Ц.Батбаяр: Би Ерөнхий сайдаас тендер гуйж үзээгүй
“Ярилцъя” булангийн өнөөдрийн зочин УИХ-ын эрхэм гишүүн Ц.Батбаяр.
“Ярилцъя” булангийн өнөөдрийн зочин УИХ-ын эрхэм гишүүн Ц.Батбаяр.
-Батбаяр гишүүнтэй УИХ-ын гишүүн болсноос нь хойш анх удаагаа ярилцлага хийж байна. Сүүлд хотын дарга байхад тань л уулзжээ. Олон жил өнгөрсөн байна шүү. Монголд олддоггүй зочин Берлиний бороотой гудамжинд тааралдсан болохоор олзуурхаж, таныг ярилцлагынхаа зочноор урихаар шийдсэн юм?
-Үнэхээр уулзаагүй удсан байна. Би Германд эмчилгээнд зун долдугаар сард нэг ирсэн юм. Тэгээд эмч нар зургаан сар тутам нэг ирж бай гээд л ирчихээд байна л даа. Нөгөө уулзахгүй гэсэн хүнтэйгээ гурав уулзана гэдэг шиг Улаанбаатарт уулзаж амждаггүй хүмүүс энд уулзана гэдэг их сонин тохиолдол биш гэж үү. (инээв)
-Яагаад миний урилгаас болохоор зугтаад, бусадтай нь бол ордны хонгилд ч хамаагүй зогсоод хариулж байдаг юм бэ?
-(инээв) Та ордонд ирж надад асуулт тавьдаггүй болохоор.
-Сайн хариулт байна шүү?
-Наргиа...Тухтай, цаг завтай уулзаж, ярилцлагад тань орох боломж гарахгүй л явсан хэрэг.
-Монголд одоо ид ес тачигнаж байгаа. Энд бол бороо шиврээд сайхан байна. Хааяа ингэж орчноо сольж байх ер нь гоё уу?
-Хүн бол дандаа л бороо хуртай байхад дуртай байдаг амьтан юм шиг байна. Ялангуяа монгол хүн. Бороо хур татуу зун хүн малгүй л нэг тиймхэн байдаг биз дээ. Харин хур бороо тэгширсэн сайхан зун хүн малын зоо тэнийдэг гэдэг дээ. Энэ үүднээсээ бид нүүдэлчин удмын улс болохоор байгалийнхаа сайн сайханд их татагдаж, уягддаг ард түмэн бололтой. Мэдээж өөрийн эрхээр орчноо солиод хааяа нэг явах сайхан байлгүй яахав. Харин бидэн шиг бусдын эрхээр ажиллаж байгаа хүмүүсийн хувьд энэ боломж санаа сэтгэлийн аясаар биш л дээ.
-Хураар уулзсан юм чинь хоёулаа нээлттэй сайхан ярилцъя гэж бодож байна ?
-Би уг нь нэг их хаагдаж нээгдээд, муу юм санаад, дотроо үгийнхээ төгсгөлийг авч үлдээгээд байдаг хүн биш шүү дээ. Байгаа бол байгаагаараа хэлчихээд л явж байдаг.
-Энэ өдрүүдийг таны улс төрийн түүхэнд болж буй сонин өдрүүд гэж би хувьдаа бодож байна. Ардчилсан нам Засгийн газраас гарчихлаа. Онгойсон орон дээр танай намаас зургаан сайд орж ирээд ажиллаж байна. Та Батлан хамгаалахын сайдад өрсөлдсөн шүү дээ. Тэгээд ялагдсан уу, ялсан уу. Тохуурхаж асууж байгаа юм биш шүү. Тэр үед байгаагүй болохоор, бас ялсан ялагдсан гэх ойлголтууд эзэддээ их өөр өөр байдаг болохоор л?
-Би мэдээж өөртөө бол ялсан гэж бодож байгаа. Тэрэн дээр ямар нэгэн муу санаагүй сайхан өрсөлдөөд л үзсэн. Тэр чиглэлийн ажил амьдралыг мэддэгийн хувьд өрсөлдөөд үзье гэсэн ийм л бодол байсан.
-Батлан хамгаалах салбарын амьдралыг мэддэгийн хувьд өрсөлдсөн гэх тайлбар жаахан өнгөц л юм?
-Өөр нэг зүйл байсан юм аа. Нөгөө талаасаа гэвэл Ерөнхий сайд маань бас хэлсэн үгэндээ хэр хүрдэг хүн юм бол, дотоод сэтгэлийн агуулга үнэ цэнийн талаар хэр үнэн хүн юм бол гэдгийг өөрийн биеэр мэдэх хүсэл бас байлаа л даа. Тэрнээс биш мэдээж би юу гэж Засгийн газартайгаа болохгүй байна, бүтэхгүй байна, та нар чадахгүй байна гэж үргэлж шүүмжилж байсан атал гэнэт л хамтран ажиллах шийдвэр гаргах вэ дээ. Гэхдээ хүн бол эсрэг байр суурьтай байсан ч тэрийг сонсч байх ёстой. Нийцэж нэгдэх тэр цэгийг дандаа хайж байх ёстой. Хоёрдугаарт хэн хэн маань ярьсан юмандаа эзэн болж байх ёстой. Дандаа муу бол муулаад, муугаар бодоод явж болохгүй, өнөөдөр хамтраад хийж бүтээх олон юм бидний өмнө байгаа гэж би боддог. Тэр бодлоо л дагаж өрсөлдсөн хэрэг. Тэгээд яахав, мэдэх зүйлээ мэдэж,ойлгох зүйлээ ойлгож авлаа. Энэ их чухал шүү дээ.
-Та ер нь хэдэн санал авна гэж бодож байсан бэ. Танай бүлэг чинь хэдэн гишүүнтэй билээ?
-Одоо үндсэндээ 45 гишүүнтэй л дээ. Би ямар ч гэсэн 50+1-ийн санал авна гэж хангалттай бодож байсан.
-Тийм үү. Гэхдээ яриа хэлээгээ хийсэн биз дээ. Яахав дээ, найраа гэж ярьдаг даа тэр тухай л...?
-Би үнэндээ сайд болно гэж бодож байгаагүй ээ. Хагас бүтэн сайных нь орой бодож байгаад л ганц хоёр нөхөдтэйгээ зөвлөлдөөд л сонгуульд орчихсон хүн шүү дээ. Маргааш нь очсон чинь Лүндээ гишүүн маань нэр дэвшүүлээд тэгээд л өрсөлдчихсөн.
-Авна гэж тооцсон саналаа авсан уу, арай дутуу авсан уу?
-Арай дутуу авсан. Үнэхээр тэр дутах бололцоотой улс нь хэн хэн бэ гэдгийг бас ялгана шүү дээ. Тооцож байгаа юм чинь. Тэгж байж эрх биш нэг муу тооцоогоо хийгээд ирэхэд би ямар ч гэсэн ялах бүрэн бололцоотой гэж бодож байсан.
-Хэн хэн өрсөлдсөн билээ?
-Дөрвөн гишүүн өрсөлдсөн л дөө. Жекей, Энхбаяр, Загджав бид дөрөв. Загджав гишүүн Жекей бид хоёрт хэлж байсан л даа. Миний хоёр нөхөр өрсөлдөөд хэрэггүй ээ. Наадах санал чинь хуваагдана гэж. Мэдээж би үзэх ёстой гээд л чигээрээ явчихсан. Эдэн дотор Жекей бид хоёр хоёулаа цэргийн сургууль төгссөн.
-Жекей гишүүний хувьд Батлан хамгаалахын сайдад арай сонгохгүй байх л даа. Би бол тэгж л харах юм байна?
-Хүн хэзээ ч өөрийгөө болчихлоо, болъё гэж боддоггүй юм шиг байгаа юм аа. Би болж байна, би чадаж байна, би сайхан болгож байна гэсэн тийм бодол л их гүн эргэлддэг юм шиг байна. Ер нь аль ч хүн тэгж боддог юм шиг байгаа юм.
-Бүлэг дээр бол та ялсан юм уу?
-Эхлээд бол ялсан.
-Хэдэн хүний саналаар?
-Эхлээд би 15-ыг авсан юм. Ж.Энхбаяр 11-ыг, Загджав үлдсэнийг нь тэгээд хуваагдаад л авцгаасан.
-Тэгээд тэр дүн удирдах зөвлөл рүү ороод л “будаа” юу?
-50 дээр нэмэх 1 хувиа аваагүй учраас дахин өрсөлдье гээд дахин өгөөд тэнцчихэж байгаа байхгүй юу. Надад санал өгөх улс байсан ч энэ удаа эргэсэн. Би дотроо жаахан хардлага тээж яваа маань үнэн. Гэхдээ болоод өнгөрсөн юмыг одоо ингээд орхиё.
-Та 3,5 жил парламентад ажиллалаа. Хамтарсан Засагтай, бас дээр нь их сонин бүтэцтэй парламент. Хөгжлийн том зорилгууд тавьж, стратегийн ордуудаа түрүүчээс нь эргэлтэд орууллаа. Монголын ирээдүй өөдрөг харагдаж байна гэж зарим нь үзэж байхад зарим нь бас л хасах оноо өгч байгаа. Сөрөг хүчингүй парламент дотор сөрөг хүчний үүргийг гүйцэтгэж, үргэлж хүний өөрийн гэхгүйгээр байр сууриа хурцхан илэрхийлж тэмцсэн гишүүний нэг нь та байлаа. Таны өнгөрсөн жилүүдийн үйл ажиллагаа намд тань таалагдаагүй байх үндэслэлтэй юм?
-Энэ бол намынхаа эсрэг хийгээд байгаа ажил биш л дээ. Би өөрийн бодлогоор л асуудлуудад хандсан. Хоёр нам нийлчихсэн юм чинь, хамтарсан Засгийн газар үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм чинь бие биенээ хэзээ ч шүүмжлэхгүй шүү дээ. Тэгэхээр бас тэрэн дотор чинь дуу хоолойгоо гаргаж байх ёстой биз дээ. Манайд чинь бас бүх юм сайхан болчихоогүй л байна шүү дээ. Оюутолгойн гэрээ гээд л байна тэр гэрээ чинь тийм сүйдтэй сайн юм болоогүй шүү дээ. Тийм учраас тэрийг бид сайн болгохын төлөө, ард түмэнд үр ашигтай болгохын төлөө л асуудлыг тавьж байсан. Тэгэхээр бусад хүн Батбаяр намынхаа эсрэг дуугараад байна ч гэдэг юм уу нэг тийм буруу жишгээр хараад байсан. Тийм биш ээ. Гаднаас нь ч, дотроос нь ч бидний хэсэг хүн шүүмжилсэн. Гэвч хүлээж аваагүй. Ёстой нөгөө “Жингийн цуваа явж л байдаг, замын ноход хуцаж л байдаг” гэх маягаар л бүх юм явсан.
-Энэ Засгийн газрын нэлээн голлох гишүүн Эрчим хүчний сайд Д.Зоригтыг огцруулах асуудлыг та эрчимтэй дэмжсэн. Зарим үед хурцхан ч маргалдаж байсан. Тэгээд ойлголцсон уу. Ахиад Д.Зоригт сайдыг огцруулах асуудлыг өргөн барих тухай чимээ явж байна. Энэ асуудлыг та яаж харж байна вэ?
-Ний нуугүй хэлэхэд ойлголцоогүй, одоо болтол ойлголцоогүй. Нуух юм алга.
-Зүгээр ах зах хүний хувьд ч гэсэн, бас нэг нам, журмын нөхрийн хувьд ч уучлал гуйгаагүй юм уу?
-Тэр чинь бас их пээдгэр зантай хүн шүү дээ. Хүнд чинь маргааш нь ирээд уучлал гуйдаг ч юм уу, чи миний ийм хийж байгаа ажлыг ингээд ойлгосонгүй ээ, би ингээд хийчихсэн юм аа гээд тайлбарлах, ойлголцох асуудал байнаа даа. Тийм ч юм байхгүй хүн л дээ.
-Тийм үү?
-Тийм.
-Одоо өргөн баривал та дэмжих үү?
-Дэмжинэ.
-Намаас таныг донгодохгүй байна уу?
-Би буруу юм хэлээгүй шүү дээ. Өнөөдөр эрчим хүчний салбар уналтын байдалд байгаа. Эрчим хүчийг мэддэг ямар ч хүнээс асуугаарай. Эрчим хүч чинь маш том салбар. Ер нь дэлхий дээр эрчим хүчгүйгээр өнөөдөр юуг ч хийж чадахгүй. Газар дор байгаа баялгийг ч эрчим хүчгүйгээр гаргаж ирж чадахгүй. Хамгийн адгийн жишээ хэлэхэд өнөөдөр нийслэл Улаанбаатар хотод 15-16 мянган айл гэрэлгүй байна шүү дээ. Ядахдаа тэрэн дээр мөнгө тавья гэж орж ирэхгүй байгаа байхгүй юу. Хэдэн төгрөг олсон, тэрийгээ өөрийнхөө тойргийн хэдэн айлыг гэрэлтэй болгосон. Тэгэхээр үүнийг юу гэж ойлгох юм бэ. Тэр үүднээс л би хандаад байгаа юм. Одоо жишээ нь Налайх байна. Хүний амь өчнөөнөөрөө эрсдэж байна. Засгийн газрын тогтоолоор үүнийг хэрэгжүүлээч ээ гээд мөнгө өгчихсөн, тэр нь дарагдчихсан. Тэгээд болохгүй байгаа юмыг л ярьж хэлж байна. Тэрнээс биш хүнтэй хэрэлдэж, муудах донтойдоо юм уу, зүгээр таалагдахгүй байгаадаа биш юм. Цэвэр ажлын эрх ашгийн төлөө л ярьж байгаа. Сүүлдээ хувийн хонзон маягийн юм болгоод надтай ойлголцдог хүмүүсийг ч миний эсрэг тоглуулчихсан явж байна шүү дээ. Сүүлдээ болохгүй болохоор Ц.Батбаяр тендер өгөхгүй болохоор л ингэж байгаа юм гэж тарааж байгаа. Би Д.Зоригтоос битгий хэл Монгол Улсын Ерөнхий сайдаас ч тендер гуйж үзээгүй. Миний ах дүү бизнес эрхэлдэг. Гэхдээ тэр нь өөрийнхөө зарчмаар л явдаг. Батбаяр нэг их хувийн эрх ашгийн төлөө хүнтэй мууддаг хүн биш л дээ.
-Дүүгийн тань бизнест ч гэсэн жаахан саад учруулаад байдаг гэж үнэн үү?
-Манай дүү нар надад заримдаа уурлаж байгаа. Өчнөөн л шалгалаа шүү дээ. Монголын шалгадаг байгууллага бүгд, далд тагнадаг магнадаг бүх л газар шалгаж байна шүү дээ. Тэгэхээр чинь хүмүүс яаж тайван ажлаа хийх юм. Манай иргэдийн амьдрал өнөөдөр ямар байна. Бид нарын эцсийн үүрэг бол иргэдийн амьдралыг л сайжруулах биз дээ. Тэрнээс биш Батбаяр яаж байна, Батболд хэдэн удаа энэ компаниудыг дэмжиж байна, Уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулаад яагаад явж байна тэр сонин биш байхгүй юү. Иргэд маань нийтээрээ аятайхан шиг байх ёстой гэсэн зарчим л чухал. Өөр юм байхгүй.
-Түрүүн та ярилцлагынхаа дундуур ярьсан. Би бас Ерөнхий сайд, намын дарга хэлсэн үгэндээ хэр хүрдэг хүн юм гэдгийг үзье гэж бодлоо гэж. Энийгээ та задалж ярьж болох уу. Таныг сайдад өрсөлд гэж тэр зөвшөөрсөн байсан юм уу?
-Би өрсөлдөнө гэж хэлээгүй. Гэхдээ Ерөнхий сайдтай уулзсан. Оны сүүлээр уулзсан, оны эхэнд ч уулзсан. Чи бид хоёрт алдаа байхыг үгүйсгэхгүй, энэ цаг мөчөөс эхлээд харилцаандаа байсан элдэв дутагдлыг засаад, улс орныхоо хөгжлийн төлөө явъя гэж ярилцсан. Бас өөр ч хэд хэдэн юмыг ярьсан л даа. Эцсийн дүндээ маргалдсан ажил явахгүй. Хоёрдугаарт, Засгийн газрын бүрэлдэхүүн дотор нь орж байгаад би бас хэлэх үгээ хэлж үзье. Их хурал дээр юм гарчихсан, өнгөрчихсөн хойно хэлээд байх утгагүй байгаа учраас л би засагт орчихъё гэж бодсон юм. Тийм л юм болсон. Өөр сүйдтэй юм байхгүй.
-Хотын гэж танай нам дотор үнэхээр том бүлэг байнаа. Хамгийн том фракцын нэг гэж улс төрийн ажиглагчид үздэг л дээ. Ингэхэд та өнгөрсөн 3,5 жил яг фракцынхаа гишүүн шиг нь байж чадав уу. Танай фракц одоо хүч нь сулраад, толгойлогч нь ч гэсэн их уйтгартай байдалд шилжсэн гэж зарим ажиглагчид үзэх юм?
-Фракц гэж онцгойлж яримгүй байна. Хүн ер нь бие биенээ ойлгодог, мэддэг, мэдэрдэг гэх тэр үүднээс л нэгддэг болов уу.
-Ерөнхийдөө ажил хийж үзсэн, энэ улсад хийсэн юмтай бүлэглэл гэж яривал тийм бүлэглэл мөн биз, ер нь?
-Бүлэглэл гэсэн үг тань нэг л буухгүй юм. Ямар ч гэсэн юм хийж явсан, жинхэнэ ажлыг хийж, ард нь гарч, хар бор ажилтай ноцолдож, энэ улсын төлөө бас зүтгэж явсан улс гэвэл мөн л дөө.
-Дотроо хуралдаад л нэгийгээ тийш нь томилъё, ийш нь тавъя энэ тэрийг бол ярина биз дээ?
-Бүгдээрээ сэтгэлээрээ нэг юмны төлөө явъя гэсэн тийм нэг зорилго байдаг. Тэрний төлөө л явж байдаг. Нэг нь нэгэндээ болохгүй бүтэхгүй байгаа алдаагаа ч хэлдэг, болж бүтэж байгаа зүйлээ ч ярьдаг. Харин тэр томилгоо энэ тэр шийдээд байх нь алга л даа.
-Сонгуулийн хуулийг баталчихлаа. Одоо нэр дэвших асуудал явна. Намын хурлууд хуралдана. Үүний дараа тодорхой бүлэг хүн Н.Энхбаярын шинээр байгуулсан МАХН руу явна. Тэдний нэг нь Ц.Батбаяр гэж...ил далд их ярьдаг. Таныг яагаад Н.Энхбаяр даргатай өнөөдрийг болтол хардсаар байдаг юм бэ?
-Би байна шүү дээ. Нэг хүнтэй нөхөрлөчихөөд тэгээд тэр хүний нэр доошоогоо ороод ч юм уу, ажил албан тушаалаа өгөөд явахаар нь зугтаадаг тийм хүн биш л дээ. Би тэр үүднээс л хандаж байгаа. Хүн чанарынхаа хувьд л ханддаг. Би энийг Энхбаяр даргад өөрт нь ч хэлж байсан. Би таныг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсны тань хувьд хүндэтгэнэ ээ, хоёрдугаарт, нутгийн ахын хувьд хүндэлнэ, гуравдугаарт нь, намайг хүнд үед дэмжиж тусалж байсан, хүнд үе ч юу байхав, намайг огцрох гэж байхад сэтгэлийн дэм өгч байсан хүн байхгүй юу. Тэр үүднээс би таныг хүндэтгэнэ ээ. Гэхдээ улс төр бол та бид хоёрын хооронд байхгүй шүү гэдгийг би ний нуугүй л хэлсэн.
-Тэгэхээр үндэслэлгүй л хардаж байна гэсэн үг үү?
-Тэгээд яахав дээ нутаг ус гээд хааяа тааралдахаар мэндтэй устай. Нэг хүн рүү хүн болгон давшлаад байхаар чинь бас хүнийг хамгаалж дуугарах ёстой биз дээ, тэр үүднээс би хандсан. Тэр үүднээс би дуугарсан. Тэгээд л манайхан хардаад бодоод байдаг юм шиг байна. Би сонин дээр ч урьд өмнө нь хэлж байсан. Би хэзээ ч намаа солихгүй ээ. Найз бол миний үнэт капитал. Сайхан найзуудынхаа хүчээр өдий зэрэгтээ явж байгаа шүү дээ. Би найзуудыгаа мөнгөөр олж аваагүй. Олон жилийн нөхөрлөлөөр л олж авсан. Тэр нөхөрлөлийг өнөөдрийн албан тушаал ч гэдэг юм уу, таван төгрөг ч гэдэг юм уу үүгээр би худалдахгүй.
-Энхбаяр даргыг анх нам байгуулах гэж байхад нь та дэмий дээ гэж зөвлөж байсан уу?
-Тэр үед надаас тийм юм асууж байгаагүй шүү дээ. Улс төрд та бид хоёр нийлэхгүй гээд хэлчихсэн хүнээс чинь юу гэж асуух вэ дээ.
-Хамтарсан Засгийн газрын ажлыг та юу гэж дүгнэж байна. Ардчилсан нам бол түүхэн үүргээ биелүүлчихлээ гээд гараад явсан?
-Юуных нь түүх, ямар түүхэн үүрэг биелүүлсэн юм. Би анхнаасаа үүнийг эсэргүүцэж байсан шүү дээ. Болохгүй ээ, Монголын ард түмэн чинь бидэнд итгээд олонхийн 46 суудал өгчихлөө. Эрхээ бариа гээд өгчихсөн. Тэгээд энэ эрх барь гээд өгчихсөн юмыг “Үгүй ээ чи битгий, чиний наад сонголт чинь бидэнд хамаагүй би энүүгээрээ шийднэ” гээд явахаар чинь дараагийн сонгуульд тэр улс ямар сэтгэлээр хандах вэ. Өгсөн ч адилхан, өгөөгүй ч адилхан гэж хүн хандана шүү дээ. Тэр үүднээс би болохгүй гэдгийг нь хэлж байсан. Үдээс өмнө хурал дээр хамтарсан Засгийн газар дэмжихгүй гэж байсан чинь үдээс хойш хоол идчихээд л гараад ирсний дараа асуудал өөрчлөгдсөн. Одоо бол сайхан ярьж байгаа юм л даа. Оюутолгойн гэрээ сайн болсон юу юу гэнэв. Энэ нь яахав дээ өөрсдийнхөө алдааг л хаах гэж хэлж байгаа зүйл. Энэ намын байр шатсан нь тухайн үеийн тэр С.Баяраас л болсон шүү дээ. Нуух юм алга. С.Баяр тэрэн дотор байхгүй байсан бол тэд манай байр руу дайрч давшиллаа ч уу. С.Баярыг гарч ирж уулз гэж гадна ирж орилсоор байгаад л, хүмүүсийн бухимдал нэмэгдсээр байгаад л шатаагаад хаясан шүү дээ.
-Намын байрыг шатаасанд таны уур одоо ч хүрсэн хэвээрээ юм уу?
-Тэр үед бол үнэхээр хүрсэн. Би 1990 онд дөнгөж хорин долоо, наймхан настай, хамгийн залуу намын дарга байсан. Багахангайн намын дарга. Ардчилсан намынхантай тэр хаалган дээр зодолдож байсан түүх байгаа шүү дээ. Тэрийгээ галд шатаалгачихаар хэн ч гэсэн галзуурна биз дээ. Хэрвээ хамтарсан Засгийн газар байгуулаагүй бол Оюутолгойн гэрээг ч байгуулахгүй, Ардчилсан нам зугатаана гэдэг бол худлаа шүү дээ. Монгол Улсын эрх ашгийн төлөө тэд нэг хоёр удаа захиалга авч болно. Олон удаа авч чадахгүй. Би бол тэр л үүднээс хандаж байгаа юм. Тэгээд яахав тэрийг ингэсгээд өнгөрөөж байна л даа. Одоо хамтраад ямар үр дүн гарчихаад байгаа юм би ойлгохгүй байгаа.
-Та нар Ардчилсан нам одоо хашаандаа оч гээд хөөж л байсан. Ер нь хоёр жилийн өмнөөс л танаас эхлээд яв гээд хөөж байсан биз дээ?
-Анхнаасаа би хэлж байсан нь үнээн. Яв гээд. Хоёр жилийн өмнө ч, аравдугаар сард ч гар гэж хэлж байсан.
-Тэгээд явахаар нь араас нь юу цацаад байдаг юм бэ. Жишээлбэл, таныг байр сууриа илэрхийлж байхыг телевизээр харсан. Хамгийн их хоржоонтой үгийг хэлж байна лээ. Нөхөртэйгөө муудангуутаа гүйгээд явчихдаг айлын авгай шиг маяглаад явчихлаа гэж. Хөөж, хааж хаачихаад одоо хаягдсан, замын дунд орхигдсон хүмүүсийн дүрд тоглох нь жаахан жудаггүй явдал юм биш үү ?
-Явчихсан л юм чинь хэлнэ шүү дээ. Нөхрөө хаяад л авгай нар нэг их гүйдэг шиг хөгийн юм болж байгаа биз дээ.
-Дөрвөн жил нэг танхимд хэрэлдэхдээ хэрэлдэж, хэлэлцэхдээ хэлэлцэж явахад бас хэн нь хэн бэ гэдэг нь харагдана. Энэ зургаан сайд дотор үнэхээр толгой сайтай нь хэн бэ. Гайгүй ажилласан сайд байгаа юу. Та улстөржихгүй шиг дүгнэлтээ хэлж болох уу?
-Аль
-Явсан сайд нар дотор?
-Бий бий. Энэ зургаан сайд дотор мэргэжлийн биш ч гэсэн С.Ламбаа сайдыг гайгүй ажилласан гэж би боддог юм. Эрүүл мэндийн салбарынхан ч гэсэн үнэхээр мэргэжлийн биш хүн ч гэсэн бүх чадлаа дайчилж, хамгийн сайн ажилласан гэцгээж байна билээ. Одоо С.Баярцогт маань ч гэсэн үнэхээр загнуулан загнуулан, хараалгаад л явсан, би ч гэсэн огцруулна гээд л ярьж явсан. Гэхдээ бас ажилласан шүү.
-Гишүүдээс ер нь тэр нь л гайгүй хүндээ гэсэн хүн байна уу?
-Бий бий. Аль аль намаас нь авчихаар хүн олон бий шүү дээ. Лу.Гантөмөр гишүүнийг би дотроо үнэлдэг юм. Д.Ганхуяг гишүүн байна. Манай З.Энхболд гишүүн гэхэд л юманд аймаар нухацтай. Тийм нухацтай чанарыг нь манай олон гишүүн авах ёстой доо гэж бид дотроо бодож байдаг юм. Манай нам дотроос зөндөө байна аа. Раш гишүүний хувьд ч, одоо Бат-Эрдэнэ аварга гээд л яриад байвал олон хүн ярина. Сайхан сайхан хүн байна. Нэг их байр сууриа алдахгүй, хэлсэн ярьснаасаа буцаад байхгүй, дүн нуруугаа аваад явчих ийм улсууд зөндөө байгаа.
-Танай намын генсек хэр ажилласан бэ?
-Энэ намын түүхэнд байгаагүй юм хийчихсэн гэж би боддог шүү дээ.
-Юу тэр вэ?
-Хамгийн түрүүнд энэ айл чинь бас өөрийн гэсэн орох оронтой байх ёстой биз дээ. Тэрийг хийлээ шүү дээ. Үнэхээр юу ч үгүй шатаачихсан тийм байшинг л хүлээж авсан. Энэ байшинг хийхэд цөөхөн хүн голлон оролцсон гэж бодож байгаа. Тэрний нэг нь М.Энхболд дарга. Чардайж байгаад энэ намын түүхэнд байгаагүй байшинг хийсэн шүү. Ёстой алтан хуудсанд бичээд хананд нь бичих ёстой хоёр хүний нэг нь М.Энхболд.
-Тийм үү. М.Энхболд даргын нэр ер нь л сонсогдоогүй дээ?
-Гардаггүй. Мань хүн чинь одоо шууд юмыг ил гаргаад явдаггүй бас нэг өөрийнх нь мөн чанар, зан чанар байна л даа. Гэхдээ үнэхээр аливаа юмыг чирээд гардаг, хийдэг, агуу том чанартай хүн шүү.
-За байраа бариулсан нь генсек юм байж, өөр юу хийв?
-Хоёрдугаарт манай нам өөрийн бодлогоо залуу үеийг бэлтгэх тэр асуудалд маш их төвлөрүүлж ажилласан. Бодлого хийж чадсан.
-Дараагийн генсекийг та ямар хүн байгаасай гэж бодож байна?
-Сонгуулийн дараа генсек өөрчлөгдвөл үү. Ний нуугүй хэлэхэд У.Хүрэлсүх шиг дайчин давшингуй, М.Энхболд дарга шиг юманд маш хүлээцтэй, бодлоготой, зангаргатай, Жунай сайд шиг юмны эв дүйг олдог, ажил хийж үзсэн, хүн таньдаг, хүн татдаг, чи тэрний хүн чи ийм хүн гэж ялгаж, хагалж хаядаггүй тийм зан чанартай, энэ бүхний цогц бүрдсэн хүн байгаасай.
-Нэр дэвших процесс явсны дараа танай намд бужигнаан болохгүй гэсэн таамаг харагдахгүй л байна даа?
-Харагдахгүй байна. Дандаа буцалж байгаа учраас тийм процесс явагдаж л таарах вий.
-Та бол аж ахуйн ажил хийж байсан хүн. Хот гэдэг үнэхээр юм юмтай холилддог өрх гэрийн тэргүүн шиг ажил шүү дээ. Парламентад очсондоо харамсах өдөр байсан уу. Би зүгээр өөр юм хийж явдаг байж, ард нь гардаг, үр дүнгээ хардаг ийм төвшиндөө ажиллаж байсан нь дээр байж дээ гэж?
-Байсан. Одоо ч би харамсдаг.
-Хотын дарга байх үед тань заримдаа таны өмнөөс тэсвэр барагддаг байсан. Дайраад л давшаад байхад та үргэлж инээсэн хүн байдагсан. Харин УИХ-д та их ууртай хүн болж хувирсан ?
-Хүмүүс тэрийг асуугаад байгаа юмаа. /Инээв/
-Тэнэг минь чамайг огцруулна аа, чи харж байгаарай, би хэлсэндээ хүрнэ ээ гээд л. Тэгтлээ таныг уурлаж байхыг ер нь хараагүй юм билээ?
-Ний нуугүй хэлэхэд байна шүү дээ. Одоо ингээд л өөрсдийнхнөө шүүмжлэх нь хаашаа юм бэ дээ. Ер нь хоёулаа өндөрлөх үү дээ.
-Үгийнхээ төгсгөлийг авч үлдээд байдаггүй гээгүй бил үү?
-Яг наашаа харж ярьчихаад, цаашаа хараад юмыг дандаа буруугаар хийгээд байгаа байхгүй юу. Ярьснаасаа дандаа өөрөөр хийгээд. Тэрийг нь хараад тэвчээд байж чаддаггүй учраас би бухимдаад байгаа юм л даа. Наашаа харчихаад нэг их сайхан ярьчихна. Тийшээ хараад өөр үйлдэл хийгээд явахаар үнэхээр тэсвэр барагддаг юм. Ядаж эр хүн шиг байж сурмаар юм даа, зарим нь.
-Та Хотын захиргаа руу хэр ордог вэ, өөрийгөө тэнд хэр дарга байсан гэж үздэг вэ?
-Би ч өөрийгөө үнэлэх ч хаашаа юм бэ дээ.
-Өөрийгөө та үнэлэхгүй бол хэн ч таныг үнэлэхгүй шүү дээ?
-Манай нэг офицер тэгж байсан юм аа. Арвай генерал Дорнод аймгийн Халх гол суманд байхад манай отрядад очсон юм. Тэгээд манай техникийн орлогчийг “Чи цэргийн машин техник мэдэх үү, ер нь” гэж асуулаа. Манай хүн “Моторыг нь тавиад бэлэн” гэж хариулдаг юм байна. Амнаасаа болж нөгөөдөх чинь загнууллаа. Тэгсэн нөгөөдөх чинь урдаас нь “Би өөрийгөө өмөөрөхгүй бол өөр намайг хэн өмөөрөх юм бэ” гэж туудаг байгаа. Арвай генералын өөдөөс тэгж хэлж байсан юм. Тэр үед би нээрээ сүрхий үг байна шүү гэж бодож байсан. Би л өөрийнхөө төлөө явахгүй бол өөр хэн миний төлөө явах вэ. Найз нөхөд бол бий л дээ. Гэхдээ хүн өөрийнхөө төлөө бас явах ёстой. Тийм утгаар та хэлж байх шиг байна. Би яг үндсэндээ өөрийгөө бол муу ажилласан Засаг дарга гэж үнэлэхгүй. Задлаад яривал тайлан болох биз. (инээв)
-Одоогийн хотын даргыг та хэр ажиллаж байна гэж боддог вэ?
-Би сэтгэл хангалуун байгаа.
-Түрүүн та Н.Энхбаяр даргыг ярьж байхад нутаг гэж онцоллоо. Таныг Булганы хүн гэж бодоод байдаг буруу байх нь ээ?
-Миний аав Архангайн Эрдэнэмандал сумын хүн. Ээж Булганы Гурванбулгийнх. Тэгээд л өөрийнхөөрөө ойлго доо. (инээв)
-Таныг олон залуучууд дагадаг гэдэг. Та өөртөө хэтэрхий долигноод байхаар яаж зогсоодог вэ?
-Над руу нэг их олон залуучууд хандаад байх нь юу юм. Гэхдээ бий бий.
-Тойроод л гүйгээд байхаар чинь хэцүү биз дээ. Илт хөөж болохгүй шаналгаатай юу. Та ийм юмыг яаж зогсоодог вэ?
-Би харилцахаас дөлөөд явчихдаг. Харилцахгүй байгаад байхаар аяндаа өөрөө холдоод явдаг байхгүй юу.
-Манайхан чинь илүү эргэлдэж, гүйж байсныг нь татдаг болчихсон юм биш үү?
-Энэ бол хамгийн болохгүй ажлын нэг. Төрийг бузарлаж байгаа нэг юм энэ. Одоо бол манайх холоос хараад хэрэггүй ээ. Хятадын төрийн бодлогоос л сурчих хэрэгтэй. Ядаж цэрэгт алба хаасан хүнийг төрийн албанд авдаг болмоор юм.
Бидний яриа олон хоногийн өмнө холын газар өрнөсөн ч уншигч таныг уйдааж чилээгээгүй гэж найднам. Тэр яг байгаагаараа л байгаа нь энэ. Өөр ямар нэгэн дүр төрх хайгаад ч хэрэггүй санагддаг юм.
-Батбаяр гишүүнтэй УИХ-ын гишүүн болсноос нь хойш анх удаагаа ярилцлага хийж байна. Сүүлд хотын дарга байхад тань л уулзжээ. Олон жил өнгөрсөн байна шүү. Монголд олддоггүй зочин Берлиний бороотой гудамжинд тааралдсан болохоор олзуурхаж, таныг ярилцлагынхаа зочноор урихаар шийдсэн юм?
-Үнэхээр уулзаагүй удсан байна. Би Германд эмчилгээнд зун долдугаар сард нэг ирсэн юм. Тэгээд эмч нар зургаан сар тутам нэг ирж бай гээд л ирчихээд байна л даа. Нөгөө уулзахгүй гэсэн хүнтэйгээ гурав уулзана гэдэг шиг Улаанбаатарт уулзаж амждаггүй хүмүүс энд уулзана гэдэг их сонин тохиолдол биш гэж үү. (инээв)
-Яагаад миний урилгаас болохоор зугтаад, бусадтай нь бол ордны хонгилд ч хамаагүй зогсоод хариулж байдаг юм бэ?
-(инээв) Та ордонд ирж надад асуулт тавьдаггүй болохоор.
-Сайн хариулт байна шүү?
-Наргиа...Тухтай, цаг завтай уулзаж, ярилцлагад тань орох боломж гарахгүй л явсан хэрэг.
-Монголд одоо ид ес тачигнаж байгаа. Энд бол бороо шиврээд сайхан байна. Хааяа ингэж орчноо сольж байх ер нь гоё уу?
-Хүн бол дандаа л бороо хуртай байхад дуртай байдаг амьтан юм шиг байна. Ялангуяа монгол хүн. Бороо хур татуу зун хүн малгүй л нэг тиймхэн байдаг биз дээ. Харин хур бороо тэгширсэн сайхан зун хүн малын зоо тэнийдэг гэдэг дээ. Энэ үүднээсээ бид нүүдэлчин удмын улс болохоор байгалийнхаа сайн сайханд их татагдаж, уягддаг ард түмэн бололтой. Мэдээж өөрийн эрхээр орчноо солиод хааяа нэг явах сайхан байлгүй яахав. Харин бидэн шиг бусдын эрхээр ажиллаж байгаа хүмүүсийн хувьд энэ боломж санаа сэтгэлийн аясаар биш л дээ.
-Хураар уулзсан юм чинь хоёулаа нээлттэй сайхан ярилцъя гэж бодож байна ?
-Би уг нь нэг их хаагдаж нээгдээд, муу юм санаад, дотроо үгийнхээ төгсгөлийг авч үлдээгээд байдаг хүн биш шүү дээ. Байгаа бол байгаагаараа хэлчихээд л явж байдаг.
-Энэ өдрүүдийг таны улс төрийн түүхэнд болж буй сонин өдрүүд гэж би хувьдаа бодож байна. Ардчилсан нам Засгийн газраас гарчихлаа. Онгойсон орон дээр танай намаас зургаан сайд орж ирээд ажиллаж байна. Та Батлан хамгаалахын сайдад өрсөлдсөн шүү дээ. Тэгээд ялагдсан уу, ялсан уу. Тохуурхаж асууж байгаа юм биш шүү. Тэр үед байгаагүй болохоор, бас ялсан ялагдсан гэх ойлголтууд эзэддээ их өөр өөр байдаг болохоор л?
-Би мэдээж өөртөө бол ялсан гэж бодож байгаа. Тэрэн дээр ямар нэгэн муу санаагүй сайхан өрсөлдөөд л үзсэн. Тэр чиглэлийн ажил амьдралыг мэддэгийн хувьд өрсөлдөөд үзье гэсэн ийм л бодол байсан.
-Батлан хамгаалах салбарын амьдралыг мэддэгийн хувьд өрсөлдсөн гэх тайлбар жаахан өнгөц л юм?
-Өөр нэг зүйл байсан юм аа. Нөгөө талаасаа гэвэл Ерөнхий сайд маань бас хэлсэн үгэндээ хэр хүрдэг хүн юм бол, дотоод сэтгэлийн агуулга үнэ цэнийн талаар хэр үнэн хүн юм бол гэдгийг өөрийн биеэр мэдэх хүсэл бас байлаа л даа. Тэрнээс биш мэдээж би юу гэж Засгийн газартайгаа болохгүй байна, бүтэхгүй байна, та нар чадахгүй байна гэж үргэлж шүүмжилж байсан атал гэнэт л хамтран ажиллах шийдвэр гаргах вэ дээ. Гэхдээ хүн бол эсрэг байр суурьтай байсан ч тэрийг сонсч байх ёстой. Нийцэж нэгдэх тэр цэгийг дандаа хайж байх ёстой. Хоёрдугаарт хэн хэн маань ярьсан юмандаа эзэн болж байх ёстой. Дандаа муу бол муулаад, муугаар бодоод явж болохгүй, өнөөдөр хамтраад хийж бүтээх олон юм бидний өмнө байгаа гэж би боддог. Тэр бодлоо л дагаж өрсөлдсөн хэрэг. Тэгээд яахав, мэдэх зүйлээ мэдэж,ойлгох зүйлээ ойлгож авлаа. Энэ их чухал шүү дээ.
-Та ер нь хэдэн санал авна гэж бодож байсан бэ. Танай бүлэг чинь хэдэн гишүүнтэй билээ?
-Одоо үндсэндээ 45 гишүүнтэй л дээ. Би ямар ч гэсэн 50+1-ийн санал авна гэж хангалттай бодож байсан.
-Тийм үү. Гэхдээ яриа хэлээгээ хийсэн биз дээ. Яахав дээ, найраа гэж ярьдаг даа тэр тухай л...?
-Би үнэндээ сайд болно гэж бодож байгаагүй ээ. Хагас бүтэн сайных нь орой бодож байгаад л ганц хоёр нөхөдтэйгээ зөвлөлдөөд л сонгуульд орчихсон хүн шүү дээ. Маргааш нь очсон чинь Лүндээ гишүүн маань нэр дэвшүүлээд тэгээд л өрсөлдчихсөн.
-Авна гэж тооцсон саналаа авсан уу, арай дутуу авсан уу?
-Арай дутуу авсан. Үнэхээр тэр дутах бололцоотой улс нь хэн хэн бэ гэдгийг бас ялгана шүү дээ. Тооцож байгаа юм чинь. Тэгж байж эрх биш нэг муу тооцоогоо хийгээд ирэхэд би ямар ч гэсэн ялах бүрэн бололцоотой гэж бодож байсан.
-Хэн хэн өрсөлдсөн билээ?
-Дөрвөн гишүүн өрсөлдсөн л дөө. Жекей, Энхбаяр, Загджав бид дөрөв. Загджав гишүүн Жекей бид хоёрт хэлж байсан л даа. Миний хоёр нөхөр өрсөлдөөд хэрэггүй ээ. Наадах санал чинь хуваагдана гэж. Мэдээж би үзэх ёстой гээд л чигээрээ явчихсан. Эдэн дотор Жекей бид хоёр хоёулаа цэргийн сургууль төгссөн.
-Жекей гишүүний хувьд Батлан хамгаалахын сайдад арай сонгохгүй байх л даа. Би бол тэгж л харах юм байна?
-Хүн хэзээ ч өөрийгөө болчихлоо, болъё гэж боддоггүй юм шиг байгаа юм аа. Би болж байна, би чадаж байна, би сайхан болгож байна гэсэн тийм бодол л их гүн эргэлддэг юм шиг байна. Ер нь аль ч хүн тэгж боддог юм шиг байгаа юм.
-Бүлэг дээр бол та ялсан юм уу?
-Эхлээд бол ялсан.
-Хэдэн хүний саналаар?
-Эхлээд би 15-ыг авсан юм. Ж.Энхбаяр 11-ыг, Загджав үлдсэнийг нь тэгээд хуваагдаад л авцгаасан.
-Тэгээд тэр дүн удирдах зөвлөл рүү ороод л “будаа” юу?
-50 дээр нэмэх 1 хувиа аваагүй учраас дахин өрсөлдье гээд дахин өгөөд тэнцчихэж байгаа байхгүй юу. Надад санал өгөх улс байсан ч энэ удаа эргэсэн. Би дотроо жаахан хардлага тээж яваа маань үнэн. Гэхдээ болоод өнгөрсөн юмыг одоо ингээд орхиё.
-Та 3,5 жил парламентад ажиллалаа. Хамтарсан Засагтай, бас дээр нь их сонин бүтэцтэй парламент. Хөгжлийн том зорилгууд тавьж, стратегийн ордуудаа түрүүчээс нь эргэлтэд орууллаа. Монголын ирээдүй өөдрөг харагдаж байна гэж зарим нь үзэж байхад зарим нь бас л хасах оноо өгч байгаа. Сөрөг хүчингүй парламент дотор сөрөг хүчний үүргийг гүйцэтгэж, үргэлж хүний өөрийн гэхгүйгээр байр сууриа хурцхан илэрхийлж тэмцсэн гишүүний нэг нь та байлаа. Таны өнгөрсөн жилүүдийн үйл ажиллагаа намд тань таалагдаагүй байх үндэслэлтэй юм?
-Энэ бол намынхаа эсрэг хийгээд байгаа ажил биш л дээ. Би өөрийн бодлогоор л асуудлуудад хандсан. Хоёр нам нийлчихсэн юм чинь, хамтарсан Засгийн газар үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм чинь бие биенээ хэзээ ч шүүмжлэхгүй шүү дээ. Тэгэхээр бас тэрэн дотор чинь дуу хоолойгоо гаргаж байх ёстой биз дээ. Манайд чинь бас бүх юм сайхан болчихоогүй л байна шүү дээ. Оюутолгойн гэрээ гээд л байна тэр гэрээ чинь тийм сүйдтэй сайн юм болоогүй шүү дээ. Тийм учраас тэрийг бид сайн болгохын төлөө, ард түмэнд үр ашигтай болгохын төлөө л асуудлыг тавьж байсан. Тэгэхээр бусад хүн Батбаяр намынхаа эсрэг дуугараад байна ч гэдэг юм уу нэг тийм буруу жишгээр хараад байсан. Тийм биш ээ. Гаднаас нь ч, дотроос нь ч бидний хэсэг хүн шүүмжилсэн. Гэвч хүлээж аваагүй. Ёстой нөгөө “Жингийн цуваа явж л байдаг, замын ноход хуцаж л байдаг” гэх маягаар л бүх юм явсан.
-Энэ Засгийн газрын нэлээн голлох гишүүн Эрчим хүчний сайд Д.Зоригтыг огцруулах асуудлыг та эрчимтэй дэмжсэн. Зарим үед хурцхан ч маргалдаж байсан. Тэгээд ойлголцсон уу. Ахиад Д.Зоригт сайдыг огцруулах асуудлыг өргөн барих тухай чимээ явж байна. Энэ асуудлыг та яаж харж байна вэ?
-Ний нуугүй хэлэхэд ойлголцоогүй, одоо болтол ойлголцоогүй. Нуух юм алга.
-Зүгээр ах зах хүний хувьд ч гэсэн, бас нэг нам, журмын нөхрийн хувьд ч уучлал гуйгаагүй юм уу?
-Тэр чинь бас их пээдгэр зантай хүн шүү дээ. Хүнд чинь маргааш нь ирээд уучлал гуйдаг ч юм уу, чи миний ийм хийж байгаа ажлыг ингээд ойлгосонгүй ээ, би ингээд хийчихсэн юм аа гээд тайлбарлах, ойлголцох асуудал байнаа даа. Тийм ч юм байхгүй хүн л дээ.
-Тийм үү?
-Тийм.
-Одоо өргөн баривал та дэмжих үү?
-Дэмжинэ.
-Намаас таныг донгодохгүй байна уу?
-Би буруу юм хэлээгүй шүү дээ. Өнөөдөр эрчим хүчний салбар уналтын байдалд байгаа. Эрчим хүчийг мэддэг ямар ч хүнээс асуугаарай. Эрчим хүч чинь маш том салбар. Ер нь дэлхий дээр эрчим хүчгүйгээр өнөөдөр юуг ч хийж чадахгүй. Газар дор байгаа баялгийг ч эрчим хүчгүйгээр гаргаж ирж чадахгүй. Хамгийн адгийн жишээ хэлэхэд өнөөдөр нийслэл Улаанбаатар хотод 15-16 мянган айл гэрэлгүй байна шүү дээ. Ядахдаа тэрэн дээр мөнгө тавья гэж орж ирэхгүй байгаа байхгүй юу. Хэдэн төгрөг олсон, тэрийгээ өөрийнхөө тойргийн хэдэн айлыг гэрэлтэй болгосон. Тэгэхээр үүнийг юу гэж ойлгох юм бэ. Тэр үүднээс л би хандаад байгаа юм. Одоо жишээ нь Налайх байна. Хүний амь өчнөөнөөрөө эрсдэж байна. Засгийн газрын тогтоолоор үүнийг хэрэгжүүлээч ээ гээд мөнгө өгчихсөн, тэр нь дарагдчихсан. Тэгээд болохгүй байгаа юмыг л ярьж хэлж байна. Тэрнээс биш хүнтэй хэрэлдэж, муудах донтойдоо юм уу, зүгээр таалагдахгүй байгаадаа биш юм. Цэвэр ажлын эрх ашгийн төлөө л ярьж байгаа. Сүүлдээ хувийн хонзон маягийн юм болгоод надтай ойлголцдог хүмүүсийг ч миний эсрэг тоглуулчихсан явж байна шүү дээ. Сүүлдээ болохгүй болохоор Ц.Батбаяр тендер өгөхгүй болохоор л ингэж байгаа юм гэж тарааж байгаа. Би Д.Зоригтоос битгий хэл Монгол Улсын Ерөнхий сайдаас ч тендер гуйж үзээгүй. Миний ах дүү бизнес эрхэлдэг. Гэхдээ тэр нь өөрийнхөө зарчмаар л явдаг. Батбаяр нэг их хувийн эрх ашгийн төлөө хүнтэй мууддаг хүн биш л дээ.
-Дүүгийн тань бизнест ч гэсэн жаахан саад учруулаад байдаг гэж үнэн үү?
-Манай дүү нар надад заримдаа уурлаж байгаа. Өчнөөн л шалгалаа шүү дээ. Монголын шалгадаг байгууллага бүгд, далд тагнадаг магнадаг бүх л газар шалгаж байна шүү дээ. Тэгэхээр чинь хүмүүс яаж тайван ажлаа хийх юм. Манай иргэдийн амьдрал өнөөдөр ямар байна. Бид нарын эцсийн үүрэг бол иргэдийн амьдралыг л сайжруулах биз дээ. Тэрнээс биш Батбаяр яаж байна, Батболд хэдэн удаа энэ компаниудыг дэмжиж байна, Уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулаад яагаад явж байна тэр сонин биш байхгүй юү. Иргэд маань нийтээрээ аятайхан шиг байх ёстой гэсэн зарчим л чухал. Өөр юм байхгүй.
-Түрүүн та ярилцлагынхаа дундуур ярьсан. Би бас Ерөнхий сайд, намын дарга хэлсэн үгэндээ хэр хүрдэг хүн юм гэдгийг үзье гэж бодлоо гэж. Энийгээ та задалж ярьж болох уу. Таныг сайдад өрсөлд гэж тэр зөвшөөрсөн байсан юм уу?
-Би өрсөлдөнө гэж хэлээгүй. Гэхдээ Ерөнхий сайдтай уулзсан. Оны сүүлээр уулзсан, оны эхэнд ч уулзсан. Чи бид хоёрт алдаа байхыг үгүйсгэхгүй, энэ цаг мөчөөс эхлээд харилцаандаа байсан элдэв дутагдлыг засаад, улс орныхоо хөгжлийн төлөө явъя гэж ярилцсан. Бас өөр ч хэд хэдэн юмыг ярьсан л даа. Эцсийн дүндээ маргалдсан ажил явахгүй. Хоёрдугаарт, Засгийн газрын бүрэлдэхүүн дотор нь орж байгаад би бас хэлэх үгээ хэлж үзье. Их хурал дээр юм гарчихсан, өнгөрчихсөн хойно хэлээд байх утгагүй байгаа учраас л би засагт орчихъё гэж бодсон юм. Тийм л юм болсон. Өөр сүйдтэй юм байхгүй.
-Хотын гэж танай нам дотор үнэхээр том бүлэг байнаа. Хамгийн том фракцын нэг гэж улс төрийн ажиглагчид үздэг л дээ. Ингэхэд та өнгөрсөн 3,5 жил яг фракцынхаа гишүүн шиг нь байж чадав уу. Танай фракц одоо хүч нь сулраад, толгойлогч нь ч гэсэн их уйтгартай байдалд шилжсэн гэж зарим ажиглагчид үзэх юм?
-Фракц гэж онцгойлж яримгүй байна. Хүн ер нь бие биенээ ойлгодог, мэддэг, мэдэрдэг гэх тэр үүднээс л нэгддэг болов уу.
-Ерөнхийдөө ажил хийж үзсэн, энэ улсад хийсэн юмтай бүлэглэл гэж яривал тийм бүлэглэл мөн биз, ер нь?
-Бүлэглэл гэсэн үг тань нэг л буухгүй юм. Ямар ч гэсэн юм хийж явсан, жинхэнэ ажлыг хийж, ард нь гарч, хар бор ажилтай ноцолдож, энэ улсын төлөө бас зүтгэж явсан улс гэвэл мөн л дөө.
-Дотроо хуралдаад л нэгийгээ тийш нь томилъё, ийш нь тавъя энэ тэрийг бол ярина биз дээ?
-Бүгдээрээ сэтгэлээрээ нэг юмны төлөө явъя гэсэн тийм нэг зорилго байдаг. Тэрний төлөө л явж байдаг. Нэг нь нэгэндээ болохгүй бүтэхгүй байгаа алдаагаа ч хэлдэг, болж бүтэж байгаа зүйлээ ч ярьдаг. Харин тэр томилгоо энэ тэр шийдээд байх нь алга л даа.
-Сонгуулийн хуулийг баталчихлаа. Одоо нэр дэвших асуудал явна. Намын хурлууд хуралдана. Үүний дараа тодорхой бүлэг хүн Н.Энхбаярын шинээр байгуулсан МАХН руу явна. Тэдний нэг нь Ц.Батбаяр гэж...ил далд их ярьдаг. Таныг яагаад Н.Энхбаяр даргатай өнөөдрийг болтол хардсаар байдаг юм бэ?
-Би байна шүү дээ. Нэг хүнтэй нөхөрлөчихөөд тэгээд тэр хүний нэр доошоогоо ороод ч юм уу, ажил албан тушаалаа өгөөд явахаар нь зугтаадаг тийм хүн биш л дээ. Би тэр үүднээс л хандаж байгаа. Хүн чанарынхаа хувьд л ханддаг. Би энийг Энхбаяр даргад өөрт нь ч хэлж байсан. Би таныг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсны тань хувьд хүндэтгэнэ ээ, хоёрдугаарт, нутгийн ахын хувьд хүндэлнэ, гуравдугаарт нь, намайг хүнд үед дэмжиж тусалж байсан, хүнд үе ч юу байхав, намайг огцрох гэж байхад сэтгэлийн дэм өгч байсан хүн байхгүй юу. Тэр үүднээс би таныг хүндэтгэнэ ээ. Гэхдээ улс төр бол та бид хоёрын хооронд байхгүй шүү гэдгийг би ний нуугүй л хэлсэн.
-Тэгэхээр үндэслэлгүй л хардаж байна гэсэн үг үү?
-Тэгээд яахав дээ нутаг ус гээд хааяа тааралдахаар мэндтэй устай. Нэг хүн рүү хүн болгон давшлаад байхаар чинь бас хүнийг хамгаалж дуугарах ёстой биз дээ, тэр үүднээс би хандсан. Тэр үүднээс би дуугарсан. Тэгээд л манайхан хардаад бодоод байдаг юм шиг байна. Би сонин дээр ч урьд өмнө нь хэлж байсан. Би хэзээ ч намаа солихгүй ээ. Найз бол миний үнэт капитал. Сайхан найзуудынхаа хүчээр өдий зэрэгтээ явж байгаа шүү дээ. Би найзуудыгаа мөнгөөр олж аваагүй. Олон жилийн нөхөрлөлөөр л олж авсан. Тэр нөхөрлөлийг өнөөдрийн албан тушаал ч гэдэг юм уу, таван төгрөг ч гэдэг юм уу үүгээр би худалдахгүй.
-Энхбаяр даргыг анх нам байгуулах гэж байхад нь та дэмий дээ гэж зөвлөж байсан уу?
-Тэр үед надаас тийм юм асууж байгаагүй шүү дээ. Улс төрд та бид хоёр нийлэхгүй гээд хэлчихсэн хүнээс чинь юу гэж асуух вэ дээ.
-Хамтарсан Засгийн газрын ажлыг та юу гэж дүгнэж байна. Ардчилсан нам бол түүхэн үүргээ биелүүлчихлээ гээд гараад явсан?
-Юуных нь түүх, ямар түүхэн үүрэг биелүүлсэн юм. Би анхнаасаа үүнийг эсэргүүцэж байсан шүү дээ. Болохгүй ээ, Монголын ард түмэн чинь бидэнд итгээд олонхийн 46 суудал өгчихлөө. Эрхээ бариа гээд өгчихсөн. Тэгээд энэ эрх барь гээд өгчихсөн юмыг “Үгүй ээ чи битгий, чиний наад сонголт чинь бидэнд хамаагүй би энүүгээрээ шийднэ” гээд явахаар чинь дараагийн сонгуульд тэр улс ямар сэтгэлээр хандах вэ. Өгсөн ч адилхан, өгөөгүй ч адилхан гэж хүн хандана шүү дээ. Тэр үүднээс би болохгүй гэдгийг нь хэлж байсан. Үдээс өмнө хурал дээр хамтарсан Засгийн газар дэмжихгүй гэж байсан чинь үдээс хойш хоол идчихээд л гараад ирсний дараа асуудал өөрчлөгдсөн. Одоо бол сайхан ярьж байгаа юм л даа. Оюутолгойн гэрээ сайн болсон юу юу гэнэв. Энэ нь яахав дээ өөрсдийнхөө алдааг л хаах гэж хэлж байгаа зүйл. Энэ намын байр шатсан нь тухайн үеийн тэр С.Баяраас л болсон шүү дээ. Нуух юм алга. С.Баяр тэрэн дотор байхгүй байсан бол тэд манай байр руу дайрч давшиллаа ч уу. С.Баярыг гарч ирж уулз гэж гадна ирж орилсоор байгаад л, хүмүүсийн бухимдал нэмэгдсээр байгаад л шатаагаад хаясан шүү дээ.
-Намын байрыг шатаасанд таны уур одоо ч хүрсэн хэвээрээ юм уу?
-Тэр үед бол үнэхээр хүрсэн. Би 1990 онд дөнгөж хорин долоо, наймхан настай, хамгийн залуу намын дарга байсан. Багахангайн намын дарга. Ардчилсан намынхантай тэр хаалган дээр зодолдож байсан түүх байгаа шүү дээ. Тэрийгээ галд шатаалгачихаар хэн ч гэсэн галзуурна биз дээ. Хэрвээ хамтарсан Засгийн газар байгуулаагүй бол Оюутолгойн гэрээг ч байгуулахгүй, Ардчилсан нам зугатаана гэдэг бол худлаа шүү дээ. Монгол Улсын эрх ашгийн төлөө тэд нэг хоёр удаа захиалга авч болно. Олон удаа авч чадахгүй. Би бол тэр л үүднээс хандаж байгаа юм. Тэгээд яахав тэрийг ингэсгээд өнгөрөөж байна л даа. Одоо хамтраад ямар үр дүн гарчихаад байгаа юм би ойлгохгүй байгаа.
-Та нар Ардчилсан нам одоо хашаандаа оч гээд хөөж л байсан. Ер нь хоёр жилийн өмнөөс л танаас эхлээд яв гээд хөөж байсан биз дээ?
-Анхнаасаа би хэлж байсан нь үнээн. Яв гээд. Хоёр жилийн өмнө ч, аравдугаар сард ч гар гэж хэлж байсан.
-Тэгээд явахаар нь араас нь юу цацаад байдаг юм бэ. Жишээлбэл, таныг байр сууриа илэрхийлж байхыг телевизээр харсан. Хамгийн их хоржоонтой үгийг хэлж байна лээ. Нөхөртэйгөө муудангуутаа гүйгээд явчихдаг айлын авгай шиг маяглаад явчихлаа гэж. Хөөж, хааж хаачихаад одоо хаягдсан, замын дунд орхигдсон хүмүүсийн дүрд тоглох нь жаахан жудаггүй явдал юм биш үү ?
-Явчихсан л юм чинь хэлнэ шүү дээ. Нөхрөө хаяад л авгай нар нэг их гүйдэг шиг хөгийн юм болж байгаа биз дээ.
-Дөрвөн жил нэг танхимд хэрэлдэхдээ хэрэлдэж, хэлэлцэхдээ хэлэлцэж явахад бас хэн нь хэн бэ гэдэг нь харагдана. Энэ зургаан сайд дотор үнэхээр толгой сайтай нь хэн бэ. Гайгүй ажилласан сайд байгаа юу. Та улстөржихгүй шиг дүгнэлтээ хэлж болох уу?
-Аль
-Явсан сайд нар дотор?
-Бий бий. Энэ зургаан сайд дотор мэргэжлийн биш ч гэсэн С.Ламбаа сайдыг гайгүй ажилласан гэж би боддог юм. Эрүүл мэндийн салбарынхан ч гэсэн үнэхээр мэргэжлийн биш хүн ч гэсэн бүх чадлаа дайчилж, хамгийн сайн ажилласан гэцгээж байна билээ. Одоо С.Баярцогт маань ч гэсэн үнэхээр загнуулан загнуулан, хараалгаад л явсан, би ч гэсэн огцруулна гээд л ярьж явсан. Гэхдээ бас ажилласан шүү.
-Гишүүдээс ер нь тэр нь л гайгүй хүндээ гэсэн хүн байна уу?
-Бий бий. Аль аль намаас нь авчихаар хүн олон бий шүү дээ. Лу.Гантөмөр гишүүнийг би дотроо үнэлдэг юм. Д.Ганхуяг гишүүн байна. Манай З.Энхболд гишүүн гэхэд л юманд аймаар нухацтай. Тийм нухацтай чанарыг нь манай олон гишүүн авах ёстой доо гэж бид дотроо бодож байдаг юм. Манай нам дотроос зөндөө байна аа. Раш гишүүний хувьд ч, одоо Бат-Эрдэнэ аварга гээд л яриад байвал олон хүн ярина. Сайхан сайхан хүн байна. Нэг их байр сууриа алдахгүй, хэлсэн ярьснаасаа буцаад байхгүй, дүн нуруугаа аваад явчих ийм улсууд зөндөө байгаа.
-Танай намын генсек хэр ажилласан бэ?
-Энэ намын түүхэнд байгаагүй юм хийчихсэн гэж би боддог шүү дээ.
-Юу тэр вэ?
-Хамгийн түрүүнд энэ айл чинь бас өөрийн гэсэн орох оронтой байх ёстой биз дээ. Тэрийг хийлээ шүү дээ. Үнэхээр юу ч үгүй шатаачихсан тийм байшинг л хүлээж авсан. Энэ байшинг хийхэд цөөхөн хүн голлон оролцсон гэж бодож байгаа. Тэрний нэг нь М.Энхболд дарга. Чардайж байгаад энэ намын түүхэнд байгаагүй байшинг хийсэн шүү. Ёстой алтан хуудсанд бичээд хананд нь бичих ёстой хоёр хүний нэг нь М.Энхболд.
-Тийм үү. М.Энхболд даргын нэр ер нь л сонсогдоогүй дээ?
-Гардаггүй. Мань хүн чинь одоо шууд юмыг ил гаргаад явдаггүй бас нэг өөрийнх нь мөн чанар, зан чанар байна л даа. Гэхдээ үнэхээр аливаа юмыг чирээд гардаг, хийдэг, агуу том чанартай хүн шүү.
-За байраа бариулсан нь генсек юм байж, өөр юу хийв?
-Хоёрдугаарт манай нам өөрийн бодлогоо залуу үеийг бэлтгэх тэр асуудалд маш их төвлөрүүлж ажилласан. Бодлого хийж чадсан.
-Дараагийн генсекийг та ямар хүн байгаасай гэж бодож байна?
-Сонгуулийн дараа генсек өөрчлөгдвөл үү. Ний нуугүй хэлэхэд У.Хүрэлсүх шиг дайчин давшингуй, М.Энхболд дарга шиг юманд маш хүлээцтэй, бодлоготой, зангаргатай, Жунай сайд шиг юмны эв дүйг олдог, ажил хийж үзсэн, хүн таньдаг, хүн татдаг, чи тэрний хүн чи ийм хүн гэж ялгаж, хагалж хаядаггүй тийм зан чанартай, энэ бүхний цогц бүрдсэн хүн байгаасай.
-Нэр дэвших процесс явсны дараа танай намд бужигнаан болохгүй гэсэн таамаг харагдахгүй л байна даа?
-Харагдахгүй байна. Дандаа буцалж байгаа учраас тийм процесс явагдаж л таарах вий.
-Та бол аж ахуйн ажил хийж байсан хүн. Хот гэдэг үнэхээр юм юмтай холилддог өрх гэрийн тэргүүн шиг ажил шүү дээ. Парламентад очсондоо харамсах өдөр байсан уу. Би зүгээр өөр юм хийж явдаг байж, ард нь гардаг, үр дүнгээ хардаг ийм төвшиндөө ажиллаж байсан нь дээр байж дээ гэж?
-Байсан. Одоо ч би харамсдаг.
-Хотын дарга байх үед тань заримдаа таны өмнөөс тэсвэр барагддаг байсан. Дайраад л давшаад байхад та үргэлж инээсэн хүн байдагсан. Харин УИХ-д та их ууртай хүн болж хувирсан ?
-Хүмүүс тэрийг асуугаад байгаа юмаа. /Инээв/
-Тэнэг минь чамайг огцруулна аа, чи харж байгаарай, би хэлсэндээ хүрнэ ээ гээд л. Тэгтлээ таныг уурлаж байхыг ер нь хараагүй юм билээ?
-Ний нуугүй хэлэхэд байна шүү дээ. Одоо ингээд л өөрсдийнхнөө шүүмжлэх нь хаашаа юм бэ дээ. Ер нь хоёулаа өндөрлөх үү дээ.
-Үгийнхээ төгсгөлийг авч үлдээд байдаггүй гээгүй бил үү?
-Яг наашаа харж ярьчихаад, цаашаа хараад юмыг дандаа буруугаар хийгээд байгаа байхгүй юу. Ярьснаасаа дандаа өөрөөр хийгээд. Тэрийг нь хараад тэвчээд байж чаддаггүй учраас би бухимдаад байгаа юм л даа. Наашаа харчихаад нэг их сайхан ярьчихна. Тийшээ хараад өөр үйлдэл хийгээд явахаар үнэхээр тэсвэр барагддаг юм. Ядаж эр хүн шиг байж сурмаар юм даа, зарим нь.
-Та Хотын захиргаа руу хэр ордог вэ, өөрийгөө тэнд хэр дарга байсан гэж үздэг вэ?
-Би ч өөрийгөө үнэлэх ч хаашаа юм бэ дээ.
-Өөрийгөө та үнэлэхгүй бол хэн ч таныг үнэлэхгүй шүү дээ?
-Манай нэг офицер тэгж байсан юм аа. Арвай генерал Дорнод аймгийн Халх гол суманд байхад манай отрядад очсон юм. Тэгээд манай техникийн орлогчийг “Чи цэргийн машин техник мэдэх үү, ер нь” гэж асуулаа. Манай хүн “Моторыг нь тавиад бэлэн” гэж хариулдаг юм байна. Амнаасаа болж нөгөөдөх чинь загнууллаа. Тэгсэн нөгөөдөх чинь урдаас нь “Би өөрийгөө өмөөрөхгүй бол өөр намайг хэн өмөөрөх юм бэ” гэж туудаг байгаа. Арвай генералын өөдөөс тэгж хэлж байсан юм. Тэр үед би нээрээ сүрхий үг байна шүү гэж бодож байсан. Би л өөрийнхөө төлөө явахгүй бол өөр хэн миний төлөө явах вэ. Найз нөхөд бол бий л дээ. Гэхдээ хүн өөрийнхөө төлөө бас явах ёстой. Тийм утгаар та хэлж байх шиг байна. Би яг үндсэндээ өөрийгөө бол муу ажилласан Засаг дарга гэж үнэлэхгүй. Задлаад яривал тайлан болох биз. (инээв)
-Одоогийн хотын даргыг та хэр ажиллаж байна гэж боддог вэ?
-Би сэтгэл хангалуун байгаа.
-Түрүүн та Н.Энхбаяр даргыг ярьж байхад нутаг гэж онцоллоо. Таныг Булганы хүн гэж бодоод байдаг буруу байх нь ээ?
-Миний аав Архангайн Эрдэнэмандал сумын хүн. Ээж Булганы Гурванбулгийнх. Тэгээд л өөрийнхөөрөө ойлго доо. (инээв)
-Таныг олон залуучууд дагадаг гэдэг. Та өөртөө хэтэрхий долигноод байхаар яаж зогсоодог вэ?
-Над руу нэг их олон залуучууд хандаад байх нь юу юм. Гэхдээ бий бий.
-Тойроод л гүйгээд байхаар чинь хэцүү биз дээ. Илт хөөж болохгүй шаналгаатай юу. Та ийм юмыг яаж зогсоодог вэ?
-Би харилцахаас дөлөөд явчихдаг. Харилцахгүй байгаад байхаар аяндаа өөрөө холдоод явдаг байхгүй юу.
-Манайхан чинь илүү эргэлдэж, гүйж байсныг нь татдаг болчихсон юм биш үү?
-Энэ бол хамгийн болохгүй ажлын нэг. Төрийг бузарлаж байгаа нэг юм энэ. Одоо бол манайх холоос хараад хэрэггүй ээ. Хятадын төрийн бодлогоос л сурчих хэрэгтэй. Ядаж цэрэгт алба хаасан хүнийг төрийн албанд авдаг болмоор юм.
Бидний яриа олон хоногийн өмнө холын газар өрнөсөн ч уншигч таныг уйдааж чилээгээгүй гэж найднам. Тэр яг байгаагаараа л байгаа нь энэ. Өөр ямар нэгэн дүр төрх хайгаад ч хэрэггүй санагддаг юм.
