Монгол хүний араншин хэдэн бодоо алдчихангуутаа шууд шатраа нураагаад шидчихдэг ууртай хүүхэдтэй нэлээн төстэй. Эсвэл ямар ч найраагүй чарлаад хөлөө тийчлээд газар унацан хүүхэдтэй адилхан. Ер нь л хүүхэд шиг дээ.  Түүх гэхчлэн юм болгоны үнэн худлаа байх нь огт хамаагүй. Ялангуяа түүх гол нь “бахдам сайхан” л байх хэрэгтэй. Энэ бол манай Балдан аваргын өргөсөн чулуу, гөөмөн хүчтэй байсан байгаам шүү бидний өвөг дээдэс! гээд сонсмоолоор л ачиж буулгаж болох том хадыг заана. Итгэхгүй байгаагаа хэлбэл хужаа болчихно. “Сайн дураараа мунхрах дуртай” гэдэг эмгэг байдаг болуу? Тэртэй тэргүй бахархам түүх байсаар байтал заавал нэмж домогжуулж, тэрэндээ итгэж, тэрийгээ байнга ярьж элэг доог болно. Түүхийн шинжлэх ухааны судлагаа, нотолгоо, логик дүгнэлт, цаасан дээр үлдсэн баримтууд хангалтгүй. Заавал нэг архидаж байхдаа худлаа бууддаг чалчааг нэмж байж сая нэг санаанд таарсан түүх болох учиртай. Зориуд тэгдэг нь ч бий биз дээ зайлуул.

Шударга үнэний хэмжүүр нь хямдхан:

 -Энхбаяр шоронд ороод зовж явна даа. Шударга хүн ингэдэг юм гэнэ лээ хөөрхий.
- Ганбаатар хөөрхий амьтан Баяцогтод загнуулаад индрийнхээ араас ч гараагүй, ёстой шударга хүн зайлуул.

Хүний шударга, шударга бусыг ингээд л мэдчихдэг ард түмэн. Би шударга болмоор байвал эхлээд хохирох хэрэгтэй. Замын хажуунаас нэг машин орох гэвэл өрсөж хурдаа нэмдэг өрөвдөм... бишээ би буруу үг хэрэглэж байна. Өрөвдөм гэдэг бол бусад хүмүүстэй жишсэн үзүүлэлт. Харин монголчууд үнэхээр өвөрмөц тогтоцтой, өөр гаралтай тул жиших боломжгүй, зүгээр төрөл зүйлийнх нь л нэг шинж чанар байх. Манай төрлийнхний юмсыг худлаа юм уу үнэн байна гэх шалгуур нь амархан.

Оюу Толгой

Эмээ маань хэлж байна.
-Баярцогт худлаа юм яриад байсан!
-Яагаад?
-Гараа кармаандаа хийчихээд хөөрхий цаадах руу гаа дайраад. Юу юм тэр ер нь?!

Эмээгээ харахдаа би монголчуудын дийлэнх хувийг харж байх шиг санагдсан.

Манай улсад хүнийг дүгнэх гарцаагүй нэг шалгуур  байдгийг хэлбэл:. Оюу Толгойн гэрээг муулаад байвал эх оронч. Муулахгүй бол бэртэгчин. Сайлбал харин урвагч.

Оюу Толгойн гэрээг луйвар гэж нэрлэсэн хүнийг ухаантайд тооцдог . Эргэн тойрондоо байгаа өөрийгөө хүрээлэгчдийг дэс дараалан ухаантнууд гэж нэрлэдэг хүнийг үзлээ. Тэд бүгдээрээ гэрээний талаар надаас илүү мэддэг байх. Гэхдээ хамгийн сайн судласан Ганбаатар гэрээг гардан хийсэн Баярцогтод пяат нойлдуулж байна. Баярцогт гараа кармаандаа хийж дээрэлхэснээсээ болоод харин хоёр оноо алдав. Фэнгшү эдийн засагч биш, ядаж уул уурхайчин ч биш юм билээ. Харин эх орончдын нэг мөн шүү.

С.Ганбаатарыг үзэл санаагаа хамгаалах, илүү олонд үгээ хүргэхийн тулд мэтгэлцээн биш нээлттэй асуулга зохион байгуулаасай гэж хүсч байна. Олон тодорхойгүй юм үлдсэн гэсэн. Үнэхээр тэгэх шиг болсон. Бидэнд илүү ихийг мэдэж авах бололцоо гаргаач дахин.  Рио Тинто үнэхээр Монголын баялгийг дээрэмдээд байгаа ч юм билүү...  Баярцогт юуг ярьснаасаа гадна бас юуг яриагүй вэ гэх мэт.

Хэн нь худал ба үнэн ярьж байгааг би тусгаар тогтнол шиг тунхаглаж яасан ч чадахгүй. Нэгхэн талтай юм ч гэж дэлхий дээр байхгүй. Сонингоос уншсанаа баримтад тооцож, төсөөллөө мэдлэг гэж андуурах вий.

Тусгаар тогтнолыг үгүй хийх гэж байна!

Богд хаан таалал төгссөн тул 88 жилийн өмнөх энэ өдөр том хурал хийн Бүгд найрамдах улс болсноо тунхаглаж, улсын анхдугаар үндсэн хуулийг баталжээ. Тусгаар тогтнолоо олж авсан гэх юм алга. Энэ өдөр Улс тунхагласан баяр, үндсэн хуулийн  өдрийг хоррь гаран тэмдэглэж заншсан байсан. Тусгаар тогтнолын өдөр биш. Манайд ийм тэмдэглэлт өдөр байгаагүй. 

 Дараа нь олноороо ярилцаж байгаад 1911 онд Богд хааны Засгийн газраас тусгаар улсаа тунхаглаж,  том орнууд руу цахилгаан илгээсэн сайхан өдрийг Тусгаар тогтнолын өдөр болгон тэмдэглэх болсон.  “Тусгаар тогтнолоо сэргээн тогтоосон” гэж албан ёсоор нэрлэдэг. Угтаа бол Монгол улсыг 1206 онд тунхаглан зарлаж Манжид дагаар ортлоо туурга тусгаар явсан бид.

Үндсэн хуулийн хувьд гэвэл дэлхийн орнууд одоо хэрэглэж байгаа үндсэн хулийн өдрөө л тэмдэглэдэг. Тэгэхээр анхны ардчилсан Үндсэн хуулийнх Нэг сарын 13. Тэр өдөр амардаг. Харни 11 сарын 26-нд болсон явдал түүхэнд үлдээд тэртэй тэргүй үл мартагдна. 

Ардчилсан нам монголчуудыг гутаагаад, тусгаар тогтнолыг нь устгах гээд байгаад итгэсэн үй олон хүн, ялангуяа эмээ нар их гарч байна. Монголчуудад тусгаар тогтнолыг нь мартуулах гээд байна энэ АН гэж ярих залуу хүнийг харлаа. Мэдэхгүй бол хэлж өгмөөр байна, мэдээд тэгж байгаа бол түүнийг турхирагч, өөдгүй амьтан гэж тооцмоор байхын. Тусгаар тогтнолоо Е.Тэмүүжнээс дор үзлээ гэж байгаа хүнийг би өнөөдөр бас үзлээ, “мэдээлэл муутай юм гэж бодлоо, мэдлэгтэй гэхэд нь эргэлзлээ”.  Бас хэлж өгмөөр санагдлаа.

Худал үнэний хооронд боодол мөнгөний зузаан шиг өчүүхэн зай бий.