Засгийн газар тавдугаар сарын 28-нд ээлжит бус хуралдаанаараа олон улсын хөрөнгийн зах зээлд нэг тэрбум хүртэлх ам.долларын бонд гаргахаар шийдэв. Гурван жилийн өмнө түрүүчийн Засгийн газар 1.5 тэрбум ам долларын “Чингис” бонд гаргасан ч анхнаасаа юунд зарцуулахаа шийдээгүй байсан учир бараг хоёр жил шахам хоосон дарж, хүүг нь хий төлж байж арай чүү гэж нэг тараасан даа.

Шинэ бондын зорилго нь “төсвийн алдагдлыг бага зардалтай, урт хугацаатай эх үүсвэрээр санхүүжүүлэх, төлбөрийн тэнцлийг дэмжих, дунд хугацаанд эргэн төлөгдөх Засгийн газрын болон Засгийн газрын баталгаа бүхий гадаад үнэт цаасны эргэн төлөлтийн хугацааг сунгах, төсвийн ачааллыг жигдлэх өрийн зохицуулалтын арга хэмжээг авах” явдал гэнэ. Энэ зорилгыг нягтлан задалж яах гээд буйг тодруулж болно.

Гадаад өрийг эргэн төлөх хугацааг сунгах гэдэг нь 2017 онд хугацаа нь дуусаж буй “Чингис” бондын 500 сая ам.долларын өрийг Засгийн газар төлж чадахгүй, зарцуулсан гэх төслүүд нь зээлээ эргэн төлөхгүй байгаа учраас түүнийг шинэ бондын орлогоор бага багаар одооноос буцаан худалдан авах замаар хаах гэж буй хэрэг.

Таван жилийн хугацаатай бондыг 10 жилийн хугацаатай шинэ бонд гаргах буюу өрийг өрөөр хаах замыг Монгол Улс сонгож байна гэсэн үг. Анхны бондын нэрийг “хайрласан” Н.Батбаяр сайд асны логикоор шинэ өрийг “Өгөөдэй” бонд гэж болно. Чингис хааны “өрийг” түүний хүүгийн нэрээр зээл авч хааж байна гэсэн үг.


Өмнөх Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “Чингис” бондын өрийг “Манай хойч үе, үр хүүхдүүд төлөөд явна” гэж хэлсэн. Тэгж ч таарлаа. Тийм учир иргэд бид тэр их мөнгийг хаана, хэнд, ямар шалгуураар олгосон, эргэн төлөлт нь ямар байгаа тухай Засгийн газрын нэгдсэн тайланг өдий хүртэл хүлээсээр л байна. Уг нь өмнөх бондын хөрөнгөөр юу хийснээ дүгнэж байгаад шинэ бонд гаргах учиртайсан.

Мөн энэ Засгийн газарт шинээр өр тавих эрх мэдэл хуулиараа олгогдсон билүү? Монгол Улсын өрийг эдийн засгийнхаа 40 хувийн түвшинд барих таазыг өнгөрсөн жил УИХ-аар олон хоног маргалдсаны эцэст 58.3 хувь болгож өндөрсгөсөн. Манай гадаад өр аль хэдийнэ тэр хэмжээнд тулчхаад байгаа. Хэрэв энэ өрийнхөө тодорхой хэсгийг нь төлж багасгасан бол нэмж зээл авах орон зай гарах байлаа. Гэтэл энэ Засгийн газар төмөр замын болон эрчим хүчний салбарын өрийг өөрийнх биш гэж тооцохоор шийджээ.

Нэг тэрбум ам.доллар авах орон зай гаргаж өгч буй төдий хэмжээний их өр Засгийн газрынх биш юм бол хэнийх болж таарах вэ? Толгойгоо нүхэнд шургуулчхаад нуугдсанд тооцон, өөрөө өөрийгөө хуурдаг ганц л амьтан байдаг. Манай Засгийн газар тэр тэмээн хяруул шиг болчхов уу?

Харин “төсвийн ачааллыг жигдлэх” гэдэг нь гадаадаас олдсон зээлээ авч, улам нэмэгдэж буй төсвийн алдагдлаа нөхөхөд ашиглана гэсэн санаа юм. Урт хугацааны том өр тавиад цаг үеийн, урсгал зардлаа хаагаад байвал ямар хор уршигтай болохыг олон улсын жишээнээс харахад хангалттай.


Жишээ нь, өрийг өрөөр дарсаар юунд хүрдгийг, энэ замаар хориод жил явсан Грек Улс харуулж байна. Эдүгээ тус улсын гадаад өр нь эдийн засгаасаа бараг 1.8 дахин өсжээ. Асуудлын гол нь өрийн хэмжээндээ биш. Япон Улс эдийн засгаасаа хоёр дахин их өртэй явж болоод байхад Бразил, Мексик Улс 1980 оны дундуур 50 хувьд тулаад дампуурлаа зарлаж байсан юм. Өрөө цагт нь төлж чадаж буй эсэх, эдийн засаг нь тийм чадвартай эсэхэд л асуудлын гол нь бий. Жил бүр өр тавиад л байвал тухайн улсын бондыг худалдан авсан хөрөнгө оруулагчид тийм чадвар бий эсэхэд эргэлзэж, улмаар бондын хүү өсдөг. Одоо ч бид анх гаргасан хүүгээсээ өндөр хүү төлж бондоо буцааж авна.

Монгол Улс гадаад өрөө шинэ өрөөр биш, бизнесийнхээ орлогоос төлж чадах уу гэсэн асуулт урган гарч ирж байна. Чадахгүй гэвэл өрийг өрөөр даран шинэ бондууд хөвөрч, “Өгөөдэй”-н араас “Хубилай” бонд гэх мэтээр үргэлжилнэ гэсэн үг. Чадна гэвэл яаж хийх вэ гэдгээ Засгийн газар тодорхой болгох ёстой юм. Тодорхой болгож, бизнесийн үйл ажиллагаанаасаа өрөө төлж чадахгүй бол гадаадад өр тавиад байгааг нь зогсоох шаардлагатай болно. Засаг төр ч бас сахилга баттай байх ёстой.

Өрийг өрөөр дараад байгаа улс оронд зээлдэгч талууд хатуу нөхцөл (austerity) тавьдаг. Нэгэн зэрэг татвар нэмж, төсвийн зардлаа хасахыг шаардана гэсэн үг. Грекийг төсвийн алдагдлаа ДНБ-ий 16 хувиас ес, Ирландыг 31 байсныг 10 болгуулж байжээ. Тэгмэгц энэ хоёр оронд өргөн олныг хамарсан жагсаал, үймээн их гарч, нийгмийн тогтворгүй байдал бий болсон. Грект хямралын таван жилд санхүүгийн дампуурлаас үүдэж 3,000 хүн амиа хорлон, олон мянган хүн орон гэргүй болж, хэдэн зуун мянган эрдэмтэн, дипломтой иргэд ажил хайн гадаадад гарчээ. Их өр тавьж, хариуцлагагүй үрж зараад, цөөн этгээдийн завшсан мөнгийг ард нийтээр төлж барагдуулдгийн нэгэн түүх энэ юм.