Дөнгөж эхлэл төдий байхад иймэрхүү үйл явдлууд давтагд­лаа. Энэ нь байж болох ч, эц­сийн үр дүн нь өмнөхтэйгээ ижил­­хэн байвал харамсалтай л байна. Эндээс монголчууд ч, АН ч хожихгүй. Ялангуяа дэлхий даяар эдийн засгийн хямрал нүүр­лэсэн энэ үед засгийн эрх барилцаж байгаа нам дотооддоо хямарч эхэлбэл түүнээсээ гарч ард түмнийхээ төлөө ажиллаж чадахгүй.

Үйл явдлыг эргэж харвал 2004 оны сонгуулийн дараа АН-ынхан дотроо хямарч хямарч Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өм­нө эвээ олсон ч, тэр нь түр зуу­рын механик эвлэрэл л байж таар­сан. АН-аас М.Энхсайха­ныг Ерөнхийлөгчид дэвшүүлсэн ат­лаа намын удирдлагууд, лиде­рүүд, УИХ дахь гишүүд нь бараг бүгдээрээ нэр дэвшиг­чийн­хээ эсрэг ажилласан. Эцэс­тээ тус нам Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдаж, 25 гишүүн нь УИХ дахь МАХН-ын бүлэгт нэгдэж, улмаар М.Энхсайхан, Ж.Наранцацралт, М.Сономпил, Ж.Батхуяг нарын парламентын дөрвөн гишүүнээ намаас хөөс­нөөр үйл явдал түр намжсан. Бүр дуусаагүй. Энэ бүх­ний дүнд намаасаа гарсан М.Энх­сайхан ч, нэр дэвшигчийн­хээ эсрэг ажиллаж МАХН-ын бү­лэгт нэгдсэн АН бүхлээрээ ч хо­жоо­гүй. Харин ч энэ хагарал 2008 оны УИХ-ын сонгуульд ялах ма­гадлалтай АН-ын зарим нэр дэв­шигчийн саналыг хуваас­наар өндөрлөсөн билээ.

Ардчилсан намынхан Мон­голд ардчиллыг эхлүүлэхэд ман­лайлснаас хойш 18 жил өнгөр­лөө. Энэ хугацаанд тус нам туг ч барьж, тугал ч хариулж үзлээ. Тэдний нийгэмд оруул­сан хувь нэмэр асар их ч, олон түмний дунд ардчиллыг тө­лөөлдөг бэл­гэдэл нь жилээс жилд бүдгэрсээр байна. Нэг хэсэг нь 1990 оныхоо хэт хувьс­галч үзэл баримтал­тайгаа хамт өвгөн партизанаараа үлдэж, нөгөө хэсэг нь ардчилал ярьсан шинэ цагийн коммунис­тууд болж хувирлаа.

Харин гурав дахь хэсэг нь ардчиллынхаа үр дүн, ард­чиллын нэрээр олон түм­нээс авсан итгэ­лээ зөвхөн хувийн сонирхолдоо наасан шинэ үеийн хөрөнгөтнүүд болж төлжив. Гэ­тэл ард түмэн АН бол ардчил­лыг дангаараа өм­чилж будилда­гийг нь эс тооцвол Монго­лын ардчил­лыг түүчээлж, хөглөж хөтөлж яваа улс төрийн том хүчин гэж найддаг, итгэдэг. Өмнө нь АН-ынхан энэ үүргээ олон ч зүйл дээр биелүүлсэн, харуул­сан. Харин өнөөд­рийн АН тэрхүү найдвар, итгэлийн хэм­жээнд байж чадах­гүй бай­гаа­гийн нэг ил­рэл нь дөр­вөн жилийн өм­нөх түү­хийг давтах гэж буй явдал юм.

Өнгөрсөн түү­хийг давтахгүй байх боломж, эрүүл ухаан АН-ын мянга мянган гишүүдэд бий гэдэг нь эргэл­зээгүй. Ганцхан АН-ыг цөөн хэ­дэн хүнээр ойлгодог төсөөллөө­сөө Монголын нийгэм салах болжээ. Харин нэгийгээ намаас хөөж, нө­гөөгөө сонгуульд зориуд ялаг­дуулс­наа намын дотоод ардчи­лал гэдэг уламж­лалт ойл­гол­тоо­соо салах цаг нь болжээ, энэ нам. Албан тушаал авч ча­даагүйн хорсол, бухимдлаа на­маараа, намын даргаараа орол­дож тайл­дагаараа АН-ынхан МАХН-ынх­наас ч хуучинсаг бай­на. Сон­гуульд ялж, эсвэл эрх мэдлийг эвсч хуваалцахаараа л АН-ын зарим лидерүүд 1990 оны гавь­яагаараа амьдарч мөнхөд үнэ­лүүлэх гээд зүтгэчихдэг. Ард­чил­сан хувьсгалыг эхлүүлсэн нь дур­сагдах, үнэлэгдэх ёстой гавь­яа мөн үү, мөн. Гэхдээ Монгол бол ардчилсан улс учраас тэд­ний энэ гавьяа зарим улсын да­рангуйлагч нарынх шиг насаа­раа эдлэх эрх ямба биш билээ. Тэд өнгөрсөн хугацааны гавь­яагаа сайн мэддэг ч, улс төрийн амьд­ралд нь гай болж ирсэн үйл явд­луудыг тун ч амархан мартах юм. Тийм учраас өнөөдөр дав­тагдаж байгаа улс төрийн үйл явдлаар дөрвөн жилийн өмнө тухайн үеийн маргалдагч хоёр тал болох, бас хоёр даргатай байсан цаг үед АН-ыг тэргүүлж байсан Р.Гончиг­дорж, М.Энх­сай­хан нар юу ярьж байсныг дахин хүргэж байна. Энэ нь тухайн үед сэтгүүлч миний авсан дэлгэрэнгүй ярилцлагын товч­лол бөгөөд үүгээр АН дотор­хи зөрчлийг дэвэргэх, өдөөх са­наа агуулаагүй болно. Харин ч та­нил сценариас эртхэн татгалза­хад нь нэмэр болоосой гэсэндээ дөр­вөн жилийн өмнөх ярилц­лагаас товчлон нийтэллээ. Жи­шээ нь, тухайн үед Р.Гончигдорж дарга “М.Энхсайханд АН-аас Ерөнхийлөгчид дэвших орон зай байхгүй” гэж хэлж байв. Тэгвэл тэрээр тус намаас Ерөнхийлөг­чид нэр дэвшсэн, харин үнэхээр зайгүй байснаа дэвшсэн хойноо биеэрээ мэдэрсэн. Намын лиде­рүүд нь мэдрүүлсэн ч гэж болно. Харин М.Энхсайхан дарга бо­лохоор “Би намаа сольж гүйдэг нь биш. Би АН-аас хэзээ ч гарах­гүй. Харин “Алтан гадас”-ынхан л АН-д орон зайгүй болж байгаа” гэж мэдэгджээ. Гэтэл өнөөдөр юу болс­ныг, хэн нь намаас хөөг­дөж, хэн нь байр сууриа улам бэх­жүүлснийг дөрөвхөн жилийн түүх бэлхнээ харуулж байгаа билээ. Энэхүү хоёр лидерийн ярилцлага АН-д одоо үүсэх гээд байгаа үл ойлголцлоо намжаа­хад сургамж, туршлага болог.