Нобелийн шагналт, орос гаралтай, Америкийн эдийн засагч Василий Леонтьев зах зээлийн эдийн засгийг дарвуулт хөлөг онгоц гээд, залуур нь төрийн зохицуулалт, харин дарвуулыг нь хүний идэвх, санаачилгатай зүйрлэжээ. Тэгвэл Монгол Улс ардчилал, зах зээлийн замыг сонгоод хориод жилийн дараа залуураа алдаж, их далайн мандал дайвалзан, давалгааны аясаар шидэгдэх бяцхан завь шиг болчихлоо.

Эдүгээ Монгол Улсын эдийн засаг огцом саарч, инфляц 15 хувиар өсөж, төсвийн алдагдал эдийн засгийнхаа 10 хувьд хүрч, гадаад худалдаа нь алдагдалтай, гаднаас орох хөрөнгийн урсгал бараг тасарч, валютын нөөц эрс багасч, төгрөгийнх нь ханш 30 хувиар унаж, улсын өр эдийн засгийнхаа 65 хувьтай тэнцэж, банкны салбарын найдваргүй болон хугацаа хэтэрсэн зээлийн хэмжээ нэг их наяд төгрөг болоод байна.

Макро эдийн засгийн байдал ийм болж, томоохон хямрал нүүрлээд байхад хувийн хэвшлийн идэвх, санаачилгыг нэмэгдүүлэх, татварын суурийг тэлэх бодлогыг яаралтай явуулахын оронд Ерөнхий сайд нь Засгийн газрынхаа бүтэц, бүрэлдэх үүнийг өөрчлөхийг санаачилсан нь цагаа олоогүй алхам төдийгүй улс төрийн хэд хэдэн хэврэг тэнцвэрийг (http://jargalsaikhan. niitlelch.mn/content/6407. shtml линкээс үзнэ үү.) зэрэг алдуулснаар хямралыг даллав. Эдүгээ Ерөнхий сайд хэвээр үлдэхийн тулд хэн, ямар намтай хэрхэн нэгдэх, хариуцлага, нөхцөлөө тохирч тодотгоод ирэхээр АН-ын доторх эрх мэдлийн “шархыг сэдрээлээ”. Эдийн засгийн болон засаглалын давхар хямрал ийн эхэлж байна.


Монголын төр засгийн эрх мэдлийг сонгуулиар авч буй улс төрийн намуудын чадавхи сул байна. Энэ нь сонгуулиар нам гэхээсээ хувь хүний хүчин зүйлийг илүү тооцож байгаатай тодорхой хэмжээгээр холбоотой. Тиймээс УИХын суудлын 5-10 хувийг биеэ даасан гишүүд эзэлж, амин чухал шийдвэр гарахад намуудын санал тэнцэх үеэр яаж ч нөлөөлж чадаж байна.

Улс төрийн намууд нь суурь үзэл санаа, бодлогоо төлөвшүүлж, тухайлбал, эдийн засаг дахь төрийн болон зах зээлийн оролцоог ямар түвшинд байхыг томъёолж чадахгүй явж ирлээ. Намууд хоорондоо үзэл баримтлалын ялгаагүй учир бүгд л нийгмийн халамжийн хавтгайруулсан, популист бодлого явуулж, хувийн хэвшлийн өрсөлдөх чадварыг сулруулсаар хямрал далладаг болов. Үзэл баримтлал, үйл ажиллагааны зарчим нь тодорхой биш учир намуудын дотоодын эв нэгдэл, сахилга бат нь төлөвшихгүй, гишүүд нь янз бүрийн шалгуураар, голдуу л хувийнхаа явцуу эрх ашгийн давхцалаар олон фракцид хуваагдан намаа улам сулруулж байна.

Мөн олон нам хамтарч төр засгийн эрх барихад хүрч, эвслийн засгийн эрээвэр, хураавар этгээд үүдээс бүрдэж, юм л бол бүтэц, бүрэлдэхүүнээ өөрчилж тоглож буйгаас төр захиргааны байгууллагууд хөгжиж бэхжихгүй, хүмүүс нь солигдож өөрчлөгдөж, улмаар үндсэн үүргээ биелүүлж чадахгүйд хүрэв.

Муу дээрээ муухай гэгчээр төр засгийн удирдлагад очсон хүмүүс боловсрол, мэдлэг нимгэн, хүмүүжил муу, манлайлах чадвар сул тул өндөр албан тушаал, эрх мэдлээ хувийн сонирхолдоо ашиглан өөрийн хамаатан, хамсаатнуудаа төрийн албанд шургуулан төсвийн хөрөнгийг хууль бусаар ашиглаж, авлигыг өөгшүүлэх жаяг тогтоогоод удаж байна.


Өнөөдөр Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн болон Ерөнхий сайдыг өөрчлөөд ч нийтийн засаглалд зарчмын өөрчлөлт гарч чадахгүй аж. Одоогийн засаглалын суурь шалтгаан болсон “давхар дээл”-ийн асуудлыг шийдтэл, Сонгуулийн хороог сонгогчдын хороо болтол, улс төрийн намуудын болон сонгуулийн санхүүгийн тайланг үнэн зөв гаргаж Их Хуралд суудалтай намуудыг төсвөөс санхүүжүүлэх хүртэл юу ч өөрчлөгдөхгүй. Тийм учраас одоогийн УИХ эдгээр шалтгааныг арилгах хуулиудыг яаралтай баталж, тэгээд шинэ сонгууль явуулах шаардлага гарах бололтой.

Улс төрийн намууд үзэл бодлоо тод томъёолж, намын доторх сахилга батаа бэхжүүлж, манлайлагчаа нарийн шалгуураар тодруулж, хувийн эрх ашгаа нийтийнхээс дээгүүр тавьдаггүй, нэр төр, зарчимд суурилсан менежментийг бүрдүүлж, чадвартай боловсон хүчнээр бэхжүүлэх шаардлагатай байна. Хэрэв ингэж өөрчлөгдөж чадахгүй бол цоо шинэ, цэвэрхэн улс төрийн хүчнийг залуу үе гаргаж ирэх цаг үеийн бодит нөхцөл үүсэж байна.

Дараа нь авьяас чадварт суурилсан сонголтын зарчмаар шалгаруулан нийтийн албыг чадварлаг, шударга боловсон хүчнээр бэхжүүлэх, сурган дадлагажуулах, өрсөлдөхүйц цалин, нөхцөлөөр хангах хэрэгтэй юм. Тэгсэн тохиолдолд нийгэм, эдийн засгийн тулгамдсан асуудлаар олон нийтийн хэлэлцүүлгийг урт хугацаагаар зохион явуулж, дийлэнх нь хүлээн зөвшөөрсөн, бодитой шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрдүүлнэ.

Эдийн засгийн хүрээнд төр бизнест оролцохоо зогсоох, төрийн өмчийг хувьцаат компани болгох, хувийн хэвшилд шударга өрсөлдөөнийг дэмжих, төрөөс бүх бараа, үйлчилгээний үнийг хязгаарлахаа болих замаар хөдөлмөрийн бүтээмжийг өсгөх бодлого явуулах шаардлагатай байна. Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх үүднээс тэтгэврийн, эрүүл мэндийн болон бүх төрлийн даатгалын сангийн үйл ажиллагааг ил тод болгож, тодорхой хэсгийг хувьцаа худалдан авахыг зөвшөөрөх, мэргэжлийн удирдлагаар гэрээтэй ажиллуулах нь зүйтэй юм.

Төрийн өмчийн бүх их, дээд сургуульд болон эмнэлгүүдийн удирдлагыг Төлөөлөн удирдах зөвлөлд нь хариуцуулах, гүйцэтгэх захирлуудыг нь сонгон шалгаруулж авах, ажлыг нь дүгнэх эрхийг өгөх хэрэгтэй байна.

Төрийн том албан тушаалтнуудын хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс гадна нийт орлого, зарлагын тайланг жил бүр гаргуулах, УИХ-ын гишүүд гадаадад яваад хэнтэй уулзаж, юу ярьсан тухай илтгэх хуудас гаргуулах нь зөв шийдэл юм.

Тэгсэн цагт төөрсөн завь удирдлагатай болж, түмний хөдөлмөр, эрч хүч, чин эрмэлзлээр дарвуул нь хийсч, хүссэн чиглэлдээ дэрвэн хөвсөөр монголчуудын амьдралын түвшин дээшлэх болно.