Монголчууд бараг сохор азаар шахуу олж авсан тусгаар тогтнол­доо туйлын энхрий ханддаг. Хагас эрх мэдэлтэй, дагуул орон ч бол­тугай тэсэн үлдэхийн төлөөсөнд хүнийхээ хагасыг хядуулахаас ч буцаагүй. Үргэлж өвчин ороодог эмзэг хүүхэд шиг Монголын шинэ төрийн зуун жилийн замнал амар бай­гаагүй. Бид мөн ч зовж байж хөлд, хэлд орсон. Тусгаар тогт­нолоо зарлаад 50 жилийн дараа НҮБ-д, 80 жилийн дараа жинхэнэ эрх чөлөөгөө олж авсан.

Тийм болохоор манай төр нэг талдаа аймаар хатуу. Хатуур­хах­даа тулбал хэнийг ч ялгавар­лахгүй бариад "хийчихдэг". Одоо арай ч буудчихгүй. Гэхдээ л төрийн эсрэг өчүүхэн төдий сэдэл үйлдсэн тохиол­долд 25 жил хүртэл ял өгнө. Элчин сайд Цахилгаан гуайн хүү ин­тернэтээр "тоглож" байгаад саяхан яалаа. Энхбаярыг хүртэл одоо яаж байна. Энэ хавар тагнуул, хүчнийхэн хээр гарч нууцаар зөн­дөө бэлтгэл сургуулилт базаа­сан. Тэр нь угтаа "Ардчилсан холбоо"-ныхон дахиад жагсаал цуг­лаан хийвэл барих гэсэн юм биш. Төрийн эсрэг гэмт үйлдэл гарахаас сэргийлж буй хэрэг.

Ардчилсан нийгэм ба чөлөөт сон­гуулийн далбаан дор төрийн эрх мэдлийг луйвардах боломж бай­гааг мэдэж авцгаалаа. Халаа­гаа өгч буй энэ парламент сонгуу­лийн хуулинд хэд хэдэн ноцтой заалт нэмж оруулсан. Сонгуулийг са­наатай ба санамсаргүй аль ч хувилбараар будлиантуулсан, түүний үр дагавар нь аль нэг улс тө­рийн хүчин хууль бусаар ялахад нө­лөөлсөн байвал яах вэ? Өмнөх сонгуулиудаар бол сонгуулийн хо­роонд ажиллагсдыг тэгсгээд зүгээр өнгөрөөчихдөг байв. Одоо­гийн шинэ хуулиар бол иргэний биш эрүү­гийн хуулийн заалттай холбож өгсөн байгаа. Эрүүгийн хууль дот­роо эвгүй зүйл анги болох "Төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар булаан авах" гэдэг рүү наана. Юун сүртэй юм. Хэлмэгдүүлчих юм байна л даа гэж битгий нялуу­раа­рай хэмээн тө­рөөс урьдчилан сануулсаар байна.

Сонгогч, сонгогдогч, сонгууль явуулагч гурвын аль аль нь  булхай сэ­дэлгүйгээр сонгуульдаа оролц­чих­­вол  ямар ч асуудал байхгүй.

Санал авах өглөө долоон цагт сон­­гуулийн хэсэг дээр очиход тө­рийн сүлд эгшиглээд л сүртэй юм бол­дог. Сонгуулийн хэсгийн хороо­ны­­хон илбэ үзүүлэх гэж байгаа юм шиг хайрцаг савыг үзэгчдэд дахин да­­хин үзүүлж тонгойлгоод бүр сэгс­рээд л. Жинхэнэ илбэ гэж бай­даг­гүй дандаа хууран мэхлэлтүүд хий­дэг шиг л юм дараа нь сон­согд­дог доо. Санамсаргүй тог тасрах, сана­лын хайрцаг алга болсноо эргэж ирэх, сонгогчийн нэрсийн жагсаал­тад миний нэр байхгүй байх, санал өгө­­хөөр очих замд нэгэн өгөөмөр хүн мөнгө бариад зогсож байх, итгэл хүлээлгэсэн хянагч үдээс хойш согтох, сон­гуулийн хороонд ажил­ласан хүн дараа нь унаа ма­ши­наа сайж­руулж гадаадад ал­жаал юугаа тайлсан, сонгууль тул­гаж байгаад улс төрийн нам мө­рийн хөтөл­бөрөө гэнэт өөрчилж амалгаа хийх гэх мэт олон шинж тэмд­гүүдийг энэ сонгуулийн хуга­цаанд далдаас тагнаж мөрдөнө. Улс төрийн томоо­хон намууд дэр­гэдээ сөрөг талынхнаа юу хийгээд бай­гааг бүртгээд эхэлчихсэн бай­гаа. Энэ нь сонгууль дууссаны да­раа ч үргэлжилнэ. Тамирчин тэм­цээн дээр ялсан төдийгөөр баяр­лах болоогүй байдаг. Дараа нь допингийн шал­галтад ордог уламж­лалтай. Түүн шиг нэр дэв­шигч "сэргээш" хэрэг­лэсэн эсэхийг хожим шалгана. Медалийг нь ху­рааж авах заалт хуулинд байгаа. Хүн бүрт яваа нууц камер, дуу хураагчийн тусламж­тайгаар баримт­жуулсан байхад үйлчлэх хууль нь маш хатуу тусна. Сонгууль бол тоглоом биш, тэм­цээн биш. Манай ард түмний хувь заяа, тусгаар тогтнолтой холбоотой тул асуудлыг эмзэгээр хүлээж авна.

"За хө, сонгууль ч эхэллээ дээ. Хэсэг хороон дээр тусална шүү. Манай намын, манай нэр дэвшиг­чийн ялах, ялагдах хувь заяа чиний гарт яваа шүү. Май энийг одоохон­доо ойр зуур хэрэглэж бай. Дараа нь их том юм өгөхөөр  төлөвлөсөн байгаа. Ялчихаад цөмөөрөө эр­гээд уулзана аа. Чи бүр болохгүй бол нөгөө аргуудаасаа  хэрэглэнэ ш дээ..." гэсэн дотны яриа тун осол­той. Жагсаал цуглаан бол тусдаа асуудал. Хууль хүчний байгууллага гол анхаарлаа жаг­саал цуглаанд биш жагсаж эсэр­гүүцэхэд хүргэсэн луйварчид руу хандуулахаар болж байна. Эрх чөлөөгөө хэт эдэлдэг анархистууд бусдыг санал өгүү­лэх­гүй байхыг турхирах, өгүүлсэн ч хэн нэгний төлөө санал өгүүлэхийг тулгадаг дарамталдаг явдал бий. Нөлөө бүхий феодал гэгчээр отог омгийн ахлагч болж өвчигнөдөг хөгшчүүд, цэргийн ангийн офицер, оюутнуу­дын багш, хороо хоринд нүүрс, тусламжийн бараа тараадаг хэс­гийн ахлагч авгай нар амаа мэдэж ярьж үзээрэй дээ. Та нарын дарамт шахалт Монголчуудыг шударга сонголт хийхэд өмнө нь багагүй гай тарьсан. Одоо өршөөх­гүй шүү.

Сонгууль шударыга болсонгүй гэж хэлсний төлөө баривчлагдаж бай­хад будлиантуулагчид яагаад зүгээр өнгөрөв гэж 2008 оны "До­лоо нэг"-ээс хойш бүтэн дөрвөн жил ярьж, тэмцэж байна. Тэгэхээр энэ удаа будлиан гарвал дахиад л Батзандан, Магнай нар ачигдана гэж байхгүй. Сонгуулийн дараа нэг нэ­гээр чинь дуудаж баримт нотол­гоо үзүүлэн "Та ямар санаатай ийм үйл­дэл хийв" хэмээн ял асууна. Тэр цагт таныг хэн ч өмгөөлж хамгаа­лахгүй. Далдаас бүр гадаадаас ч утасдаж нөлөөлж чадахгүй.

Өнөөдөр дэлхий дээр энд тэнд­гүй өнгөтэй, өнгөгүй хувьсгал гаарч, сонгуулийн замаар олигархиуд, мафиуд төрийн эрх мэдэл өөд тэмүүлэх болсон. Орчин цагийн тусгаар тогтнол аюулгүй байдлын асуудал буруу харсан хатиг шиг дотогшоо болчихож. Гаднаас буу барьсан этгээд хил давахаа бо­лиод уджээ. Энэ үйл явдлуудаас санаа авах, санаа зовох аль аль нь байж таарна.

Ардчилал, эрх чөлөө, тусгаар тогт­нол маань авилга хээл ха­хууль байгаа цагт тийм ч баттай байж чадахгүй. Энэ утгаараа Мон­го­лын төр 2012 оны зургаа дахь удаа­гийн сонгуульд маш их ач хол­бог­дол өгч байна. Айлгаж бай­гаа юм биш. Ерөөсөө цаг үе нөхцөл бай­дал ийм болчихлоо. Юм их нарийн болж урьдынхтай адилгүй бол­жээ гэж ярьцгаадаг даа. Ээлжит тэр цаг чинь одоо ирсэн байна. Цөмөө­рөө дарамтгүйгээр саналаа өгц­гөөж, саналыг маань үнэнээр тоолж, нэр дэвшигчид шударгаар өр­сөлдье. Ингээд хэлэх ба хийхэд маш амархан. Ихэнх тойрог, хороо хэ­сэгт шударга сонгууль болно, болсоор ч ирсэн. Харин одоогийн энэ сонгуулийн өрсөлдөөн нягт болсон тохиолдолд цөөхөн санал, цөөхөн луйвар том нөлөө үзүүлбэл яана. Тэрний хоморгод өртвөл түмэн жилдээ цагаатгагдахгүй гай яа.