Өрөндөө баригдсан, үрэлгэн засгийн газар нь ОУВС-гаас тусламж гуйж “Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрт (ӨСХ)” нь хамрагдахаар ажлын хэсгийн түвшинд тохиролцсоноо Улаанбаатар хотод 2017 оны 2-р сарын 22-нд хамтарсан хэвлэлийн бага хурал хийж нийтэд зарлав.

Гуравдугаар сард УИХ ээлжит бусаар хуралдаж, 2017 оны төсвийн тодотголоо хийгээд, тэр сардаа багтан ОУВС-гийн захирлуудын зөвлөлөөр зээлийн асуудлыг оруулах болов. Тус хөтөлбөрөөр ОУВС 440 сая америк долларын хөнгөлөлттэй зээлийг Монголд эхлээд олгоно, дараа нь зарим хандивлагч орнууд, хөгжлийн банкууд 2.5 тэрбум долларын зээл, тусламж өгч, Хятадын Төв банк 2.5 тэрбум доллартай тэнцэх юанийн богино хугацаатай зээлээ (Монголбанк, СВОП) сунгахаар тохирсоноо мэдэгдэв.

Гэвч тохиролцсоныхоо дагуу УИХ тусгай чуулганаа ч хийсэнгүй, 4-р сард чуулж 2017 оны төсвөө баталсан ч, 4-р сарын 28-нд болсон ОУВС-гийн захирлуудын зөвлөлийн хурал Монгол Улсын хүсэлтийг хэлэлцэхээ хойшлуулав. 
Эсрэг бөхийнхөө хүлээлтийг хууран, угз татаж өөрийх нь хүчээр хаях, хүчний биш, зальны мэхийг монголчууд “мурих” гэдэг. Яг энэ мэхээр МАН “барилдаж” гадаад түншээ ч, ард түмнээ ч эдүгээ мурих боллоо. Бүрэн зургаар нь харвал, энэ хөтөлбөрт орохоос Монгол улс яагаад цааргалаад байгаа, ер нь орох эсэх нь тодорхой биш болсны цаад шалтгаан юу болох, орохгүй бол ямар үр дагавар гарах вэ?

Гадаад түншээ мурьсан нь

МАН-ын тэргүүнүүд УИХ-ын тусгай чуулганыг 3-р сард хуралдуулах амлалтаа гэнэт хойшлуулав. Учир нь ОУВС-тай нэгэнт л урьдчилан тохиролцсон учир, түүнийгээ овжин, шуурхай ашиглах боломж гарсан. Засгийн газар олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр шинэ бонд (Хуралдай, 600 сая доллар) гаргалаа. Тэгж байж л хоолой дээр тулчихсан Хөгжлийн банкны 580 сая долларын бондын өрийг цагт нь дарж амжив. Хуучин өрөө шинэ өрөөр хааж, Монгол улсын гадаад өрийн хүү 2 хувиар өсөн 7-8 болж, долоон жилээр сунгагдаж, 20 сая доллараар нэмэгдэв. Энэ бол МАН-ын гадаад түншээ мурьсан эхний мурилт байлаа.

Өр нэмэгдэх нь тухайн засгийн газрын толгойны өвчин биш, ялангуяа буцаж төлөх хугацаа нь дараагийн засаг нь хариуцахаар бол бүр азны хэрэг гэх жаяг Монголд тогтчихсон.

Нэгэнт л өрөө төлж чадахгүйн (дефолт) дарамтаас аврагдсан МАН-ын засгийн газар одоо нүүрс, зэсний үнэ өсөх хандлагатай болсон, төсвийн орлого удалгүй сайжирна, төсвийн зарлагаа танах шаардлагагүй гэж үзэх болов. Яг ийм явдал 2009 онд болж зэс, нүүрсний үнэ гэнэт өсч, ОУВС-гаас авсан зээлээ хугацаанаас нь өмнө төлж байсан юм. 

УИХ-ын 76 суудлын 65-ыг авсан МАН нь 4 -р сарын 17-ны өдөр шинэ төсвөө тодотгон, урсгал зардлаа хасалгүй, хөрөнгө оруулалтаа бага зэрэг танаад батлав. Мөн өдөр Засгийн газар ОУВС-гийн ӨСХ-д орох хүсэлтээ илгээж, араас нь Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэн, Монгол банкны Ерөнхийлөгч Н.Баяртсайхан тэргүүтэй төлөөлөгчид АНУ-ын Вашингтон хотыг зорьж,  тус сангийн хаврын уулзалтад оролцох, хурлыг угтаж захирлуудын зөвлөлтэй нь уулзахаар мордсон юм.

Ард түмнээ мурьсан нь

2017 оны төсвийн тодотголыг баталсан УИХ-ын тогтоолыг 4-р сарын 20-нд гаргахдаа “зарим гишүүдийн шахалтаар” шинэ заалт нэмж оруулсаныг тэр өдөр нь гадаадын хөрөнгө оруулагчид анзаарч “харанга дэлдэв”. Учир нь тэр заалт нь "гадаадын хөрөнгө оруулалттай томоохон төслүүдийн хөрөнгө оруулалтын гэрээний үр ашгийг дээшлүүлэх, борлуулалтын орлогыг Монгол дахь банкны дансаар дамжуулдаг болгож улсын валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх" тухай байсан юм.

Монголын банкуудын нийт хөрөнгийн хэмжээ дэндүү жижиг, олон зуун сая долларыг харилцах дансаар явуулахад эрсдэлтэй, тэгээд ч Оюу Толгой компанийн банкны дансыг урьд нь нэгэн татварын байцаагч хааж байсан болохоор гадаадын компаниуд мөнгөний урсгалаа Монголын банкаар биш, гадаадын том, найдвартай банкаар дамжуулахыг зорих болсон юм.

Нөгөө талаас, Оюутолгойн газрын доорхи уурхайг санхүүжүүлэх тухай Дубайн гэрээгээр тохирсоноор олон улсын 15 том банкны нэг, зургаан тэрбум долларын санхүүжилтийн эхний нэг тэрбум долларыг гаргаж, бусдыгаа уриалсан Олон Улсын Санхүүгийн Корпораци (IFC) нь ОУВС-гийн хамт Дэлхийн банкны групп-д багтдаг ажээ.

Сангийн сайд, Монголбанкны Ерөнхийлөгч хоёр ОУВС-тай уулзахаар Вашингтон хотноо буутал өмнөөс нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжихгүй байгаа дээрхи заалтын тухай яриа гэнэт босч, Монголд зээл олгох эсэх нь тодорхой бус болж орхив. Сандарсан сайд нь Ерөнхий сайдтайгаа холбогдож энэ байдлыг уламжлан, ядаж Оюу Толгой болон Хятадын Дачин Тамсаг компанийн нэрсийг заан, тэр заалтанд хамруулахгүй болгоод нутаг буцав.

Гэвч гадаадын хөрөнгө оруулалтын хамгаалалт тодорхой биш болсон, тохирсоныхоо дагуу Монголын засгийн газар ажиллахгүй байгаа зэргээс болоод ОУВС-гийн Захирлуудын зөвлөл Монголд зээл олгох асуудлыг хэлэлцэхээ хойшлуулсан юм. Ийм явдал болно гэдгийг МАН-ын тэргүүнүүд мэдэж байсан учир санаатайгаар энэ заалтыг оруулж Хөтөлбөрийг гацаав.

Учир нь ОУВС-гийн тавьсан нөхцөл гэж тулгасаар Хүн амын орлогын албан татвар, Нийгмийн даатгалын шимтгэл, Суудлын автомашины онцгой албан татвар, Хадгаламжийн хүүгийн татвар зэрэг долоон төрлийн татварыг нэгэнт нэмчихсэн, зарим нь 5-р сарын 1-нээс үйлчилж эхэлсэн учир орлого нэмэгдүүлж чадсан явдал юм.  

МАН ийнхүү ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдаагүй ч, татвараа нэмж ард иргэдээ  мурьж орхилоо. Ямартай ч нийтийн хөрөнгийг хайр найргүй цацаж, өөрсдийгөө голдуу баяжуулж ирсэн нам, төр засгийн удирдлагуудын тавьсан өрийг ийнхүү иргэн бүр төлж эхэллээ.

Эрх баригчид ОУВС-тай муур, хулгана болж тоглох тактик барьж, төсвийн сахилга батыг чанд сахих хатуу нөхцөлд орохгүйг бүх талаар хичээж ирсэн юм. Мөн ОУВС-гийн өөр нэг шаардлага нь Монголын арилжааны банкуудад хөндлөнгийн аудит хийлгэж, нийт хөрөнгө, тэдгээрийн ангиллыг шалгаж, дахин үнэлэх ажил байсан. Энэ шаардлагаас арилжааны банкууд ч цэрвэж, төр засагт шургуулсан лоббигоо шуурхай ажиллуулж амжжээ.

Одоо МАН-ын төр, засгийн газар янз бүрийн шийдвэр гаргаж ОУВС-д хүргүүлэх боловч, Удирдах зөвлөл нь байдлыг магадлан, шалгасаар тэгж хурдан хуралдахгүй нь тодорхой. ОУВС-гийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч Нэйл Сакер "Хөрөнгө оруулагчдын гадаад валютын гүйлгээтэй холбоотой УИХ-ын тогтоолын 11 дүгээр заалтыг судлах хэрэгтэй байна. Энэ заалт Монгол Улсын макро эдийн засгийн үзүүлэлтэд нөлөөлөх үү, үгүй юу гэдгийг тооцоход цаг хугацаа хэрэгтэй" гэжээ.

МАН-ын удирдлага, өмнөх засгийн газрын адилаар төсвийн хөрөнгийг дураараа захиран зарцуулах, ямар нэг аргаар өрийг өрөөр төлж явах бодлого барьж буй нь ийнхүү тодорч байна.

Юу ч гэсэн ирэх оны 1-р сард төлөх Чингис бондын өрийг Хуралдай шиг шинэ бонд гаргаж дарах нь нэгэнт өнгөрөв. Одоо ганцхан ямар нэг нөхцөл эхлээд тавьдаггүй ганц том зээлдэгч болох урд хөршдөө хандахаас өөр сонголт Монгол улсад үлдсэнгүй. Ямар нэг долларын зээл хаанаас ч хамаагүй авахгүй бол Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн маргаашнаас төгрөгийн ханш эрс унаж, улмаар барааны хомсдол үүсэн, нийлүүлэлтийн гаралтай инфляци эхлэх юм.

Тэр цагт МАН хаашаа, яаж мурих бол оо? Эдийн засгийн маань өнөөгийн бүрэн зураглалын төрх нэг иймэрхүү байна.