-фельетон-

Төрөөс бичиг үсгийн шинэ дүрэм гаргаж түүнийгээ олон ботиор хэвлэн “Зүв бицгийн дөрөм” буюу “Өсгийн дөрөм” хэмээн гэж нэрлэсэн байна.
Монгол орон ардчилалд шилжээд гуч шахам жил болсон боловч социалист бичгийн дүрмээр явж иржээ. Коммунистууд , хуучин монгол цагаан толгойн нэг тэмдэглэгээтэй “Ө,Ү” “О,У”, “Ц,Ч”үсгийн эрх ашгийг хохироож ирсэн бурангуй явдлыг засахад энэ дүрмийн зорилго оршжээ. Жишээ нь “Дүл” гэж дуудаж болох бичлэгийг “Дөл” гэж дуудах, “ур” гэж дуудаж болох байтал “ор” гэж галиглан “Ө” ба “У” үсгийн эрх ашгийг сүрхий хохироож ирсэн байж. Түүнчлэн булчинлаг эрчүүд цээжээрээ гайхуулсаар байтал тэрийг нь “Чээж” гэж бичин бялдаржуулах урлагийг хохироосоор иржээ.
Цээж гэснээс, үүнтэй холбогдох зарим үгийг хэрхэн журамласныг сонирхуулъя

Цээж- амнаас анус хүрэх зай

Чээж-Монгол хүний санах ой нь байдаг газар

Зээж-Дараагийн сонгуулиас хойш цээжийг нэрлэх үг

Чээз- Хэрвээ ШХАБ-д орвол цээжийг нэрлэх нөөц үг

Жээч-Улсын фондод байгаа нөөц цээж.

Доромжлогдон гадуурхагдсан үсгүүдийн эрхийг сэргээсэн энэхүү хувьсгалын нэр нь “Зүв бицгийн дөрөм” болохыг та бүхэн анзаарсан байх. Хувьсгалын зарчим нь дээр дурьдагдсан үсгүүдийн байрыг солих буюу хуучин “Ц” байсан газарт “Ч” дуудаж, “Ө”-гийн орон “Ү” хэлж, “О”байвал “У”-гаар орлуулна гэсэн үг.
Юун түрүүн манай төрийн гурван өндөрлөгийн албан тушаал, нэр өөрчлөгдөж “ерүнхийлүгч Баттолга, Их хорлын дарга Энхбулд, Ерүнхий сайд Хөрөлсөх” болж байгааг сануулах юун.
Манай депутатууд жаахан сэтгэл дундуур байна. Учир нь тэднийг “Их Хорлын гишөөн” гэж дуудахаар ямар сайхан байх билээ? Үүнээс ч дор юм бас байна. Манай Нямдорж гуай маань, “Хорлын гишүүн”-ээс гадна, “Хооль зүйн сайд”, “Нямдурж” гэж бичигдэнэ.
Гэснээс, нийслэлийн төв талбайг “Сөхбаатарын” гэх болсон байна. Ямрав дээ, МАН-ыхан минь. Одоо намаа байгуулсан хүний нэрийг өөрчлөхгүй бол нэрэмжит талбайтайгаа зөрчилдөөд эхэллээ. Одоо төв ёолконыхоо товыг “Сөхбаатарын талбайд шөнө дүл” гэж зарлах нь байна.
Хуучин “Шөнө дөл” гэж байсныг “дүл” болгосноос үүдээд гэдсээ шахаж дүлэхийг “дөлөх” гэхээс өөр аргагүйд тулав. Төрөх тасагт нярайлах гэж байсан эхэд эмч нь “дөл дөл, сайн дөл” гэж зөвлөж. Гэтэл “өсгийн дөрөм” мэдэхгүй эх маань эмчээсээ дөлж давхиад, бараг л шилэрч, гадаа цэцэрлэгт амаржсан гэх.
Шавьж гэхээ болиод шавж болгон дүрмэлжээ. Ихэнх хорхой шавьж хазах зэргээр биднийг хорлодог байтал зөөлний тэмдэг (ь) хэрэглэх нь тэдний учруулах аюулыг зөөлрүүлсэн явдал болсноос тэгжээ. Зарим эрдэмтэн “нэгэнтээ л өөрчилсөн юм чинь “Ш”-ийг нь “С”-ээр солиод “Савж” болгох учиртай гэж байна. Тэгвэл “хүлэн дээгөөр хурхуй савж гөйх” болж байна.
Хатуу зөөлний тэмдгийг ч хатуу болон зөөлөн үйлийн утгаар нь хэрэглэнэ гэнэ. Жишээ нь Зодолдохъ, хатъуу донгъгодохъ, чулъуу... түүнчлэн зөөлөнь, хайрлахь, хөвөнь гэх мэт.
Ер нь сайн харилцаатай улсаа “Ь”, харин тааруу ханддаг улсаа “Ъ” оруулан бичих болсон байна.Жишээ, Солонгось, Японь, эсвэлтеръръоръистъ Исъламын улсъ гм гм. Харинөмнөд хөрш руу Их Хурлаас явсан бичигт “Хятадь” гэж галиглах ба Ерөнхийлөгчөөс илгээлт гаргавал “Хятадъ” гэх ажээ. Оросыг “Урусъ” гэж тэмдэглэх болсон нь тэдэнд хатуу хандсных биш, харин тэд өөрсдийгээ “Русъ” гэж бичдэгт дөхүүлсэн хэрэг гэнэ.
Нэмж хэлэхэд Шанхайн байгууллагад элсэхийг дэмжигчид нь “ШХАБь”, харин эсэргүүцэж байгаа тал нь “ШХАБъ” гэж бичихээр тохиролцсон байна.
Одоо багш нар хүүхдүүдийг “сорагч”(бараг л тоос сорогч болох нь), “шав”гэх болно. Хэрвээ “С”, “Ш” солих асуудал шийдэгдвэл “Багс савийн барилдлага”-тай болж таарах нь.Далай багш маань биднийг “Бурханы олон шав нараа” хэмээн дуудах нь байна.
Төвдийг “Түвэд” гэж бичсэнтэй уялдуулан манай Ховдынхон өөрсдийгээ “Хувад”, ядахнаа “Ховод” гэхээ мартуузай. Яруу найрагчдыг “Яроо найрагц”,бүтээлийг нь “шөлөг” гэх болсныг “Булур цум” явуулахдаа хэрэгжүүлэх байлгүй.
Хүний унтдаг тавцанг цаашдаа “Ур” гэх болжээ. Харин толгойдоо бондгор юмтай хүнийг “ортой”гэж хочлох ажээ.Ер нь “Ур хүнжлийн явдал”-ыг урлаг, уран бүтээл тал руу нь хэлбийлгэсэн гэж ойлгож болно. Харин манай урчууд болохлоор “Орчуудын эвлэл”-д харъяалагдаж, “зораач” гэж нэрлэгдэх учиртай ажгуу.
Төлгэхээ больж “түл” хэмээн бичих болсонтой уялдан сонин явдлууд гарч байна. Айл гэрийн эзэгтэй өглөө босоод “галаа төлөх” бол сүртэй юм биш, банкнаас “Үрээ түл” гэж бичиг авсан эцэг эхчүүд шууд ухаан алдаж байгаагийн хажууд.
Зарим ногооны нэрийг “байяцайя”, “жууецайе” гэхчлэн бараг л хятадаар бичих болсон юм байхаа. Ингэхэд Баянголын “хууяцайя”, “Улаанбаатарын хууяцайя” хоёрын аль нь (уг ньал нь гэж бичих бичих учиртай боловч эвгүй харагдаад болдоггүй. Харин та нарын бодоод байгаа юмыг зөөлрүүлж “аль” гэхээр болсон шүү) нь илүү вэ?
Шөлийг шүл гэх болсноос үүдэн “нос, шөлсөө гулын осонд хаяж болохгүй” гэсэн анхааруулга ч гарчээ.
Шөнө ФМ радиогоор цаг зарласан хөтлөгч “Одоо шөнө дүл болж байна” гэж хэлснийг хүмүүс буруу ойлгоод, олон айлын хөнжлийн даавуу муухай болжээ. Хэрвээ та эрт боссон бол маш олон болкоон дээр шар бичигтэй цагаан туг дэрвэхийг харсан байх.
Ийм л байна. Что ч гэхэв дээ, кто минь!

Хөндэтгэсэн, сэтгөөлч Б.Чэнддуу
(Түр засагтаа өнөнчөө илэрхийлэн нэр хаягаа синэ өсгийн дөрмөөр бицэв)