Халтмаагийн Баттулга хэмээх эрхэм Монголын түүхэн дэх хамгийн дуулиантай сонгуульд ялалт байгуулж төрийн тэргүүний өндөр сэнтийд заларснаас хойш хоёр сар өнгөрчээ. Харамсалтай нь энэ дал гаруй хоногт олны анхаарлын төвд байсан атлаа хамгийн бүтээмж муутай байсан улстөрчөөр Х.Баттулгыг нэрлэж болохоор байна.

Ард түмэн Х.Баттулгыг өрийн дансыг шатаах шилийн сайн эр хэмээн итгэж сонгосон ч одоогоор дорвитой алхам хийсэнгүй. Угаасаа гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн болох гэж буй аятай чихэрлэг амлалтууд нь зүгээр л “найрах арга” гэдэг нь ойлгомжтой атал тэр арганд нь ороод үндэстнээрээ найрагдчихсан улс одоо гомдоод яахав. Гэхдээ Монголын түүх болоод улс төрийн сурах бичигт эсрэг жишээ болон үлдэх нь гарцаагүй алхамууд хангалттай хийж, түүндээ бүр эрэмших янзтай нь буй нь гайхал төрүүлэхийн хажуугаар инээд хүргэж, эгдүүцэл төрөх боллоо.

Ардчилсан намын дарга асан З.Энхболдыг Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга болоход дургүйцсэн хүн олон. Тулхтай төрийн зүтгэлтэн түүнийг шинэ Ерөнхийлөгчид түшиг болж, хазайхад нь түшнэ гэж эерэгээр хүлээн авсан хүн ч олон.

Харамсалтай нь тамга баригч нь өөрөө тамга болчихсон юм шиг толгой мэдсэн үйлдэл их хийх болов. З.Энхболд зарим алхмаа Ерөнхийлөгч Х.Баттулгатай зөвлөлдөхгүй, толгой мэдэн хийж байгаа болов уу гэмээр хар сэр ч төрөхөөр үйлдэл хоёрхон сарын дотор хангалттай олон хийж амжив.

УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Цолмон

...Үе үеийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өөрийн гарын үсэг бүхий албан бичгээр Улсын Их Хуралтай харилцаж ирсэн болохыг Танд үүгээр мэдэгдэж байна. Цаашид хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа Монгол Улсын хууль тогтоомжийн хүрээнд Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчийн харилцааны хэвшин тогтсон ажил хэргийн уламжлалыг алдагдуулахгүйгээр Улсын Их Хуралтай харилцаж байхыг хүсье.

З.Энхболдын Ерөнхийлөгчийн нэрийн өмнөөс хийсэн эхний бүдүүлэг атлаа популист алхам нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин гурдавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 5-д заасныг үндэслэн Монгол Улсаас Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант улсад суугаа Элчин сайд С.Баяр, Шведийн Вант улсад суугаа Элчин сайд М.Энхсайхан нарыг эргүүлэн дуудах асуудал байв. Харилцан шидэлцсэн бичгээс харвал Ерөнхийлөгч Х.Баттулга бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Элчин сайд нарыг эргүүлэн татаж болохоор харагдаж буй. Үндсэн хуулийн заалтыг Засгийн газрын тухай хуулиар явцууруулж болохгүйг З.Энхболд УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Цолмонд явуулсан албан бичигтээ дурдсан байдаг. Гэхдээ төрийн хоёр институцын гал тогоог барьж буй эрхмүүдийн хоорондоо шидэлцсэн бичгээс З.Энхболд асуудалд тун хөнгөн хуумгай, улс төрийн амбицаар хандсан нь харагдана. Үүнийхээ хариуг ч чангахан авч, хэсэгтээ олны доог тохуу болоод авав.

Тамгын газрын дарга З.Энхболд өөрийнх нь нэрийн өмнөөс сүгсэлзсэн алдааг засах гэж Ерөнхийлөгч Х.Баттулга өрөийн биеэр сэтгүүлчдэд хандах шаардлага ч гарлаа. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг яагаад НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн 72 дугаар чуулганд яагаад оролцохгүй болсон талаар З.Энхболд тайлбар өгөхдөө:

“Ерөнхийлөгч НҮБ-ын чуулганд төсөв хөрөнгө хэмнэх үүднээс оролцоогүй. Мөн Давосын чуулга уулзалтад ч оролцохгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Засгийн газар огцорсон үүрэг гүйцэтгэгч байдлаар байгаа энэ үед Монголдоо хийх ажил их байна” гэсэн нь ганц өдрийн дараа Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын хийсэн мэдээллээс тэс хөндлөн буй юм.

Тэрээр “Ер нь НҮБ-тай Монгол Улс байнга хамтарч ажилладаг. Тэгэхээр энэ чуулганд заавал очих шаардлага байхгүй. Чуулган “Хүн төвтэй хөгжил” гэсэн сэдвийн хүрээн зохион байгуулагдаж, Сири, Хойд Солонгосын асуудлыг голчлон ярих юм. Монгол Улсыг төлөөлж Гадаад харилцааны сайдын үүрэг гүйцэтгэгч Ц.Мөнх-Оргил уг чуулганд оролцож байгаа. Бусад орнуудын хувьд ч тэр заавал төрийн тэргүүнээ оролцуулах чиг барихгүй байгаа.

Тавантолгойг гол сэдвээ болгож Ерөнхийлөгч болох замаа зассан Х.Баттулга анхны гадаад айлчлалынхаа үеэр ард түмэндээ бас нэгэн сюрприз барив. ОХУ-ын Владивосток хотод болсон “Дорнын Эдийн засгийн III чуулга” уулзалтын үеэр тэрээр Тавантолгойн нүүрсийг Владивостокийн “Восточный” боомтоор дэлхийн зах зээлд гаргах санаачилга гаргав. 5000 километрийн цаана буй энэ боомтоор нүүрсний салбар дахь гол өрсөлдөгчдийн нэг ОХУ-ын нутгаар дамжуулан экспортлох энэ санаа жирийн арифметикээр бодоод үзсэн ч биелэх магадлал муутай. Х.Баттулгын утопи санаа яриад, түүнийхээ зүг ард түмний сэтгэлзүйг шууруулдаг, эцэст нь ямар ч үр дүнгүй хоосон хоцроод буруугаа аль нэг улстөрч, улс төрийн хүчинд тохдог явуургүй тактик Ерөнхийлөгчийн сэнтийд жолдож буйн захын жишээ нь энэ. Өмнө нь Тавантолгойтой шууд холбоотой өргөн, нарийн царигийн асуудал, Тавантолгойн тендерийг УИХ-д оруулж гацаасан асуудлын дараагийн анги ийнхүү дэглэгдэж байна.

Биелэх магадлал муутай энэ үлгэрээр нийгмийн сүлжээ болоод ард иргэд дэмий талцаад эхэлжээ. Ингэх л гэж Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн 267 километр замын ажлыг урагшгүй удирдаж, овоолсон шороо болгосон гэхээр гол горойж, гомдол төрмөөр. Харин гадаад ертөнцөд бидний энэ тэнэглэлийг шоолж буй.

Нийтлэлч Д.Батбаяр

Нийт 2.4 их наяд рублийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай 148 иж бүрэн төсөл танилцуулсан чуулганы үеэр цухалзсан Тавантолгойн нүүрсийг 5 000 км зөөж зарах санаа ОХУ-ын төмөр замын мэргэжилтнүүдийн эгдүүг хөдөлгөжээ. “Коммерсантъ” сонинд арилжааны чансаа тодорхойлогч АКРА компаний захирал Максим Худалов “Находкынхон гомдмоор үнэлгээтэй хүний нүүрс хараад баярлахгүй л болов уу” хэмээн ярьжээ. Тэгээд ч манай Ерөнхийлөгч өөрөө болоод А.Гансүх нэр холбогддог зүүн чиглэлийн төмөр зам нь хаа ч байгаа юм, хэзээ ч юм?! Ирэх хэдэн жилд барьчихдаг юмаа гэхэд өөрийгөө яая гэж яваа оросууд биднийг бодоо гэж үү?!?

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр Шадар сайд У.Хүрэлсүхийг Х.Баттулгын талд ажилласан гэх мэдээлэл барим тавим явсаар байгаа. Батлагдаагүй ч хардагдаж байгаа энэ сэдвийг илтэд дэвэргэх нэгэн албан бичгийг Ерөнхийлөгч Х.Баттулга УИХ-д илгээчихээд байгаа. Монголын түүхэнд анх удаа нэг сарын дотор хоёр дахь ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулах тухай уг албан бичиг процессын хувьд бас л алдаатай байсныг хуульчид ярьж байна.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 33.2-д “УИХ-д олонхи суудал авсан нам, эвслээс нэр дэвшүүлсэн хүнийг; аль ч нам, эвсэл олонхийн суудал аваагүй бол хамгийн олон суудал авсан нам, эвсэл бусад нам, эвсэлтэй зөвшилцөн нэр дэвшүүлсэн хүнийг; хэрэв хамгийн олон суудал авсан нам, эвсэл бусад нам, эвсэлтэй зөвшилцөж Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлж чадаагүй бол Улсын Их Хуралд суудал авсан нам, эвсэл зөвшилцөн олонхиороо нэр дэвшүүлсэн хүнийг Ерөнхий сайдаар томилох саналыг тав хоногийн дотор УИХ-д оруулах” заалт бий.

Өөрөөр хэлбэл энэ сарын 25-нд болох МАН-ын Бага хурлаас Ерөнхий сайдаа тодруулж, нэрийг нь Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлсний дараа ээлжит бус чуулганыг зарлах эрх Ерөнхийлөгчид үүсэх учиртай аж. Хуулийн дагуу олонхи болсон нам Ерөнхий сайдаа тодруулах процесс үргэлжилж байхад Ерөнхийлөгч ээлжит бус чуулган хуралдуулах шахалт үзүүлэхийг оролдож, “мэдэн будилах” ямар шаардлага байв.

Ялангуяа УИХ-ын даргаар ажиллаж байсан З.Энхболд энэ процессыг нэвт шувт мэдэж л баймаар.

Өмнөх Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж гадаад харилцааны талбарт “Цаазын ялгүй Монгол Улс” гэсэн сэдвийг анхлан барьж авсан. Энэ алхам хөгжингүй орнууд, хүний эрхийн байгууллагуудын анхаарлыг шууд татаж, сайшаал хүлээж байв. Монголыг идэвхтэй, хүчирхэг, найрсаг харагдуулах бүхий л боломжийг эхнээсээ л эрэлхийлснээрээ Ц.Элбэгдорж Монгол Улсын нэр хүндийг өргөж чадсан гэдэгтэй маргах хүн үгүй болов уу.

Ц.Элбэгдоржтой харьцуулахад шинэ Ерөнхийлөгчийн гадаад харилцааны замнал тун адармаатай эхэлж байна. ОХУ-д Дорнын эдийн засгийн III форумд оролцохоор очсоныг албан ёсны анхны айлчлал гэж байгаа ч түүнээс урьд жүдо үзэхээр Будапешт нисчихсэн байдаг. Мөнгө төгрөгөө харамгүй зориулдаг тамирчдаа луйвардуулчихгүйн тулд улаан нүүрээ харуулах хэрэгтэй байсан, эсвэл шинэ Ерөнхийлөгч тамирчдын ялалтаар ажлын гараагаа мялаасан ерөөл билэгт үйл явдал гэж энэ албан бус айлчлалыг тайлбарлаж болно. Гэтэл НҮБ-ын 72 дахь Ерөнхий ассамблейд оролцохгүй гэж мэдэгдсэн нь олон хүний эгдүүг хүргэв. Төсөв хэмнэх гэсэн, тийм ч сонирхолтой сэдэвтэй биш гэх мэтийн уялдаа муутай тайлбарууд араас нь хийв.

Барууны томоохон агентлагууд “Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр тулааны урлагийн од сонгогдлоо” гэсэн гарчигтай мэдээ нийтэлж буй, ерөнхийдөө популист Ерөнхийлөгч гэсэн имижтэй буй энэ үед НҮБ-ын ассамблейд оролцох нь хувь улстөрч талаасаа ч, нэр хүндийн хувьд ч чухал баймаар.

Хоёр дахь жилээсээ харин Гадаад харилцааны сайдаа явуулчихад дотоодод ч, гадаадад ч гайхаад байх явдалгүй байв. ОХУ-д олон улсын хамтын нийгэмлэг болон барууны орнуудаас өгч буй шахалтыг эсэргүүцэж зарим орны төрийн тэргүүнүүд НҮБ-ын хуралд очоогүйн дотор манай улсын нэр цохиж яваа нь бүр ч ичгэвтэр хэрэг болчихов. Монголын ард түмний үндэсний эв нэгдлийн бэлэг тэмдэг болох ёстой хүн маань гадаад харилцааны ажлаа ингэж “мордохын хазгай” эхэлж байгаа нь харамсалтай хэрэг.

Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж 2009 онд бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж эхэлсэн даруйдаа өмнөх Ерөнхийлөгч нарын суудаг байсан өрөөг “иргэддээ өгч” Иргэний танхимыг байгуулсан. Гарч ирэнгүүтээ барьж авсан “Шууд ардчилал” хэмээх концепц бол Ц.Элбэгдоржийн багийнхнаас гаргаж тавьсан тунг нь тааруулсан популизмуудын хамгийн тод жишээ.

Ц.Элбэгдорж санаачлагатай нь дэндсэн “популист Ерөнхийлөгч” байсан нь үнэн. Гэхдээ түүний алхамууд ямагт буултаа тооцоолсон, ухаалаг, зарим талаар овжин ажил байдаг байлаа. Харин Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын анхны алхамууд тун нь дэндсэн, буух эзэн, буцах хаяггүй хана мөргөсөн оролдлогууд байлаа.

АТГ-ын даргыг дуудаж ирэн сүржин гэгч нь эхэлсэн Оффшор данснаас мөнгөө татах 49 хоногийн өршөөл ердөө л хоосон сүржигнэл болоод дууссан. Сонгуулиар өөрийнх нь эсрэг илт ажилласан хоёр Элчин сайдыг татахыг хүссэн ч бас л газар авсангүй. Ингээд эрх мэдлийнхээ эхний 76 хоногт шинэ Ерөнхийлөгчийн хийсэн хамгийн хэрэгтэй, бодит ажлыг нэрлэ гэвэл “Хүнсний аюулгүй үндэсний чуулган” л үлдэх шив.

Ерөнхийлөгч маань “Монгол ялна” гэсээр сонгуульд орсон. Монгол ялав. Гэтэл ялсан Монгол нь яав? Одоохондоо Чингис хааны автортой нэгэн прагматик үг л санаад бууж байна. “Мориндоо мордоод дэлхийг эзлэх амархан. Мориноосоо буугаад төрийг төвхнүүлэх хэцүү”.