Л.Мөнхбаясгалан: Өөрөө дампуурах эрх чөлөө олгооч
Кабелийн телевизүүдийг хаана гэсэн мэдээлэл хэвлэлээр гарах болсон. Тэр ч бүү хэл 45 хоногийн хугацаатай сануулга өгсөн байгаа юм. Энэ талаар ”Улс төрийн тойм” сонин болон ”Шонхор” телевизийн ерөнхий захирал Л.Мөнхбаясгалантай ярилцлаа.
Кабелийн телевизүүдийг хаана гэсэн мэдээлэл хэвлэлээр гарах болсон. Тэр ч бүү хэл 45 хоногийн хугацаатай сануулга өгсөн байгаа юм. Энэ талаар "Улс төрийн тойм" сонин болон "Шонхор" телевизийн ерөнхий захирал Л.Мөнхбаясгалантай ярилцлаа.
-Кабелийн телевизүүдэд заасан хугацаанд тавьсан нөхцөлүүдийг хангахгүй бол хаана гэсэн. Ямар учраас ийм шийдвэр гаргаж байгаа юм бол?
-Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос 44 телевизээс 21-ийнх нь эфирийг түр хугацаагаар буюу нэг, хоёр, гурван сараар зогсоох шийдвэр гаргачихаад байсан юм. Нийтэд ил болоогүй байсан энэ шийдвэрийг бид мэдчихээд олон нийтэд урьдчилаад хүргэсэн. Харин энэ дагуу Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн газрын дарга Ц.Жадамбаа болон Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг нар авч үзээд хэрхэвч ийм шийдвэр гаргаж болохгүй гэж үзсэн. Тэгээд эфирийг нь хаахгүйгээр үйл ажиллагаандаа өөрчлөлт хий гэх шаардлага хүргүүлэх нь зөв гээд хугацаа өгсөн. Гэхдээ яг одоогоор ингэ, тэг гэсэн албан бичиг хэнд нь ч ирээгүй байна. Бид албан тоотыг авахаар удаа дараа шаардаж байгаа боловч Харилцаа холбооны зохицуулах хороо шийдвэрээ танилцуулахгүй нуугаад байна. Тэгсэн атлаа хэвлэлийн бага хурал хийчихсэн байдаг. Одоо хүртэл ямар шаардлага тавиад яах гээд байгааг бид мэдэхгүй байна. Өөрсдийнх нь ярьж байгаагаар бол зохиогчийн эрхийн тухай хууль болон холбогдох бусад хууль, техник, тоног төхөөрөмжийн шаардлага хангахгүй байна гэсэн үндсэн шаардлага бололтой. Бас УИХ-ын сонгуулиар зөрчил гаргасан гэсэн гол үзүүлэлт байгаа гэсэн. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр кабелийн сувгуудаар сонгуулийн сурталчилгаа гаргаж болохгүй гэх заалт юм. Сонгуулийн сурталчилгаа эхлэхээс өмнө энэ зохицуулалтаа эргэж харахыг хүссэн боловч тэд хоёр утгатай хариулт өгсөөр байгаад сурталчилгаа эхлүүлсэн.
-Тэгэхээр та бүхэн сурталчилгаа хийж болохгүй байсан хэрэг үү?
-Хэрэв иргэд тухайн сувгийг үзэж л байгаа бол Харилцаа холбооны зохицуулах хороо үүнийг цензурдэх нь буруу. Нэрнээсээ ч гэсэн тэд харилцаа холбоог зохицуулна уу гэхээс биш телевизүүдийн эфирийг дур мэдэн хааж боодог, аль нэг намыг дэмжих эсэхийг заадаг, үнэ тогтоодог газар биш. Тэд өнгөрсөн сонгуулиар маш бүдүүлэг ажилласан гэж бодож байна. Үнэ тогтоосон. Бас нэр дэвшигчид болон намуудтай байгуулсан гэрээг хянасан. Телевизүүд бол хувийн компани. Яахаараа хувийн компани бизнесийн гэрээгээ аль нэг улсын байгууллагаар хянуулж, үнэ тарифаа тогтоолгох ёстой гэж. Нэг талаасаа хувийн бизнес рүү бүдүүлгээр халдсан. Нөгөө талаасаа иргэдийн мэдэх эрхийг зөрчсөн. Бас хэвлэлийн эрх чөлөөг хаасан. Ийм л үйлдлийг тэд хийсээр ирлээ. Сонгуулийн дараа засаг төр өөрчлөгдөж байдал арай дээрдэх болов уу гэсэн чинь харин ч дордох тал руугаа явсанд харамсаж байна.
-Мөн телевизүүд ур чадваргүй сэтгүүлчдийг ажиллуулсан гэж шүүмжилж байгаа юм билээ.
-Би энэ тухай сонсоогүй. Сонссон байлаа ч ур чадваргүйг нь ажиллуулна уу, чадвартайг нь байлгана уу тухайн компанийн л асуудал ш дээ. Тэрэнд Харилцаа холбооны зохицуулах хороо хөндлөнгөөс оролцоод байх шаардлагагүй. Харин нэг асуудал дээр тэдэнтэй санал нийлж байгаа. Зарим телевизүүд техник, тоног төхөөрөмжийн хувьд тааруухан байгаа нь үнэн. Мэдээж шүү дээ, бүгд сайн байж чадахгүй. Жишээ нь, Худалдаа хөгжлийн банкны оруулж ирсэн "Bloomberg" хэмээх кабелийн сувагтай биднийг яаж харьцуулах юм бэ. Бас "Бодь", "Голомт"-ын телевизүүд байна. Тэдгээр мөнгөний мангастай жирийн сэтгүүлч эзэнтэй телевизийг харьцуулчихаад "яг ийм бол" гэсэн шаардлага тавьж байгаа нь утгагүй хэрэг. Тэдний нэг камер нь 50- 90 мянган ам.долларын үнэтэй. Биднийх 2000-15,000 ам.долларын үнэтэй. Гэхдээ үзэгчид үнэтэй камертай телевизийг нь түүж үздэггүй. Энэ бол бодит үнэн. "Шонхор" сувгийг үзэгчид үзэж байна. "NBS" , "Эко", "Тв10" гээд үзээд л байгаа. Харин тэр баян эзэнтэй ардаа банктайг нь хэр үздэг юм бол доо. Биднийг гуравдугаар сарын 1-ний дотор бүх техникээ соль гэж байгаа бол чадахгүй гэдгээ эртхэн хэлсэн нь дээр. Бидэнд тийм мөнгө байхгүй. Харин энэ хугацаанд юуг чадах вэ гэхээр хэн нэгэн баян хүний халаасанд орж бол чадна. Гэхдээ ингэхийг хүсэхгүй байна. Хэвлэл мэдээлэл хэний ч хараат бус байх ёстой. Тэр дундаа мөнгөтэй улстөрчийн хараанд бүр ч байх ёсгүй. Гэтэл Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос бидэнд тавьсан шаардлага бол "даруйхан нэг баян хүний телевиз болж техникээ хурдан соль" гэсэнтэй агаар нэг санагдаж байна. Бид бас тэгж чадахгүй. Яагаад гэвэл өдий хүртэл яваад ирсэн эрх чөлөөндөө хайртай. Үнэхээр чанарын шаардлага хангахгүй, муу уран бүтээл хийгээд байвал хэн ч тухайн телевизийг үзэхгүй. Хүн үзэхгүй болохоор реклам, сурталчилгаа орж ирэхгүй. Орлого олохгүй бол телевиз аяндаа дампуураад зах зээлээс арчигдана. Тиймээс бидэнд энэ эрх чөлөөг олгооч. Чөлөөт зах зээлийн хуулиар өөрсдөө дампуурах эрх олгооч гэж хэлээд байгаа юм. Дампуурах эрх чөлөөг минь өг л дөө. /инээв/ Битгий хажуу талаас төрийн дарамтаар дампууруулах гээд бай. Хүсэх л юм энэ байна.
-Ардчилсан нам ардчиллын төлөө 20 жил зүтгэлээ гэдэг. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг хааж, боож байгаа нь энэ их зүтгэлийнх нь үр дүн юм уу гэж бодогдож байна л даа?
-Сайтуудын сэтгэгдлүүдийг эхлээд журамлаж бүртгэнэ гэлээ. Дараа нь 20 гаруй телевизүүдийг хаахын даваан "тэнсэн харгалзах ял" өглөө. Одоо шуудангийн үнийг таван хувь байсныг 15 хувь болгож нэмэхээр санал оруулж байна. Энэ чинь юу болоод байна аа. Яагаад сэтгүүлчид энэ бүхэнтэй зууралдаж тэмцэлдэж цагаа үрэх болов. Түүний оронд нэг сайхан нийтлэл бичээд, нэг гоё нэвтрүүлэг хийгээд сууж баймаар байна ш дээ. Ажил хийх эрх чөлөө хаачив. Ардчилсан нам түүхэндээ анх удаа парламентад олон болж, ардчилсан автортой Засгийн газартай, ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй, бүр Ерөнхийлөгч нь сэтгүүлч мэргэжилтэй хүн байгаа энэ цаг үед хэвлэл мэдээлэл рүү ийнхүү хүчтэй давшиж байгаад харамсаад, гайхаад баршгүй. Нөгөө ардчиллын үнэт зүйл бол хэвлэл мэдээлэл гээд байсан худлаа болж таарах нь. Эсвэл тэр Харилцаа холбооны зохицуулах хороо гэдэг газарт нь дандаа коммунист, оюун санааны террористууд очоод суучихсан байх л даа. Хэрэв тийм бол Ардчилсан нам энэ заваан газраа цэвэрлэж авах хэрэгтэй шүү.
-Заасан хугацаанд тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийх боломж бий юу?
-Байхгүй. Хагас сарын дотор 300-800 мянган ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж чадахгүй. Яагаад гэвэл би мөнгө тарьдаггүй. Надад банк байхгүй. Надад лиценз нүүрсний уурхай байхгүй. Дээрээс нь би асар их өртэй. Банкны хүү төлдөг. Харин хоёр жилийн хугацаа өгвөл болгочихно. Үйл ажиллагаагаа сайжруулаад орлогоо нэмэх боломж бий. Гэтэл энэ хугацааг шууд нэг сараар тооцож төр хөндлөнгөөс оролцож байгаа нь үнэхээр аймшигтай санагдаж байна. Ганц би ч биш бүх телевиз өртэй байгаа. Хэрэв заасан хугацаанд техникээ сайжруулж чадахгүй бол хаах юм гэсэн. Банкинд өчнөөн өртэй байж байтал төрөөс үйл ажиллагааг минь зогсоочихвол өрөө яаж төлөх юм бэ. Энэ чинь бизнес шүү дээ. Яагаад ингэж хувийн бизнес рүү халдаад байгааг ерөөсөө ч ойлгохгүй байна. Ойлгохыг ч хүсэхгүй байна.
-Олон улсын стандарт гэж яриад байсан. Тэр нь манайд хэр нийцтэй юм бол?
-Олон улсын стандарт гээд л яриад байгаа. Чөлөөт хэвлэл мэдээлллийн 23 жилийн түүхтэй манай улсыг хоёр, гурван зуун жилийн түүхтэй улс орнуудын стандарттай яаж уях гээд байгаа хүмүүс вэ. Тэд чинь тодорхой цаг хугацаандаа зах зээлийнхээ шалгарлыг даваад, алдаа оноогоо засаад стандартаа тогтоочихсон улсууд шүү дээ. Гэтэл бид дөнгөж л шалгаралдаа орох гэж байтал засаг төр нь толгойг нь тас цавчаад эхлэхээр яах хэрэг вэ. Эсвэл шууд л баячуудын телевиз үлдэнэ гээд тунхаглачихвал зүгээр санагдаад байна. Номтойбаяр, Гацууртын Чинбат, Бодь , Голомт, ХХБ, Шунхлай, Женко нарын телевизүүд үйл ажиллагаагаа явуулах эрхтэй гээд тодорхой заачихвал яая гэхэв.
-Шаардлага биелүүлээгүй гэх үндэслэлээр хаах шийдвэр гаргавал та нар яах вэ?
-Камераа үүрээд гудамжинд гарна. Бидэнд ямар эрх үлдсэн тэр бүхнээ л ашиглана. Жагсах эрх маань ер нь байгаа юу байхгүй болсон уу.... Эсвэл хориглочихсон ч байж мэднэ. Нэг телевизэд доод тал нь 25 хүн ажилладаг. Тэдгээр хүмүүсийн ард бас гэр бүл, үр хүүхэд нь бий. Сэтгүүлчид гудамжинд гарна. Эзэд нь банкны өрөнд хамаг байдгаа хураалгаад төлж дийлэхгүй бол шоронд орно. Өөр зам байхгүй ш дээ.
-Та бүхэнд тавьсан шаардлагууд хэр үнэний ортой, бодитой вэ?
-Техникийн чадвар муу байгааг бид хүлээн зөвшөөрч байна. Зохиогчийн эрх гэж сонин юм яриад байгаа юм. Нэг зохиолын дуучин ирээд л клипээ өгөөд, үнэгүй тавиад өгөөч ээ гэж гуйдаг. Оюуны өмчийн газраас ирээд юу гэсэн гэхээр яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч хоёрт нь мөнгө төл гэдэг. Энэ нь яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, дуучин гурвын л асуудал ш дээ. Хоорондоо хамтраад нэг дуу хийлгэхэд клип хийлгэсэн дуучин нь бариад явах юм уу гэдэг өөрсдийнх нь л асуудал. Гэтэл биднийг заавал бүх хөгжмийн зохиолч, яруу найрагчдаас нь зөвшөөрөл ав гэж байна. Кинонуудыг бүгдийг нь албан ёсны зөвшөөрөлтэйгээр гарга гэдэг. Гаднаас зөвшөөрөл аваад гаргаж байгаа сайн сайн телевизүүд байна. Тэд нь тэрийгээ гаргаг. Бид кино гаргахаа больё. Асуудлыг ингээд л шийдчих юмыг төрийн байгууллагын тав, зургаан хүн орж ирээд л шалгаад. Сонин сонин юм ярьж ихэрхэж байгаад л явсан ш дээ.
-Гэнэтийн шалгалт хийсэн гэсэн үү?
-Гэнэтсээд байх юм байхгүй. Өмнө нь шалгалт хийнэ гэдгээ хэлсэн юм. Бид байгаагаараа л шалгуулсан. Нууж хаагаагүй. Кино гаргаж болохгүй гэхээр нь гаргаагүй. Клип болохгүй гэхээр нь ч клип гаргахаа болисон. Ийм зохицуулалт хийж байхад асар их мөнгөтэй хүмүүсийн гарт байгаа телевизүүд л үлдэнэ. Сэтгүүлч эзэнтэй байгууллагууд байхгүй болох нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Хэвлэлийн эрх чөлөө, олигархуудын гараас хэвлэлийг салгана гээд л яриад байсан. Харин ч тэр олигархуудынхаа гарт барьж өгөөд дуусах нь л дээ.
-Ард түмний эрх ашгийг зөрчиж байгаа юм биш үү. Ард түмэнд юу үзэхээ өөрсдөө шийдэх эрх баймаар.
-Тэр үнэтэй "Bloomberg"-ийг хэд нь үзэж байгаа юм. Яагаад "Эко", "Шонхор", "NBS"-ийг үзээд байгаа юм. Түүнд чинь учир байгаа биз. Энэ чинь шалгуур ш дээ. Киногүй телевиз гэвэл ганц манайх. Сайтуудын сэтгэгдлийг хянана, сонины хүргэлтийн мөнгийг нэмнэ, эздийн эрхийг боомилно л гэнэ. Хэвлэл мэдээллийн салбарт ажиллахад улам л хэцүү болоод байна. Би 17 дахь жилдээ ажиллаж байгаа. Ажиллах тусам зам нь нээгдээд чөлөөтэй болох ёстой. Гэтэл улам л хаагдмал болоод байна. Урам хугарах нь ээ янз нь.
-Анх ганцхан Үндэсний олон нийтийн телевизээс өөр үзэх юмгүй байсан бол одоо ийм олон телевизтэй болсон нь нэг талаараа хөгжиж байгаагийн шинж биз дээ?
-Олон телевиз байна гэдэг хөгжиж байгаагийн илрэл. Сайн нь шалгараад л үлддэг. Сонинууд ч ялгаагүй. Муу нь хаягддаг. Хоорондоо чөлөөтэй өрсөлдөх боломжийг л олгооч ээ гээд л гуйгаад байгаа юм шүү дээ.
-Кабелийн телевизүүдэд заасан хугацаанд тавьсан нөхцөлүүдийг хангахгүй бол хаана гэсэн. Ямар учраас ийм шийдвэр гаргаж байгаа юм бол?
-Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос 44 телевизээс 21-ийнх нь эфирийг түр хугацаагаар буюу нэг, хоёр, гурван сараар зогсоох шийдвэр гаргачихаад байсан юм. Нийтэд ил болоогүй байсан энэ шийдвэрийг бид мэдчихээд олон нийтэд урьдчилаад хүргэсэн. Харин энэ дагуу Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн газрын дарга Ц.Жадамбаа болон Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг нар авч үзээд хэрхэвч ийм шийдвэр гаргаж болохгүй гэж үзсэн. Тэгээд эфирийг нь хаахгүйгээр үйл ажиллагаандаа өөрчлөлт хий гэх шаардлага хүргүүлэх нь зөв гээд хугацаа өгсөн. Гэхдээ яг одоогоор ингэ, тэг гэсэн албан бичиг хэнд нь ч ирээгүй байна. Бид албан тоотыг авахаар удаа дараа шаардаж байгаа боловч Харилцаа холбооны зохицуулах хороо шийдвэрээ танилцуулахгүй нуугаад байна. Тэгсэн атлаа хэвлэлийн бага хурал хийчихсэн байдаг. Одоо хүртэл ямар шаардлага тавиад яах гээд байгааг бид мэдэхгүй байна. Өөрсдийнх нь ярьж байгаагаар бол зохиогчийн эрхийн тухай хууль болон холбогдох бусад хууль, техник, тоног төхөөрөмжийн шаардлага хангахгүй байна гэсэн үндсэн шаардлага бололтой. Бас УИХ-ын сонгуулиар зөрчил гаргасан гэсэн гол үзүүлэлт байгаа гэсэн. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр кабелийн сувгуудаар сонгуулийн сурталчилгаа гаргаж болохгүй гэх заалт юм. Сонгуулийн сурталчилгаа эхлэхээс өмнө энэ зохицуулалтаа эргэж харахыг хүссэн боловч тэд хоёр утгатай хариулт өгсөөр байгаад сурталчилгаа эхлүүлсэн.
-Тэгэхээр та бүхэн сурталчилгаа хийж болохгүй байсан хэрэг үү?
-Хэрэв иргэд тухайн сувгийг үзэж л байгаа бол Харилцаа холбооны зохицуулах хороо үүнийг цензурдэх нь буруу. Нэрнээсээ ч гэсэн тэд харилцаа холбоог зохицуулна уу гэхээс биш телевизүүдийн эфирийг дур мэдэн хааж боодог, аль нэг намыг дэмжих эсэхийг заадаг, үнэ тогтоодог газар биш. Тэд өнгөрсөн сонгуулиар маш бүдүүлэг ажилласан гэж бодож байна. Үнэ тогтоосон. Бас нэр дэвшигчид болон намуудтай байгуулсан гэрээг хянасан. Телевизүүд бол хувийн компани. Яахаараа хувийн компани бизнесийн гэрээгээ аль нэг улсын байгууллагаар хянуулж, үнэ тарифаа тогтоолгох ёстой гэж. Нэг талаасаа хувийн бизнес рүү бүдүүлгээр халдсан. Нөгөө талаасаа иргэдийн мэдэх эрхийг зөрчсөн. Бас хэвлэлийн эрх чөлөөг хаасан. Ийм л үйлдлийг тэд хийсээр ирлээ. Сонгуулийн дараа засаг төр өөрчлөгдөж байдал арай дээрдэх болов уу гэсэн чинь харин ч дордох тал руугаа явсанд харамсаж байна.
-Мөн телевизүүд ур чадваргүй сэтгүүлчдийг ажиллуулсан гэж шүүмжилж байгаа юм билээ.
-Би энэ тухай сонсоогүй. Сонссон байлаа ч ур чадваргүйг нь ажиллуулна уу, чадвартайг нь байлгана уу тухайн компанийн л асуудал ш дээ. Тэрэнд Харилцаа холбооны зохицуулах хороо хөндлөнгөөс оролцоод байх шаардлагагүй. Харин нэг асуудал дээр тэдэнтэй санал нийлж байгаа. Зарим телевизүүд техник, тоног төхөөрөмжийн хувьд тааруухан байгаа нь үнэн. Мэдээж шүү дээ, бүгд сайн байж чадахгүй. Жишээ нь, Худалдаа хөгжлийн банкны оруулж ирсэн "Bloomberg" хэмээх кабелийн сувагтай биднийг яаж харьцуулах юм бэ. Бас "Бодь", "Голомт"-ын телевизүүд байна. Тэдгээр мөнгөний мангастай жирийн сэтгүүлч эзэнтэй телевизийг харьцуулчихаад "яг ийм бол" гэсэн шаардлага тавьж байгаа нь утгагүй хэрэг. Тэдний нэг камер нь 50- 90 мянган ам.долларын үнэтэй. Биднийх 2000-15,000 ам.долларын үнэтэй. Гэхдээ үзэгчид үнэтэй камертай телевизийг нь түүж үздэггүй. Энэ бол бодит үнэн. "Шонхор" сувгийг үзэгчид үзэж байна. "NBS" , "Эко", "Тв10" гээд үзээд л байгаа. Харин тэр баян эзэнтэй ардаа банктайг нь хэр үздэг юм бол доо. Биднийг гуравдугаар сарын 1-ний дотор бүх техникээ соль гэж байгаа бол чадахгүй гэдгээ эртхэн хэлсэн нь дээр. Бидэнд тийм мөнгө байхгүй. Харин энэ хугацаанд юуг чадах вэ гэхээр хэн нэгэн баян хүний халаасанд орж бол чадна. Гэхдээ ингэхийг хүсэхгүй байна. Хэвлэл мэдээлэл хэний ч хараат бус байх ёстой. Тэр дундаа мөнгөтэй улстөрчийн хараанд бүр ч байх ёсгүй. Гэтэл Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос бидэнд тавьсан шаардлага бол "даруйхан нэг баян хүний телевиз болж техникээ хурдан соль" гэсэнтэй агаар нэг санагдаж байна. Бид бас тэгж чадахгүй. Яагаад гэвэл өдий хүртэл яваад ирсэн эрх чөлөөндөө хайртай. Үнэхээр чанарын шаардлага хангахгүй, муу уран бүтээл хийгээд байвал хэн ч тухайн телевизийг үзэхгүй. Хүн үзэхгүй болохоор реклам, сурталчилгаа орж ирэхгүй. Орлого олохгүй бол телевиз аяндаа дампуураад зах зээлээс арчигдана. Тиймээс бидэнд энэ эрх чөлөөг олгооч. Чөлөөт зах зээлийн хуулиар өөрсдөө дампуурах эрх олгооч гэж хэлээд байгаа юм. Дампуурах эрх чөлөөг минь өг л дөө. /инээв/ Битгий хажуу талаас төрийн дарамтаар дампууруулах гээд бай. Хүсэх л юм энэ байна.
-Ардчилсан нам ардчиллын төлөө 20 жил зүтгэлээ гэдэг. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг хааж, боож байгаа нь энэ их зүтгэлийнх нь үр дүн юм уу гэж бодогдож байна л даа?
-Сайтуудын сэтгэгдлүүдийг эхлээд журамлаж бүртгэнэ гэлээ. Дараа нь 20 гаруй телевизүүдийг хаахын даваан "тэнсэн харгалзах ял" өглөө. Одоо шуудангийн үнийг таван хувь байсныг 15 хувь болгож нэмэхээр санал оруулж байна. Энэ чинь юу болоод байна аа. Яагаад сэтгүүлчид энэ бүхэнтэй зууралдаж тэмцэлдэж цагаа үрэх болов. Түүний оронд нэг сайхан нийтлэл бичээд, нэг гоё нэвтрүүлэг хийгээд сууж баймаар байна ш дээ. Ажил хийх эрх чөлөө хаачив. Ардчилсан нам түүхэндээ анх удаа парламентад олон болж, ардчилсан автортой Засгийн газартай, ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй, бүр Ерөнхийлөгч нь сэтгүүлч мэргэжилтэй хүн байгаа энэ цаг үед хэвлэл мэдээлэл рүү ийнхүү хүчтэй давшиж байгаад харамсаад, гайхаад баршгүй. Нөгөө ардчиллын үнэт зүйл бол хэвлэл мэдээлэл гээд байсан худлаа болж таарах нь. Эсвэл тэр Харилцаа холбооны зохицуулах хороо гэдэг газарт нь дандаа коммунист, оюун санааны террористууд очоод суучихсан байх л даа. Хэрэв тийм бол Ардчилсан нам энэ заваан газраа цэвэрлэж авах хэрэгтэй шүү.
-Заасан хугацаанд тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийх боломж бий юу?
-Байхгүй. Хагас сарын дотор 300-800 мянган ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж чадахгүй. Яагаад гэвэл би мөнгө тарьдаггүй. Надад банк байхгүй. Надад лиценз нүүрсний уурхай байхгүй. Дээрээс нь би асар их өртэй. Банкны хүү төлдөг. Харин хоёр жилийн хугацаа өгвөл болгочихно. Үйл ажиллагаагаа сайжруулаад орлогоо нэмэх боломж бий. Гэтэл энэ хугацааг шууд нэг сараар тооцож төр хөндлөнгөөс оролцож байгаа нь үнэхээр аймшигтай санагдаж байна. Ганц би ч биш бүх телевиз өртэй байгаа. Хэрэв заасан хугацаанд техникээ сайжруулж чадахгүй бол хаах юм гэсэн. Банкинд өчнөөн өртэй байж байтал төрөөс үйл ажиллагааг минь зогсоочихвол өрөө яаж төлөх юм бэ. Энэ чинь бизнес шүү дээ. Яагаад ингэж хувийн бизнес рүү халдаад байгааг ерөөсөө ч ойлгохгүй байна. Ойлгохыг ч хүсэхгүй байна.
-Олон улсын стандарт гэж яриад байсан. Тэр нь манайд хэр нийцтэй юм бол?
-Олон улсын стандарт гээд л яриад байгаа. Чөлөөт хэвлэл мэдээлллийн 23 жилийн түүхтэй манай улсыг хоёр, гурван зуун жилийн түүхтэй улс орнуудын стандарттай яаж уях гээд байгаа хүмүүс вэ. Тэд чинь тодорхой цаг хугацаандаа зах зээлийнхээ шалгарлыг даваад, алдаа оноогоо засаад стандартаа тогтоочихсон улсууд шүү дээ. Гэтэл бид дөнгөж л шалгаралдаа орох гэж байтал засаг төр нь толгойг нь тас цавчаад эхлэхээр яах хэрэг вэ. Эсвэл шууд л баячуудын телевиз үлдэнэ гээд тунхаглачихвал зүгээр санагдаад байна. Номтойбаяр, Гацууртын Чинбат, Бодь , Голомт, ХХБ, Шунхлай, Женко нарын телевизүүд үйл ажиллагаагаа явуулах эрхтэй гээд тодорхой заачихвал яая гэхэв.
-Шаардлага биелүүлээгүй гэх үндэслэлээр хаах шийдвэр гаргавал та нар яах вэ?
-Камераа үүрээд гудамжинд гарна. Бидэнд ямар эрх үлдсэн тэр бүхнээ л ашиглана. Жагсах эрх маань ер нь байгаа юу байхгүй болсон уу.... Эсвэл хориглочихсон ч байж мэднэ. Нэг телевизэд доод тал нь 25 хүн ажилладаг. Тэдгээр хүмүүсийн ард бас гэр бүл, үр хүүхэд нь бий. Сэтгүүлчид гудамжинд гарна. Эзэд нь банкны өрөнд хамаг байдгаа хураалгаад төлж дийлэхгүй бол шоронд орно. Өөр зам байхгүй ш дээ.
-Та бүхэнд тавьсан шаардлагууд хэр үнэний ортой, бодитой вэ?
-Техникийн чадвар муу байгааг бид хүлээн зөвшөөрч байна. Зохиогчийн эрх гэж сонин юм яриад байгаа юм. Нэг зохиолын дуучин ирээд л клипээ өгөөд, үнэгүй тавиад өгөөч ээ гэж гуйдаг. Оюуны өмчийн газраас ирээд юу гэсэн гэхээр яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч хоёрт нь мөнгө төл гэдэг. Энэ нь яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, дуучин гурвын л асуудал ш дээ. Хоорондоо хамтраад нэг дуу хийлгэхэд клип хийлгэсэн дуучин нь бариад явах юм уу гэдэг өөрсдийнх нь л асуудал. Гэтэл биднийг заавал бүх хөгжмийн зохиолч, яруу найрагчдаас нь зөвшөөрөл ав гэж байна. Кинонуудыг бүгдийг нь албан ёсны зөвшөөрөлтэйгээр гарга гэдэг. Гаднаас зөвшөөрөл аваад гаргаж байгаа сайн сайн телевизүүд байна. Тэд нь тэрийгээ гаргаг. Бид кино гаргахаа больё. Асуудлыг ингээд л шийдчих юмыг төрийн байгууллагын тав, зургаан хүн орж ирээд л шалгаад. Сонин сонин юм ярьж ихэрхэж байгаад л явсан ш дээ.
-Гэнэтийн шалгалт хийсэн гэсэн үү?
-Гэнэтсээд байх юм байхгүй. Өмнө нь шалгалт хийнэ гэдгээ хэлсэн юм. Бид байгаагаараа л шалгуулсан. Нууж хаагаагүй. Кино гаргаж болохгүй гэхээр нь гаргаагүй. Клип болохгүй гэхээр нь ч клип гаргахаа болисон. Ийм зохицуулалт хийж байхад асар их мөнгөтэй хүмүүсийн гарт байгаа телевизүүд л үлдэнэ. Сэтгүүлч эзэнтэй байгууллагууд байхгүй болох нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Хэвлэлийн эрх чөлөө, олигархуудын гараас хэвлэлийг салгана гээд л яриад байсан. Харин ч тэр олигархуудынхаа гарт барьж өгөөд дуусах нь л дээ.
-Ард түмний эрх ашгийг зөрчиж байгаа юм биш үү. Ард түмэнд юу үзэхээ өөрсдөө шийдэх эрх баймаар.
-Тэр үнэтэй "Bloomberg"-ийг хэд нь үзэж байгаа юм. Яагаад "Эко", "Шонхор", "NBS"-ийг үзээд байгаа юм. Түүнд чинь учир байгаа биз. Энэ чинь шалгуур ш дээ. Киногүй телевиз гэвэл ганц манайх. Сайтуудын сэтгэгдлийг хянана, сонины хүргэлтийн мөнгийг нэмнэ, эздийн эрхийг боомилно л гэнэ. Хэвлэл мэдээллийн салбарт ажиллахад улам л хэцүү болоод байна. Би 17 дахь жилдээ ажиллаж байгаа. Ажиллах тусам зам нь нээгдээд чөлөөтэй болох ёстой. Гэтэл улам л хаагдмал болоод байна. Урам хугарах нь ээ янз нь.
-Анх ганцхан Үндэсний олон нийтийн телевизээс өөр үзэх юмгүй байсан бол одоо ийм олон телевизтэй болсон нь нэг талаараа хөгжиж байгаагийн шинж биз дээ?
-Олон телевиз байна гэдэг хөгжиж байгаагийн илрэл. Сайн нь шалгараад л үлддэг. Сонинууд ч ялгаагүй. Муу нь хаягддаг. Хоорондоо чөлөөтэй өрсөлдөх боломжийг л олгооч ээ гээд л гуйгаад байгаа юм шүү дээ.
Л.МИНЖМАА
