсан. Би үүнийг буруу гэж үзсэн. Бид бодлогоо ойлгомжтой болгож, сурах бичгийг нэг хувилбартай болгож байна. Та өөр газар нүүж, хүүхэд чинь сургуу­лиа сольтол сурах бичиг нь солиг­доод, хүүхэд чинь ихэнх хичээлээ шинээр үзээд унавал яах юм? Хүүхэд хохирч болохгүй биз дээ? Үүнээс бо­лоод бизнесийн монополь эрхээ алд­сандаа дургүйцэж байгаа, түүнийгээ хэвлэлээр маргаан болгоод яваа хүмүүс ч бий. Гэхдээ бодлогын энэ алхмыг хийснээр хувилбартай сурах бичгийн тогтолцоог өөрчилж, сурах бичгийн үнэ хямдарсан. Бид олон­хийн эрх ашгийг л хүндэтгэх ёстой. Энэ бодлогоо өөрчлөх бодолгүй байна. Бизнесийнхэн хэвлэх тендер­тээ оролцоод, ялсан нь сурах бичгээ хэвлээд явна биз. Тэдэнд элдэв садаа тотгор учруулах ёсгүй шүү гэж би яамныхандаа хэлдэг. Гэхдээ олон зуун мянган сурагч, эцэг эхийн эрх ашгаас хэн нэгний эрх ашиг дээгүүр байж болохгүй.

-Шүүхээс илүү эрх мэдэлтэй сайд гэж таныг шүүмжилсэн харагдсан. Бас шүүхийн шийд­вэрт нуга даруулсан сайд ч гэж бичиж байгаа. Нэг дунд сур­гуулийн захирлыг сольчихож чадахгүй сайдыг ямар сайд гэх юм гээд л. Та томроод байгаа юм уу, жижигрээд байгаа юм уу?

-Төсвийн хууль зөрчөөд мөнгө дур мэдэн зарцуулсан, дур мэдэн орон тоогоо нэмж ажилласан нэг МСҮТ-ийн захирлыг халсан. Шүүх миний шийдвэрийг хүчингүй болго­сон байна лээ. Хүүхэд хордохоор нь ажлын хариуцлага алдлаа гээд ЕБС-ийн бас нэг захирлыг халсан. Миний шийдвэ­рийг бас л хүчингүй болгосон байна лээ. Энд нэг зүйл л хэлмээр байгаа юм. Гадаадад хаана ч ийм асуудалд орсон албан тушаалтан уул нь хохи­роо­сон иргэдээсээ уучлал гуйгаад өөрөө сайн дураараа огцор­дог. Ма­найд болохоор шүүхээр гүй­гээд, бүр зөв болж ирээд, шүүхийн шийдвэр гүй­цэтгэ гээд даналзаад байгаа нь ха­рамсмаар. Нэг, хоёр хү­нийг би эргүү­лээд томилчихож болно оо. Цаана нь уланд нь гишгэг­дэж байгаа шударга ёс, хохирсон хүүх­дүү­дийн эрх ашгийг хэн хамгаалах вэ. Энэ асуудалтай ажиллаж буй хууль, хяналтынхан, ийм шударга бус юм үргэлжлээд бай­вал энэ сал­барт байгаа 60 мэргэж­лийн сургалт, үйлдвэрийн захирлууд, 800 дунд сургуулийн удирдлагуудад “хуулийг зөрчиж болдог, хариуцлага алдсаныг аргалж болдог” гэсэн ойл­голт тө­рүүлж, хагас сая сурагч, 50 мянган МСҮТ-ийн оюутнуудыг эрс­дэлд оруулж байна гэдгээ ойлгоосой л гэж боддог. Миний “том, жижиг” бол үүний хажууд естой яамай л байна.

-Салбарын ажлыг чинь баахан ярилаа. Улстөрчийн тань хувьд асуумаар зүйл бас байна аа. Сонгуулийн хуулийн та­лаархи хэлэлцүүлгүүд нэлээн шуурхай явж байснаа Таван­тол­гойд дарагдчихлаа. Саяхан бүлгийн хурал дээр удирдах зөвлөлөөс баримталж буй байр суурь орж ирж, багагүй хэрүүл хэлцэл дэг­дээсэн гэж дуулсан. УИХ-д өр­гөн барьсан пропорциональ тогтолцоог үгүйсгэсэн холимог буюу 26:50 гэсэн хувилбар оруулж ирээд, намын улс тө­рийн шийдвэр гэж тулгасан гэ­дэг үнэн үү. Энэ үнэн бол танай нам 50 мандат дотор тамаа цайт­ал үзэлцэнэ гэсэн үг биз дээ. Хөөтэй юм болох нь ээ дээ?

-Би ч УИХ-ын гишүүн биш. На­мын Удирдах зөвлөлийн гишүүний хувьд сонгуулийн хуулийн зарчмын асуудал дээр байр сууриа илэрхийлж л бай­гаа. Хэрүүл дэгдсэн зүйлгүй ээ. Аль ху­вилбар нь сонгуулийг шударга явуу­лах бололцоог хангах вэ гэдэг дээр зөрүүтэй байр суурь байлгүй яа­хав. Пропорциональ тогтолцоо дан­гаар байх тохиолдолд хөдөөний тө­лөөлөл буурч, үүнийгээ дагаад улсын төсвийн хуваарилалт, хөгжлийн бодлого хот руу нэлээн чиглэх магадлалтай. Ха­рин бид хүн амын төвлөрлийг сааруу­лах бодлогын хүрээнд хөдөөгөө их анхаарах естой гэж би боддог. Тэгэ­хээр холимог нь л зөв байх даа.

-У.Хүрэлсүх улс төрийн шийд­вэр шүү гэж зүтгүүлж байгаад “Холимог хувилбартай сон­гуульд ороод манай нам ялагд­вал та нар өөрсдөө улс төрөөс зайлаарай” гэж залуу гишүүн­дээ загнуулсан гэсэн шүү дээ. Та өөрөө генсек байсан хүн. Дээрээ шийдвэр гаргаад доо­шоо ирж тулгадаг барил одоо ч хэвээрээ юм уу?

-(инээв). Санал зөрөхөөр хэрэлд­лээ гэх, санал нийлэхээр өөрийн бо­долгүй гэх. Гоочлох гээд байвал арга ч олдоно л доо. Нам ялагдвал ха­риуц­лага хүлээх зарчим дүрмэн­дээ би­чээс­тэй л байгаа ш дээ. Манай намын дотоод ардчилал хавьгүй сайн байгаа шүү.

-Та мэдээж нэр дэвших байх. Булган аймаг руу байн байн явах болсон нь үүнтэй хол­боотой юу?

-Би саяхан Дундговь, Өмнөговь, Булган аймаг, Багахангай дүүрэгт ажил­ласан. Зүүн гурван аймагт явах бай­сан маань түр хойшлоод байна. Болж өгвөл бүх аймагтаа хүрч ажил­лах л бодолтой байгаа. Булган айм­гийн харьяат хүний хувьд нутагтаа очих дуртай. Үүнийг заавал улс төрийн өнцгөөс нь битгий хараасай. Хаана нэр дэвшихийг тухайн үед нь нам шийднэ гээд “номын” маягаар л хариулчихъя даа.

-Хүн нутаг усаа гэх нь тийм ч их шүүмжлээд байхаар зүйл биш л дээ. Харин манай айм­гийн сумдын сургуулиуд бараг бүг­дээ­рээ шахуу өргөтгөл ба­риулж, өнгө төрхөө сольж, эдийн засгийн урьд өмнө бай­гаа­гүй дэмжлэгүүд авсан бай­на. Нутгийн хүү сайд байгаа­гийн ач гэлцэж байна лээ?

-Би хаана ч хийх ёстой ажлаа л хийж байгаа даа. Өнгөрсөн жил ул­сын хэмжээнд 190 гаруй объектыг засч янзалсан. Энэ ажил яагаа ч үгүй байна. Одоо хэр нь мэргэжлийн хя­налтын байгууллагын дүгнэлт гар­чих­сан 76 объект байж байна. Эд­нийг засах, шинээр барих шаардлага байсаар байна. Хөрөнгө мөнгөний бололцооноос л хамаарах юм.

-Булганы нутгийн зөвлөлд та ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ. Хавар хотын нэгэн PUB-ыг нуртал шахам ноцолдсон тухай мэдээ сонинд гарсан бай­сан. Таны нэр ч дунд нь тууж яваа харагдсан. Хөгжил­тэй санагд­сан болохоор асууж байгаа юм. Дургүй байвал хариулахгүй байж болно?

-Хөөе, хөөе. Чеховын зохиолд гар­даг шиг “Энэ нөхөр чинь пальто­гоо хул­гайд алдсан бил үү? Хүний пальто хулгайлсан бил үү? За ямар ч байсан пальтоны хулгайн хэрэгтэй л хүн дээ” гэдэг шиг юм болж байна уу даа. Намайг байхад янз бүрийн юм болоо­гүй дэг. Миний нэр үлдээд хүнтэй зо­долдсон юм болов уу? (инээв). Нут­гийн зөвлөлд дэд дарга хийж байгаа. Нутгийнхаа хөгжилд хүч хөдөлмөрөө зориулна гэж бодож байгаа. Хийж байгаа зүйл ч бий.

-Боловсролын салбарт нь уу?

-Зөвхөн боловсролын салбарт биш ээ. Саяхан манай нутгийн залуу­чууд булаг шандны эх хамгаалах ажил эхлүүлснийг дэмжиж байгаа гээд олон ажлыг нутгийнхантайгаа хамтраад хийж байгаа.

-Алдарт Тавантолгойг асуух­гүй өнгөрвөл алдас болно биз. Танай танхимын боловсруулж өргөн барьсан төсөл тэгээд хэр төгс төгөлдөр болсон юм бэ дээ. Гадуур бол гоё өөхөнд ороосон эвгүй чулуу шиг юм байна гээд эхэллээ?

-Энэ ажлыг эхлүүлэх ёстой. 10-аад жилийн өмнө энэ ордод орооч гээд гаднынхныг гуйх ажилд би ч оролцож явсан. Тоох хүн тэгэхэд олдоогүй. Одоо бол нүүрс үнэд ороод ашиглаж эхлэх цаг яг болоод байна. Үнэтэй үед нь ашиглаж эхлэхгүй бол үнэ буурах үе ирэхийг мартаж ерөө­сөө болохгүй. Өнгөрсөн зуунд дотоод шаталтын хөдөлгүүр зохион бүтээ­сэн үеэс галт тэрэг, усан онгоц нүүрсээр ажил­лахаа больж, хэрэглээ нь буу­раад үнэ нь ч унаж байсан үе бий шүү. Төгс төгөлдөр шийдэл хайж суутал боломжоо алдах магадлалтай гэдгийг мартаж болохгүй.

-Төрийн мэдэлдээ 100 хувь байлгана гэсэн шийдвэр эхэн­дээ гоё л дуулдаад байсан. Яагаад гэвэл бүх юман дээр гаднынхны эрх ашиг хэтийд­чихээд байгаа болохоор. Гэвч төр бол хамгийн хуудуутай менежер. Төрийн мэдлийн нэг компани байгуулж байгаад улстөрчид түүгээрээ дамжиж өөрсдийгөө далд орлогоор угждаг гэдэг батлагдсан үнэн. Ийм хулгай зэлгий юм хийх гээд байна гэж түрүүчээсээ зарим зүтгэлтэн амь тэмцэн хашгираад байгааг анхаарах ёстой санагдана?

-Хулгайч төр гээд надаас лав л дутуугүй олон жил төрд ажилласан хүмүүс яриад байна лээ. Өөрийгөө хэлээгүй байх л гэж бодъё. Ерөнхий сайд иргэн бүрт гээд хэлчихлээ. Энэ бол зөв. Зарим нь 100 хувь тараах тухай ярьж байна. Тэгээд мөнгө санхүүгээ хаанаас босгох вэ, гадаад, дотоодын компаниуд хэнтэй гэрээ хийх вэ гэх мэтийн олон асуудал босно доо. Хэрэв компанийн засаг­лал ил тод байвал Таны яриад байгаа хардлага гарахгүй дээ.

-Гаднынханд бөөн боломж өгөх нь тодорхой харагдаж байна. Монгол хүний хийж чадах юмыг монгол хүн л хий­мээр байна. Хэдий болтол гаднынхны хэтэвчинд мөнгө цутгах болж байна вэ?

-Би монголчуудад л их боломж олдох нь ээ л гэж харж байна. Харин гаднынхны хөрөнгийг ашиглах гэж байна л гэж харж байна. Тэр нүүр­сийг гадагш нь л зарна шүү дээ. Урьдчилгааг нь аваад ажлаа эхлүү­лэх нь зөв гэж л бодож байна.

-Анх удаа монголчууд нэгдээд “Бид өөрсдөө юмаа хийж үзье” гэж байна. Энэ бол маш том үзэгдэл. Харин Засгийн газар ялдамхан инээмсэглэж бай­гаад “өөр” шийдвэр гаргаж байна. Хэрэв энэ удаа Монго­лын төр Монголын компа­ниу­даа басамжлах юм бол Монгол орон эгнэгт гаднын том гүр­нүүдийн геополитикийн тог­лолтын талбар байна гэсэн үг гэж олон хүн мэдэгдэж байгаа. Энэ талаар танд ямар бодол байна вэ?

-Асуудалд хандах зарчим нэг байх ёстой тухай би түрүү хэлсэн. Хэрэв үндэсний хэсэг компанид өгөх гэж байсан юм бол яах гэж үндэсний хэсэг компаниас төр авсан юм бэ гэж Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр асуу­сан байна лээ. Засгийн газар бол одоо ялгалгүй бүгдэд нь өгье гээд байгаа юм шүү дээ. Томоохон стра­тегийн орд хэн эзэмшсэнээсээ ха­маа­ралгүйгээр геополитикийн со­нирх­лын төвд байх болно. Тийм ч учраас стратегийн ач холбогдолтой гэж нэрлэгдэж байгаа юм. Бүгдэд нь өгье гэхээр үгүй ээ, зарим хэсэгт нь өг гээд байхгүй байлгүй дээ.

-Танай Засгийн газарт нэг эв­гүй араншин байна. Нэг бод­лого гаргаад л зүтгүүлчихдэг. Хэвлэлүүдийн амыг хааж бай­гаад шүү дээ. “Хэвлэл мэдээл­лийг шийдчихсэн. Асуудалгүй” гэж бүлтэрч яваа жижигхэн гялтгар сайд ч байна гэнэ. Асуудал үнэхээр ийм амархан байх юм уу?

-Та бид хоёр хоёулаа энэ салбарт ажиллаж байсан, та бол ажиллаж бай­гаа хүн. Нэг сэргэлэн нөхөр хэв­лэлийн “Амыг барьчихжээ” гэвэл та итгэх үү. Би бол итгэхгүй байна. Тэр байтугай том хүмүүс хааж чадаагүй байх аа.

-Таныг экс ерөнхийлөгчтэй ойрын харилцаатай хүн гэдэг. Одоо түүнтэй уулзаж байгаа юу. Саяхан телевизээр ярилц­лага өглөө, бас нийтлэл бич­сэн. Тавантолгой дээр тэр танай Засгийн газрын барим­талж байгаагаас тэс өөрийг ярьж байна. Нэг талаас түүний зөв гэх хүмүүсийн тоо нэмэг­дээд ч байгаа юм шиг. Энэ талаар?

-Би Н.Энхбаяр ерөнхийлөгчтэй харьцах харьцаагаа урьд өмнө нь тодорхой хэлж байсан. Улс төрд намайг оруулж, дэмжсэн хүн учраас би байнга хүндэтгэлтэй ханддаг гэж. Одоо ч хүндэтгэлтэй хандана. Гэхдээ хүндэтгэх, асуудалд хандах байр суу­рийг хольж, хутгаж болохгүй. Та­ван­толгой дээр Н.Энхбаяр ерөнхий­лөгчийн ярьж буй санаа бол нэг л хувилбар. Судалж үзэх хэрэгтэй. Би бол итгэл үнэмшлээрээ Засгийн газрын санал болгож буй хувилбарыг зөв гэж л бодож байна.

-Та хувьдаа ер нь ямар өмчтэй хүн бэ. Мэдээж эдийн засгийн утгаараа шүү дээ?

-Авлигатай тэмцэх газар мэдүүл­чихсэн дээ. Сониноор баян цатга­лан­гаар нь дуудсан байна лээ. Би том ком­паниудаас баян байна гэж юу байх вэ. Мэдүүлгээ харин үнэн шу­дар­гаар өгсөн. Хэдэн хувьцаа бий, ган­ц компани бий. Тэрнийхээ ажилд орол­цож чадах ч үгүй юм. Одоо ч на­даас зөвлөгөө асуухаа ч байсан байна лээ дээ.

-Төрөөс юм “хусчаад” байдаг сайд нар цөөнгүй болохоор л асууж байгаа юм. Хувийн амьд­ралаа хэр босгосон нөхөр юм бол оо гэж..?

-Уул нь хувийн хэвшилд гурван жил явсан юм болохоор амьдралаа зохицуулах юм байна аа. Дандаа нам, улсын ажлаар явсаар байгаад тийм хөрөнгөтэй байх үндэсгүй юм шиг танд бодогдож байгаа байх. Уул нь талийгаач Ж.Наранцацралт Ерөн­хий сайдаас “Монгол Улсын шилдэг бизнесмэн” шагнал авч байсан юм. Тэгэхээр тэр салбарт тууштай бай­сан бол гайгүй бизнесмен гээд явж байх байсан байлгүй.

-Тэгээд яагаад гарчихсан юм бэ. Улс төр илүү ашигтай бай­сан юм уу?

-Би бизнесийн хүн биш юм билээ. Бодлоготой холбогдсон төрийн ажлаа хийх нь дээр юм билээ. Ашиг орлогын хувьд би бизнесээс шууд улс төрд ороогүй юм шүү. Гадаад яамандаа 2000 онд эргэж орсон. Улс төрд би 2004 онд орсон л доо.

-Баярлалаа. Дандаа сөрөг асуул­тууд тавилаа. Зарим хүн ингэж “тоглож” чаддаггүй, уурлаад бөөн юм болдог. Гом­доод л, дараа нь муу хэлээд л. Дүрмийг ойлгож хүлээж ав­санд талархаж байна. Таны ажилд амжилт хүсье?

-Зүгээр ээ. Эргэлзээтэй зүйлийг асууж байж л ээдрээг нь тайлдаг бо­ло­хоор уурлаж гомдоод байх зүйл юу байх вэ. Харин асуудлын талаар на­рийн мэдээлэлтэй хүнтэй ярилцахад таатай байна. Танай сонины уншигч­дад эрүүл энх, аз жаргалыг хүсэн ерөөе. Удахгүй наадам болох гэж байна. Бүгдээрээ сайхан наадаарай.