А.ЭРДЭНЭБАТ: БИ НИЙГМИЙНХЭЭ БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТАД ГАР БИЕ ОРОЛЦООД ЯВЖ БАЙГАА ЖИРИЙН Л НЭГ БИЗНЕСМЭН ЗАЛУУ ШҮҮ ДЭЭ
“Ярилцъя” та бүхэнтэй шинэ зочныхоо хамт мэндчилж байна. Түүний нэр А.ЭРДЭНЭБАТ. Тэрээр “Лайв энержи групп”-ийн ерөнхийлөгч. Манай бизнесийн шинэ үеийн лидерүүдийн нэг.
“Ярилцъя” та бүхэнтэй шинэ зочныхоо хамт мэндчилж байна. Түүний нэр А.ЭРДЭНЭБАТ. Тэрээр “Лайв энержи групп”-ийн ерөнхийлөгч. Манай бизнесийн шинэ үеийн лидерүүдийн нэг.
-Миний “Ярилцъя” буланд бизнесийн төлөөлөгчид тун ховорхон уригдаж байлаа. Ховор зочдынхоо нэг болгож таныг урих сонирхол төрсөн нь учиртай. Сүүлийн үед гэнэт л нэг залууг хэвлэлүүд онцолж бичих болсон. Тэр нь та. Яагаад ингэтэл сонирхож, тэгтэл оролдох болов оо?
-Юуны өмнө “Үндэсний шуудан” сонины уншигчдад энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Зочноороо урьсанд баярлалаа. Миний хувьд бизнес эрхэлдэг энгийн л нэг залуу. Бизнесийн салбарт ажиллаж байгаа 70-аад оны төлөөллүүдийн л нэг. Үеийн залуус, найз нөхөдтэйгөө уулзахаар “Бид бол 70-аад оныхон” гэж онцлох дуртай байдаг нь анзаарагддаг. Би ч бас дуртай. Бид социалист нийгэм ямар байсныг үзсэн. Ардчилсан нийгэм гараад ардчилсан тогтолцоонд шилжих үеийн хатуу хөтүү юмыг ч биеэрээ мэдэрсэн хүүхдүүд. Талханд ч дугаарлаж үзлээ, лангуу хоосон байхад картаар хүнсний бүтээгдэхүүнээ ч авч үзлээ. Маш сонин цаг үеийн хүмүүс шүү дээ. Өмчийн тухай ойлголт хүний сэтгэлгээнд харьцангуй гүн суугаагүй байхад миний хүүхэд нас өнгөрсөн учраас би өөрийгөө их азтай гэж боддог юм. Өөрт байгаа зүйлээ нандигнан хайрлаж, түүндээ учиргүй баярлаж, байхгүйгээ харин сэтгэлээсээ хүсч мөрөөдөн, түүнийгээ хөдөлмөрөөр бий болгох чанарыг миний хүүхэд үе надад төлөвшүүлсэн. Тэр үед бүгд л автобус, троллейбусаар хичээл сургуульдаа явдаг байлаа. Сүүлийн үед нийгэм маань маш өөр болж байна. Хүмүүсийн өмчтэй харьцах харьцаа, ойлголт асар их хувьсан өөрчлөгдөж байна. Харин одоо автобус, троллейбусаар явж байгаа хүмүүсийг хараад явж байхад их юм бодогддог. Хажууд нь машин унаатай хүмүүс зэрэгцээд явж байхад тэдний зүг харж байгаа харц нь их юм хэлж байдаг. Миний тухай сүүлийн үед миний өөрийн огт мэдэхгүй, надаас тэс өөр хүний тухай таамаглан бичсэн ташаа мэдээллүүд их гарч байна. Хамгийн товчхон хариулахад би энгийн л нэг хүн. Энэ нийгмийнхээ бүтээн байгуулалтад гар бие оролцоод явж байгаа жирийн нэг бизнесмэн залуу л гэж өөрийгөө ойлгодог юм.
-Танай компани ямар чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг юм бэ?
-Бид “Лайв Энержи групп” компанийг 2004 онд үүсгэн байгуулж тухайн үед шаардлагатай байсан аж үйлдвэрийн салбар, ялангуяа бүтээн байгуулалтын салбарт анхаарлаа хандуулахаар шийдсэн. Одоо уул уурхайн салбарт үйлдвэрлэлийн чиглэлээр дөрөв таван төсөл хэрэгжүүлж эхлээд явж байна. Анхны төсөл маань бол хүрэн нүүрсэн дээр тулгуурласан төсөл байлаа. Нүүрсийг шингэрүүлж түлш болгох, мөн эрчим хүч гаргаж авах төсөл юм. Дараагийн нэг төсөл нь бол “ Ми Зү” гэж компани дээрээ барилгын материалын салбарт бүтээн байгуулалтын ажил эхлүүлээд байна. Хайгуул судалгааны ажлыг хийж, ашигт малтмалыг улс орондоо хэрэгтэй бүтээгдэхүүн болгон, үйлдвэр барьж улмаар нэмүү өртөг бий болгох зорилго тавьж ажилладаг. Ямар нэгэн бүтэхгүй зорилго тээсэн компани огт биш л дээ. Цементийн үйлдвэрийн шохойн чулууны ордоо өөрсдөө хайж олоод, өөрсдийн хүч нөөцөөр үйлдвэрийн техник эдийн засгийн үндэслэлийг олон улсын төвшинд хийж гүйцэтгэн, түүн дээрээ хөрөнгө оруулалтаа хийгээд хэрэгжиж байгаа төсөл. Дорноговийн Айраг суманд үндсэн гол үйлдвэр маань байх юм.
-Та дунд сургуулиа хаана төгссөн бэ?
-Би 13 дугаар сургуулийн хятад хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангид сурч төгссөн. Дээд сургуулийг бол Япон улсад олон улсын эдийн засгийн чиглэлээр сурч төгссөн. Тухайн үед бид энд өмч хувьчлалаар өмчлөөд авсан өмч, дөрөөлөөд богино хугацаанд босоод ирэх үндсэн хөрөнгө, татаа түлхээ гэж байсангүй. Сурсан мэдсэнээ амь оруулж, амжилтад хүрэх, улс эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулах л гэсэн оргилуун мөрөөдөл байсан. Ажил хөдөлмөр эрхлэх багагүй хугацаанд унаж босох үе цөөнгүй гарч байсан ч би мөрөөдлөө орхиж шантралгүй өдөр шөнийг ялгахгүй чин шударгаар хөдөлмөрлөж явна.
Өмч хөрөнгө капитал гэж бид ярьдаг. Миний хувьд оюун санаанаас өмч ургадаг. Өмчийг хөдөлмөрөөр биежүүлдэг. Оюун санаа хөдөлмөр хоёр нийлж байж өмчийг амь оруулдаг гэж ойлгодог.
-Бизнесийн түүхэнд олон л юм тохиолддог. Сүүлийн үед өрсөлдөгчид бие биеийнхээ нэр хүндэд захиалгаар халдах явдал хавтгайрч байна. Гаднын хөрөнгө оруулагчдын өмнө дотоодын компаниудынхаа нэр хүндийг унагах оролдлого дэндсэн гэж бизнесийнхэн их ярих болж. Таны тухай англи монгол дээр энэ хүнтэй хамтран ажиллахаас болгоомжил гэсэн сэрэмжлүүлэг гарсан байсан. Иймдээ тулсан зүйл ер нь харж байгаагүй шүү?
-Шуудхан хэлэхэд бол бизнесийн ертөнцийн хаана нь ч боломж байдаг. Хамгийн гол нь өрсөлдөх чадвартай л байх ёстой. Өрсөлдөөн нь зарчимтай, ёс зүйтэй, зөв байх маш чухал. Манайд өрсөлдөөний ёс зүй нь бохир, зарчим нь шударга биш байна гэж би ойлгож байна. Сонинд гарсан сэрэмжлүүлэг бол манай бизнесийн түүхэнд болж байгаа гутамшигтай явдал. Намайг дайрч гүтгэсэн гэхээсээ илүүтэй бид өөрсдийн үнэ цэнээ өөрсдийн гараар устгаж чаддагийг харуулж буй бодитой жишээ биш гэж үү. Өнгөрсөн нэг жилийн турш бидний нэр төр, ажил алба, гэр бүл рүү минь хэсэг бүлэг хүн сониноор дамжуулан эрээ цээргүй дайрлаа. Би хууль хяналтын байгууллагад хандан, тэд гэм буруугүйг олон удаа тогтоож нотолсон байхад заавал намайг гэмтэй, буруутай мэт болгох гээд зүтгээд байгааг эцэст нь миний хийж буй ажил үйлс амжилттай урагшилж, тэрхүү амжилт нь эрх мэдэлтэн, зарим бизнес эрхлэгчийн эрх ашигт нийцэхгүй байгаа юм байна гэж бодоход хүргэж байна. Бизнесийн өрсөлдөөнийг ингэж явуулж болохгүй шүү дээ. Бүгд мэдэж байгаа. Бид дөнгөж л хөрөнгөтэй болж эхэлж байна. Орон сууцтай, аж ахуйтай, үйлдвэртэй боллоо. Өмнө нь бидэнд тийм юм байсангүй. Байгаагүй учраас цаад ёс зүй, хэм хэмжээ нь төлөвшиж амжаагүй байна. Тэгэхээр бид, бидний хойч үе маань бүх бие сэтгэлээрээ аливаад бодитой хандаж шударга өрсөлддөг зарчимд суралцах ёстой. Юм өөрчлөгдөх байх гэж би найддаг. Гадна дотнын ажлын хамтрагчид маань болж байгаа үйл явдалд гайхах ангайх зэрэгцэвч бодит байдлыг өөрсдөө мэдэрч, мэдэж байгаагийн хувьд тогтуун тайван байгаа. Тэгээд ч хувь хүний болоод бизнесийн итгэлцэл, ёс зүй гэдэг зүйл бол хэрийн гүтгэлэг, явуулгад автах зүйл биш. Хэвлэлээр дамжуулан захиалгат гүтгэлэг явуулж, хүний шударга хөдөлмөр, олон зуун хүний итгэл найдвар, цаашлаад эх орондоо тайван, итгэлтэй ажиллаж амьдрах бололцоог хааж болдог муухай жишиг тогтох вий гэдэгт залуу хүн, монгол иргэний хувьд санаа зовж байна.
-Муухай явдал шүү дээ. Хэн тийм юм хийгээд байгаа юм бэ?
-Нэрийг нь хэлээд яахав. Муу арга хэрэглэн тухай үедээ хүний хөдөлмөр, үнэ цэнийг нухчин дарахыг оролдож, түүндээ эрэмшин баярлаж явах цөөн хүн байх ч эрүүл саруул бодолтой, хүчирхэг мөрөөдөлтэй, оюун тархиндаа чадалтай, улс орныхоо төлөө юм хийх гэж зорьж яваа залуучуудад бол ийм оролдлого хүрэхгүй, сонирхолгүй зүйл шүү дээ. Гайхаад л, гутаад л өнгөрөх төдий зүйл.
-Шивээ-Овоогийн лицензийг буцааж өгсөн байгаа. Хөрөнгө оруулалт татаад ажиллаж байтал дундаас нь төр орж ирээд хураадаг явдал газар авах нь ээ дээ. Ийм орчинд бизнес яаж урагшлах юм бэ. Нэг ёсондоо эргээд нийгэмчилдэг юм руугаа л ухарч байна гэсэн үг биз дээ?
-”Шивээ овоо” ХХК гэж төрийн компани байдаг. Манай компанийг бол “Шинэ шивээ” гэдэг. “Шинэ шивээ” компанийг 2005 онд үүсгэн байгуулаад, 2005 оноос “Шивээ овоо”-г тойрсон лицензийн хайгуулынх нь талбай дээр бид орж ажиллаж эхэлсэн. Тухайн үедээ миний хийсэн анхны ажлын нэг. Шууд нүүрсийг нь зөөгөөд, ухаад зарчихъя, лицензийг нь худалдчихъя гэсэн богинохон бодол хэзээ ч өвөрлөж явсангүй. Үүгээрээ би бахархдаг.
-Тэгээд буцааж өгөө биз дээ?
-”Шивээ овоо”-г тойрсон хайгуулын талбайг бид 2008 онд нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлаж, үл маргалдах журмаар С.Баяр даргын Засгийн газрын үед хүлээлгэж өгсөн байгаа. Энэ талаар ч зарим хүн сүүлийн үед хэвлэл мэдээлэлд алдаа дутагдалтай, буруу ойлголттой мэдээлэл гаргаж байгаа.
-Буцааж өгсөн газрын нөөц ямар хэмжээтэйг сонирхож болох уу?
-560 сая тонн нөөц бүхий талбайг улсдаа буцааж өгсөн дөө. Одоо уг талбай дээр Хятадын Засгийн газар хоорондын зээл тусламжаар маш том цахилгаан станц барих төсөл хэрэгжих гэж байгаа. Энэ төсөл дээр ч бид хамтран ажиллах саналаа илэрхийлж байсан. Хамтрах, нэгдэх, нийлж юмаа хийх тухайд бид одоо болтол төлөвшил муутай. Ер нь бол улаан, хөх гээд ялгараад байх нь манай цөөхөн монголчуудад нэгдэл авчрахгүй байна шүү дээ. Бид 20 жил дотроо задарлаа, 20 жил хуваагдлаа. Үүнийг дагаад залуу хүмүүсийн бодлого сэтгэхүй ч хуваагдчихаж. Бид нэгдэж ажиллаж чадахгүй байна. Би нэгдмэл, магадгүй хүмүүстэй хамтрах, эрсдэлийг хамт үүрэх, хуваах зарчмыг илүү барьдаг. Бизнест ганцаараа эзэмших, ганцаараа том болно гэсэн ойлголт байхгүй. “Энержиресурс” гэдэг компанийг магадгүй нэгдлийн нэг том илэрхийлэл гэж бахардаг. Яахав энэ төслийн хойноос долоон жил гаруй явж, энэ хүртэл зүтгээд ирлээ. Үндэсний хэмжээний цөмийн нийгмийн бодлогод нөлөөлөх компанийг байгуулж чадлаа. Маш сайн хамт олон бүрдүүлсэн. Мэргэжлийн байгууллагад үнэлүүлсэн. Үүндээ бол бахархаж байсан шүү. Цэвэр оюун санаа, олон хүний хүч хөдөлмөр, итгэл найдвараар би энэ бүгдийг бүтээж яваа.
-Хэвлэлээр Ц.Соёмбо гэдэг хүнтэй холбоотой мэдээлэл нэлээд явсан. Та тэр хүнд ямар хохирол учруулсан юм бэ?
-Би компанид болон Соёмбод нэг ч төгрөгийн хохирол учруулаагүй. Харин хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр намайг болон өөрийгөө олон удаа доромжилж байгааг хөрөнгө оруулагчид болоод энэ ажлыг хийж гүйцэтгэсэн мэргэжилтэн, ажилчид тэвчээртэйгээр харж, хууль хяналтын байгууллагын шийдвэрийг анхааралтай харж байгаа. Би өдийг хүртэл нэг ч дуугараагүй яваа. Хохирч хэлмэгдэж яваа хүн нь би, бид, хөрөнгө оруулагчид.
-Таны нийгмийн гарал, өссөн орчныг сонирхож болохуу?
-Надад бусдаас нууж хаах юм байхгүй. Өөрийнхөө гарал угсаагаараа би бахархдаг. Эцэг маань Сүхбаатар аймгийн харьяат, казах хүн байсан. Ээж маань халх хүн, Сэлэнгэ аймгийн харьяат.
-Сонин юм. Тэр үед байтугай одоо ч энэ тал дээр уламжлал гээд айхтар юм туулна биз дээ?
-Бусдаас арай өөр, тийм олон тохиохгүй тавилан надад заяасан. Монгол бол олон үндэстэн ястнаас тогтсон нэг л улс. Харамсалтай нь биднийг хувааж, жалга довоор нь, байшин саваар нь ялгаж талцуулсаар л байх юм даа. Энэ таагүй явдал одоогийн залуучуудын сэтгэлгээнд ч их муугаар нөлөөлж байна гэж би боддог. Миний аав уламжлал, ёс заншил, хатуу хөтүүг сөрж, ээжтэй минь учирч, түүнийг хайрлаж хувь тавилангаа холбосон. Түүнийхээ төлөөсийг ч насаараа төлсөн. Халх бүсгүйтэй учирч хайрласныхаа төлөө хэчнээн юм амсч байсныг нь би биеэрээ мэднэ. Гашуун хийгээд агуу сайхан зүйлийн аль алийг нь мэдэрч өссөн. Аав маань ээжид маш их хайртай байсан болохоор халх хүмүүсийн дунд, халх хүн болж амьдарч чадсан. Хоёр сайхан хайрын дундаас гарсан учраас би тэднийгээ, хувь тавилангаа хүндэтгэдэг юм. Миний эцэг идэр залуу хорин дөрөвхөн насандаа Дорноговийн Их хайрханы уурхайн нарийн бичгийн дарга хийж байсан. Манай өвөө Төв аймгийн намын хорооны дарга, Худалдаа бэлтгэлийн ангийн дарга байсан Дорж гэж хүн байлаа. Эрдэм номтой, тулхтай түшигтэй, олондоо нэртэй сайхан өвөө эмээ дээрээ бага насаа өнгөрүүлсэн.
-Таны эхнэр П.Анужинг сүүлийн үед нэлээн бичиж байх шиг байна?
-Тийм ээ, бас бичээд л байна. Гэхдээ манай хүн уужуу учраас аливаад хариулах гээд, дуугарах гээд уулгалж сандардаггүй. Хэн хэн нь амьдралд хатуужиж, амьдралын болоод номын ухааны зах зухаас шимтэн судалж явдгийн хувьд харьцангуй бие биедээ хань, дэм болж чаддаг.
-Та хоёр нэг анги гэсэн үү?
-Бид хоёр 10 жилд 13 дугаар сургуульд нэг анги байсан. Манай эхнэр чинь манай ангийн дарга, сургуульдаа хүүхдийн хийж болох бүхий л өндөр албан тушаалыг хашдаг, онц сурдаг охин байсан шүү дээ. Одоо ч ангийн дарга хэвээрээ (инээв). Эхнэр нөхрийн амжилтыг хамтын амжилт гэж би үздэг ч эхнэрийн маань хувьд өөрийн үзэл бодолдоо үнэнч, өөрийн түүхийг өөрийн оюун ухаан, хувь тавилангаараа бүтээж яваа бие даасан том ертөнц. Өөрийнхөө ертөнцөд хүнийг тийм амар нэвтрүүлэхгүйн хэрээр бусдын хил хязгаар руу ч довтолж дайрдаггүй, бусдад маш хүндэтгэлтэй ханддаг гайхалтай чанартай, ухаалаг бүсгүй. Бизнес хийж байхад эрсдэл давна, санхүүгийн асуудал тулгарна. Энэ ажлуудыг босгох гэж гэртээ орохгүй шахуу, гэр бүлдээ анхаарал хайр хандуулах сөхөө ч үгүй явж ирлээ. Амьдралд боломжтой боломжгүй олон өдрүүд ээлжилнэ. Энэ бүгдийг туулахад минь хажууд түшиг болж, бухимдал гомдол биш ухаан нэмж байдаг эхнэртээ харин танай сониноор дамжуулан баярлаж явдгаа хэлмээр байна. Би үг дуу цөөтэй хүн. Ийм юмаа дутуу илэрхийлдэг.
-Та хоёр насаар залуу хэрнээ дөчөөд хүүхэдтэй гэж ярих юм. Асрамжийн газар байгуулсан гэж сонссон юм аа. Тэгээд л асуумаар санагдаад?
-Тийм ээ, бид хоёр анхны хүүхдээ төрөх жил сургууль соёлд сурч хүмүүжих боломжгүй хүүхдүүдийг сургах, хүмүүжүүлэх, хайрлан хамгаалах зорилгоор “Эрдэм” төвийг байгуулсан. Байгуулагдаад зургаан жил болж байна. Эхний дөрвөн хүүхэд маань их дээд болон мэргэжлийн сургуульд элсэн орж биднийг баярлууллаа.
-Сайхан байна шүү. Ингэхэд танай компани хэдэн ажилтантай вэ?
-Манайд 300-гаад ажлын байр байна. Бид ялангуяа зун хайгуул судалгаа хийх болох юм бол ажлын байр нэмж гаргадаг. Тийм үед энэ ажлын байр маань хоёр гурав дахин илүү өсдөг. Бид “Шивээ овоо”-г тойрсон талбайд өөрсдөө шинээр зарим гүнд байгаа нүүрсний хэсгүүдийг тогтоолоо. Гүн хэсэгтээ ялангуяа хүрэн нүүрс 150-200 метрт доошоо байдаг. Хөдөлмөрийн хувьд үнэхээр хүнд хөдөлмөр шүү дээ.
-Манай бизнесийн орчныг их шүүмжилдэг. Төрийн хамгийн сайн дэмжлэг нь бизнес рүү хутгалдахгүй байх. Гэвч манайд хутгалдсаар л байна. Гэхдээ ахиц ер нь байна уу?
-Бизнесийн орчин шууд утгаараа сайжирч байгаа. Ялангуяа татварын асуудал. Бизнесийн орчин сайжрах, сайжрахгүй гэдэг тухайн компанийн засаглалаас шууд хамаардаг л даа. Яг үндсэндээ Монголд боломж, орчин нөхцөл байна. Зүгээр бизнесийн орчныг яагаад зарим тохиолдолд хүмүүс муу гэж хэлдэг юм гэхээр тэр бол ерөөсөө хүмүүсийн харилцаанаас л болоод байгаа юм. Хувийн соёл, бизнесийн соёлын үнэр ч үгүй хүмүүс бизнес хийж байна. Үүнээсээ болоод нөгөө бизнесийн орчиндоо өөрөө гологддог. Гологдсон хүн гараад юу ярьдаг вэ гэхээр бизнесийн орчин муу байна гэж ярьдаг. Уг нь бол гэр доторхио өөрөө засч, төвхнүүлж байж өөрөө түүнийгээ муулаад гоочлоод явах зохимжгүй биз дээ. Гадаа бороотой ч байж болно, салхитай ч байж болно. Бүр нартай ч байж болно. Хүн өөрөө бэлтгэгдэж чадсан л байвал ямар ч эрсдэлийг давна. Санхүүгийн эрсдэл бол байдаг л асуудал. Манай төр харьцангуй тогтвортой байгаа шүү дээ. Монголчууд бид бие биеэ дэмждэггүй учраас эргээд тогтолцоо руугаа л муугаа чихэж хардаг. Бид одоо ажиллах л хэрэгтэй байна. Гагцхүү ажиллах. Бас бие биеэ дэмжих хэрэгтэй байна.
Эцэст нь, монголчууд бид аливаад бэлгэ ерөөлөөр хандаж, болж бүтэхгүй зүйл аль болох ярихгүйг хичээдэг. Би сайн сайханд итгэж, өөдрөг гэгээтэй амьдрахыг хүсдэг. Хэсэг найз нартайгаа нийлж буддын шашны “Тарвалин” хийдийг барьж байгууллаа. Монгол хүний заяа тавиланг төвшитгөж, үйл хэргийг цогцлоон бадраах үйлст өчүүхэн хувь нэмэр оруулж яваадаа сэтгэл баясч л явна.
А.Эрдэнэбатын ертөнц, хүсэл мөрөөдөл, хийсэн бүтээсэн, туулсан замналынх нь зах зухаар би ийн аялав. Гаднаасаа үг дуу цөөтэй, дотроо л бүх юм нь болж байдаг болов уу гэмээр тэсвэрлэг харагдах энэ залуу хожим бидэнд илүү том амжилтын мэдээ ирүүлэх нь дамжиггүй. Бид залуу хүнд итгэж, залуу хүнийг дэмжиж, тэднийхээ халуун гараас атгах дургүй болсон ч юм шиг санагдана. Залуу хүн шагнал авахад уурлана. Залуу хүн амжилтад хүрэхэд хорсоно. Яагаад бид ийм болчихсон юм бол оо гэсэн шорвог бодол ойрын үед тархинд эргэлдээд салдаггүй ээ... Гэвч бүх зүйл сайхан болох биз ээ гэж тайвширмаар байна.
-Миний “Ярилцъя” буланд бизнесийн төлөөлөгчид тун ховорхон уригдаж байлаа. Ховор зочдынхоо нэг болгож таныг урих сонирхол төрсөн нь учиртай. Сүүлийн үед гэнэт л нэг залууг хэвлэлүүд онцолж бичих болсон. Тэр нь та. Яагаад ингэтэл сонирхож, тэгтэл оролдох болов оо?
-Юуны өмнө “Үндэсний шуудан” сонины уншигчдад энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Зочноороо урьсанд баярлалаа. Миний хувьд бизнес эрхэлдэг энгийн л нэг залуу. Бизнесийн салбарт ажиллаж байгаа 70-аад оны төлөөллүүдийн л нэг. Үеийн залуус, найз нөхөдтэйгөө уулзахаар “Бид бол 70-аад оныхон” гэж онцлох дуртай байдаг нь анзаарагддаг. Би ч бас дуртай. Бид социалист нийгэм ямар байсныг үзсэн. Ардчилсан нийгэм гараад ардчилсан тогтолцоонд шилжих үеийн хатуу хөтүү юмыг ч биеэрээ мэдэрсэн хүүхдүүд. Талханд ч дугаарлаж үзлээ, лангуу хоосон байхад картаар хүнсний бүтээгдэхүүнээ ч авч үзлээ. Маш сонин цаг үеийн хүмүүс шүү дээ. Өмчийн тухай ойлголт хүний сэтгэлгээнд харьцангуй гүн суугаагүй байхад миний хүүхэд нас өнгөрсөн учраас би өөрийгөө их азтай гэж боддог юм. Өөрт байгаа зүйлээ нандигнан хайрлаж, түүндээ учиргүй баярлаж, байхгүйгээ харин сэтгэлээсээ хүсч мөрөөдөн, түүнийгээ хөдөлмөрөөр бий болгох чанарыг миний хүүхэд үе надад төлөвшүүлсэн. Тэр үед бүгд л автобус, троллейбусаар хичээл сургуульдаа явдаг байлаа. Сүүлийн үед нийгэм маань маш өөр болж байна. Хүмүүсийн өмчтэй харьцах харьцаа, ойлголт асар их хувьсан өөрчлөгдөж байна. Харин одоо автобус, троллейбусаар явж байгаа хүмүүсийг хараад явж байхад их юм бодогддог. Хажууд нь машин унаатай хүмүүс зэрэгцээд явж байхад тэдний зүг харж байгаа харц нь их юм хэлж байдаг. Миний тухай сүүлийн үед миний өөрийн огт мэдэхгүй, надаас тэс өөр хүний тухай таамаглан бичсэн ташаа мэдээллүүд их гарч байна. Хамгийн товчхон хариулахад би энгийн л нэг хүн. Энэ нийгмийнхээ бүтээн байгуулалтад гар бие оролцоод явж байгаа жирийн нэг бизнесмэн залуу л гэж өөрийгөө ойлгодог юм.
-Танай компани ямар чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг юм бэ?
-Бид “Лайв Энержи групп” компанийг 2004 онд үүсгэн байгуулж тухайн үед шаардлагатай байсан аж үйлдвэрийн салбар, ялангуяа бүтээн байгуулалтын салбарт анхаарлаа хандуулахаар шийдсэн. Одоо уул уурхайн салбарт үйлдвэрлэлийн чиглэлээр дөрөв таван төсөл хэрэгжүүлж эхлээд явж байна. Анхны төсөл маань бол хүрэн нүүрсэн дээр тулгуурласан төсөл байлаа. Нүүрсийг шингэрүүлж түлш болгох, мөн эрчим хүч гаргаж авах төсөл юм. Дараагийн нэг төсөл нь бол “ Ми Зү” гэж компани дээрээ барилгын материалын салбарт бүтээн байгуулалтын ажил эхлүүлээд байна. Хайгуул судалгааны ажлыг хийж, ашигт малтмалыг улс орондоо хэрэгтэй бүтээгдэхүүн болгон, үйлдвэр барьж улмаар нэмүү өртөг бий болгох зорилго тавьж ажилладаг. Ямар нэгэн бүтэхгүй зорилго тээсэн компани огт биш л дээ. Цементийн үйлдвэрийн шохойн чулууны ордоо өөрсдөө хайж олоод, өөрсдийн хүч нөөцөөр үйлдвэрийн техник эдийн засгийн үндэслэлийг олон улсын төвшинд хийж гүйцэтгэн, түүн дээрээ хөрөнгө оруулалтаа хийгээд хэрэгжиж байгаа төсөл. Дорноговийн Айраг суманд үндсэн гол үйлдвэр маань байх юм.
-Та дунд сургуулиа хаана төгссөн бэ?
-Би 13 дугаар сургуулийн хятад хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангид сурч төгссөн. Дээд сургуулийг бол Япон улсад олон улсын эдийн засгийн чиглэлээр сурч төгссөн. Тухайн үед бид энд өмч хувьчлалаар өмчлөөд авсан өмч, дөрөөлөөд богино хугацаанд босоод ирэх үндсэн хөрөнгө, татаа түлхээ гэж байсангүй. Сурсан мэдсэнээ амь оруулж, амжилтад хүрэх, улс эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулах л гэсэн оргилуун мөрөөдөл байсан. Ажил хөдөлмөр эрхлэх багагүй хугацаанд унаж босох үе цөөнгүй гарч байсан ч би мөрөөдлөө орхиж шантралгүй өдөр шөнийг ялгахгүй чин шударгаар хөдөлмөрлөж явна.
Өмч хөрөнгө капитал гэж бид ярьдаг. Миний хувьд оюун санаанаас өмч ургадаг. Өмчийг хөдөлмөрөөр биежүүлдэг. Оюун санаа хөдөлмөр хоёр нийлж байж өмчийг амь оруулдаг гэж ойлгодог.
-Бизнесийн түүхэнд олон л юм тохиолддог. Сүүлийн үед өрсөлдөгчид бие биеийнхээ нэр хүндэд захиалгаар халдах явдал хавтгайрч байна. Гаднын хөрөнгө оруулагчдын өмнө дотоодын компаниудынхаа нэр хүндийг унагах оролдлого дэндсэн гэж бизнесийнхэн их ярих болж. Таны тухай англи монгол дээр энэ хүнтэй хамтран ажиллахаас болгоомжил гэсэн сэрэмжлүүлэг гарсан байсан. Иймдээ тулсан зүйл ер нь харж байгаагүй шүү?
-Шуудхан хэлэхэд бол бизнесийн ертөнцийн хаана нь ч боломж байдаг. Хамгийн гол нь өрсөлдөх чадвартай л байх ёстой. Өрсөлдөөн нь зарчимтай, ёс зүйтэй, зөв байх маш чухал. Манайд өрсөлдөөний ёс зүй нь бохир, зарчим нь шударга биш байна гэж би ойлгож байна. Сонинд гарсан сэрэмжлүүлэг бол манай бизнесийн түүхэнд болж байгаа гутамшигтай явдал. Намайг дайрч гүтгэсэн гэхээсээ илүүтэй бид өөрсдийн үнэ цэнээ өөрсдийн гараар устгаж чаддагийг харуулж буй бодитой жишээ биш гэж үү. Өнгөрсөн нэг жилийн турш бидний нэр төр, ажил алба, гэр бүл рүү минь хэсэг бүлэг хүн сониноор дамжуулан эрээ цээргүй дайрлаа. Би хууль хяналтын байгууллагад хандан, тэд гэм буруугүйг олон удаа тогтоож нотолсон байхад заавал намайг гэмтэй, буруутай мэт болгох гээд зүтгээд байгааг эцэст нь миний хийж буй ажил үйлс амжилттай урагшилж, тэрхүү амжилт нь эрх мэдэлтэн, зарим бизнес эрхлэгчийн эрх ашигт нийцэхгүй байгаа юм байна гэж бодоход хүргэж байна. Бизнесийн өрсөлдөөнийг ингэж явуулж болохгүй шүү дээ. Бүгд мэдэж байгаа. Бид дөнгөж л хөрөнгөтэй болж эхэлж байна. Орон сууцтай, аж ахуйтай, үйлдвэртэй боллоо. Өмнө нь бидэнд тийм юм байсангүй. Байгаагүй учраас цаад ёс зүй, хэм хэмжээ нь төлөвшиж амжаагүй байна. Тэгэхээр бид, бидний хойч үе маань бүх бие сэтгэлээрээ аливаад бодитой хандаж шударга өрсөлддөг зарчимд суралцах ёстой. Юм өөрчлөгдөх байх гэж би найддаг. Гадна дотнын ажлын хамтрагчид маань болж байгаа үйл явдалд гайхах ангайх зэрэгцэвч бодит байдлыг өөрсдөө мэдэрч, мэдэж байгаагийн хувьд тогтуун тайван байгаа. Тэгээд ч хувь хүний болоод бизнесийн итгэлцэл, ёс зүй гэдэг зүйл бол хэрийн гүтгэлэг, явуулгад автах зүйл биш. Хэвлэлээр дамжуулан захиалгат гүтгэлэг явуулж, хүний шударга хөдөлмөр, олон зуун хүний итгэл найдвар, цаашлаад эх орондоо тайван, итгэлтэй ажиллаж амьдрах бололцоог хааж болдог муухай жишиг тогтох вий гэдэгт залуу хүн, монгол иргэний хувьд санаа зовж байна.
-Муухай явдал шүү дээ. Хэн тийм юм хийгээд байгаа юм бэ?
-Нэрийг нь хэлээд яахав. Муу арга хэрэглэн тухай үедээ хүний хөдөлмөр, үнэ цэнийг нухчин дарахыг оролдож, түүндээ эрэмшин баярлаж явах цөөн хүн байх ч эрүүл саруул бодолтой, хүчирхэг мөрөөдөлтэй, оюун тархиндаа чадалтай, улс орныхоо төлөө юм хийх гэж зорьж яваа залуучуудад бол ийм оролдлого хүрэхгүй, сонирхолгүй зүйл шүү дээ. Гайхаад л, гутаад л өнгөрөх төдий зүйл.
-Шивээ-Овоогийн лицензийг буцааж өгсөн байгаа. Хөрөнгө оруулалт татаад ажиллаж байтал дундаас нь төр орж ирээд хураадаг явдал газар авах нь ээ дээ. Ийм орчинд бизнес яаж урагшлах юм бэ. Нэг ёсондоо эргээд нийгэмчилдэг юм руугаа л ухарч байна гэсэн үг биз дээ?
-”Шивээ овоо” ХХК гэж төрийн компани байдаг. Манай компанийг бол “Шинэ шивээ” гэдэг. “Шинэ шивээ” компанийг 2005 онд үүсгэн байгуулаад, 2005 оноос “Шивээ овоо”-г тойрсон лицензийн хайгуулынх нь талбай дээр бид орж ажиллаж эхэлсэн. Тухайн үедээ миний хийсэн анхны ажлын нэг. Шууд нүүрсийг нь зөөгөөд, ухаад зарчихъя, лицензийг нь худалдчихъя гэсэн богинохон бодол хэзээ ч өвөрлөж явсангүй. Үүгээрээ би бахархдаг.
-Тэгээд буцааж өгөө биз дээ?
-”Шивээ овоо”-г тойрсон хайгуулын талбайг бид 2008 онд нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлаж, үл маргалдах журмаар С.Баяр даргын Засгийн газрын үед хүлээлгэж өгсөн байгаа. Энэ талаар ч зарим хүн сүүлийн үед хэвлэл мэдээлэлд алдаа дутагдалтай, буруу ойлголттой мэдээлэл гаргаж байгаа.
-Буцааж өгсөн газрын нөөц ямар хэмжээтэйг сонирхож болох уу?
-560 сая тонн нөөц бүхий талбайг улсдаа буцааж өгсөн дөө. Одоо уг талбай дээр Хятадын Засгийн газар хоорондын зээл тусламжаар маш том цахилгаан станц барих төсөл хэрэгжих гэж байгаа. Энэ төсөл дээр ч бид хамтран ажиллах саналаа илэрхийлж байсан. Хамтрах, нэгдэх, нийлж юмаа хийх тухайд бид одоо болтол төлөвшил муутай. Ер нь бол улаан, хөх гээд ялгараад байх нь манай цөөхөн монголчуудад нэгдэл авчрахгүй байна шүү дээ. Бид 20 жил дотроо задарлаа, 20 жил хуваагдлаа. Үүнийг дагаад залуу хүмүүсийн бодлого сэтгэхүй ч хуваагдчихаж. Бид нэгдэж ажиллаж чадахгүй байна. Би нэгдмэл, магадгүй хүмүүстэй хамтрах, эрсдэлийг хамт үүрэх, хуваах зарчмыг илүү барьдаг. Бизнест ганцаараа эзэмших, ганцаараа том болно гэсэн ойлголт байхгүй. “Энержиресурс” гэдэг компанийг магадгүй нэгдлийн нэг том илэрхийлэл гэж бахардаг. Яахав энэ төслийн хойноос долоон жил гаруй явж, энэ хүртэл зүтгээд ирлээ. Үндэсний хэмжээний цөмийн нийгмийн бодлогод нөлөөлөх компанийг байгуулж чадлаа. Маш сайн хамт олон бүрдүүлсэн. Мэргэжлийн байгууллагад үнэлүүлсэн. Үүндээ бол бахархаж байсан шүү. Цэвэр оюун санаа, олон хүний хүч хөдөлмөр, итгэл найдвараар би энэ бүгдийг бүтээж яваа.
-Хэвлэлээр Ц.Соёмбо гэдэг хүнтэй холбоотой мэдээлэл нэлээд явсан. Та тэр хүнд ямар хохирол учруулсан юм бэ?
-Би компанид болон Соёмбод нэг ч төгрөгийн хохирол учруулаагүй. Харин хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр намайг болон өөрийгөө олон удаа доромжилж байгааг хөрөнгө оруулагчид болоод энэ ажлыг хийж гүйцэтгэсэн мэргэжилтэн, ажилчид тэвчээртэйгээр харж, хууль хяналтын байгууллагын шийдвэрийг анхааралтай харж байгаа. Би өдийг хүртэл нэг ч дуугараагүй яваа. Хохирч хэлмэгдэж яваа хүн нь би, бид, хөрөнгө оруулагчид.
-Таны нийгмийн гарал, өссөн орчныг сонирхож болохуу?
-Надад бусдаас нууж хаах юм байхгүй. Өөрийнхөө гарал угсаагаараа би бахархдаг. Эцэг маань Сүхбаатар аймгийн харьяат, казах хүн байсан. Ээж маань халх хүн, Сэлэнгэ аймгийн харьяат.
-Сонин юм. Тэр үед байтугай одоо ч энэ тал дээр уламжлал гээд айхтар юм туулна биз дээ?
-Бусдаас арай өөр, тийм олон тохиохгүй тавилан надад заяасан. Монгол бол олон үндэстэн ястнаас тогтсон нэг л улс. Харамсалтай нь биднийг хувааж, жалга довоор нь, байшин саваар нь ялгаж талцуулсаар л байх юм даа. Энэ таагүй явдал одоогийн залуучуудын сэтгэлгээнд ч их муугаар нөлөөлж байна гэж би боддог. Миний аав уламжлал, ёс заншил, хатуу хөтүүг сөрж, ээжтэй минь учирч, түүнийг хайрлаж хувь тавилангаа холбосон. Түүнийхээ төлөөсийг ч насаараа төлсөн. Халх бүсгүйтэй учирч хайрласныхаа төлөө хэчнээн юм амсч байсныг нь би биеэрээ мэднэ. Гашуун хийгээд агуу сайхан зүйлийн аль алийг нь мэдэрч өссөн. Аав маань ээжид маш их хайртай байсан болохоор халх хүмүүсийн дунд, халх хүн болж амьдарч чадсан. Хоёр сайхан хайрын дундаас гарсан учраас би тэднийгээ, хувь тавилангаа хүндэтгэдэг юм. Миний эцэг идэр залуу хорин дөрөвхөн насандаа Дорноговийн Их хайрханы уурхайн нарийн бичгийн дарга хийж байсан. Манай өвөө Төв аймгийн намын хорооны дарга, Худалдаа бэлтгэлийн ангийн дарга байсан Дорж гэж хүн байлаа. Эрдэм номтой, тулхтай түшигтэй, олондоо нэртэй сайхан өвөө эмээ дээрээ бага насаа өнгөрүүлсэн.
-Таны эхнэр П.Анужинг сүүлийн үед нэлээн бичиж байх шиг байна?
-Тийм ээ, бас бичээд л байна. Гэхдээ манай хүн уужуу учраас аливаад хариулах гээд, дуугарах гээд уулгалж сандардаггүй. Хэн хэн нь амьдралд хатуужиж, амьдралын болоод номын ухааны зах зухаас шимтэн судалж явдгийн хувьд харьцангуй бие биедээ хань, дэм болж чаддаг.
-Та хоёр нэг анги гэсэн үү?
-Бид хоёр 10 жилд 13 дугаар сургуульд нэг анги байсан. Манай эхнэр чинь манай ангийн дарга, сургуульдаа хүүхдийн хийж болох бүхий л өндөр албан тушаалыг хашдаг, онц сурдаг охин байсан шүү дээ. Одоо ч ангийн дарга хэвээрээ (инээв). Эхнэр нөхрийн амжилтыг хамтын амжилт гэж би үздэг ч эхнэрийн маань хувьд өөрийн үзэл бодолдоо үнэнч, өөрийн түүхийг өөрийн оюун ухаан, хувь тавилангаараа бүтээж яваа бие даасан том ертөнц. Өөрийнхөө ертөнцөд хүнийг тийм амар нэвтрүүлэхгүйн хэрээр бусдын хил хязгаар руу ч довтолж дайрдаггүй, бусдад маш хүндэтгэлтэй ханддаг гайхалтай чанартай, ухаалаг бүсгүй. Бизнес хийж байхад эрсдэл давна, санхүүгийн асуудал тулгарна. Энэ ажлуудыг босгох гэж гэртээ орохгүй шахуу, гэр бүлдээ анхаарал хайр хандуулах сөхөө ч үгүй явж ирлээ. Амьдралд боломжтой боломжгүй олон өдрүүд ээлжилнэ. Энэ бүгдийг туулахад минь хажууд түшиг болж, бухимдал гомдол биш ухаан нэмж байдаг эхнэртээ харин танай сониноор дамжуулан баярлаж явдгаа хэлмээр байна. Би үг дуу цөөтэй хүн. Ийм юмаа дутуу илэрхийлдэг.
-Та хоёр насаар залуу хэрнээ дөчөөд хүүхэдтэй гэж ярих юм. Асрамжийн газар байгуулсан гэж сонссон юм аа. Тэгээд л асуумаар санагдаад?
-Тийм ээ, бид хоёр анхны хүүхдээ төрөх жил сургууль соёлд сурч хүмүүжих боломжгүй хүүхдүүдийг сургах, хүмүүжүүлэх, хайрлан хамгаалах зорилгоор “Эрдэм” төвийг байгуулсан. Байгуулагдаад зургаан жил болж байна. Эхний дөрвөн хүүхэд маань их дээд болон мэргэжлийн сургуульд элсэн орж биднийг баярлууллаа.
-Сайхан байна шүү. Ингэхэд танай компани хэдэн ажилтантай вэ?
-Манайд 300-гаад ажлын байр байна. Бид ялангуяа зун хайгуул судалгаа хийх болох юм бол ажлын байр нэмж гаргадаг. Тийм үед энэ ажлын байр маань хоёр гурав дахин илүү өсдөг. Бид “Шивээ овоо”-г тойрсон талбайд өөрсдөө шинээр зарим гүнд байгаа нүүрсний хэсгүүдийг тогтоолоо. Гүн хэсэгтээ ялангуяа хүрэн нүүрс 150-200 метрт доошоо байдаг. Хөдөлмөрийн хувьд үнэхээр хүнд хөдөлмөр шүү дээ.
-Манай бизнесийн орчныг их шүүмжилдэг. Төрийн хамгийн сайн дэмжлэг нь бизнес рүү хутгалдахгүй байх. Гэвч манайд хутгалдсаар л байна. Гэхдээ ахиц ер нь байна уу?
-Бизнесийн орчин шууд утгаараа сайжирч байгаа. Ялангуяа татварын асуудал. Бизнесийн орчин сайжрах, сайжрахгүй гэдэг тухайн компанийн засаглалаас шууд хамаардаг л даа. Яг үндсэндээ Монголд боломж, орчин нөхцөл байна. Зүгээр бизнесийн орчныг яагаад зарим тохиолдолд хүмүүс муу гэж хэлдэг юм гэхээр тэр бол ерөөсөө хүмүүсийн харилцаанаас л болоод байгаа юм. Хувийн соёл, бизнесийн соёлын үнэр ч үгүй хүмүүс бизнес хийж байна. Үүнээсээ болоод нөгөө бизнесийн орчиндоо өөрөө гологддог. Гологдсон хүн гараад юу ярьдаг вэ гэхээр бизнесийн орчин муу байна гэж ярьдаг. Уг нь бол гэр доторхио өөрөө засч, төвхнүүлж байж өөрөө түүнийгээ муулаад гоочлоод явах зохимжгүй биз дээ. Гадаа бороотой ч байж болно, салхитай ч байж болно. Бүр нартай ч байж болно. Хүн өөрөө бэлтгэгдэж чадсан л байвал ямар ч эрсдэлийг давна. Санхүүгийн эрсдэл бол байдаг л асуудал. Манай төр харьцангуй тогтвортой байгаа шүү дээ. Монголчууд бид бие биеэ дэмждэггүй учраас эргээд тогтолцоо руугаа л муугаа чихэж хардаг. Бид одоо ажиллах л хэрэгтэй байна. Гагцхүү ажиллах. Бас бие биеэ дэмжих хэрэгтэй байна.
Эцэст нь, монголчууд бид аливаад бэлгэ ерөөлөөр хандаж, болж бүтэхгүй зүйл аль болох ярихгүйг хичээдэг. Би сайн сайханд итгэж, өөдрөг гэгээтэй амьдрахыг хүсдэг. Хэсэг найз нартайгаа нийлж буддын шашны “Тарвалин” хийдийг барьж байгууллаа. Монгол хүний заяа тавиланг төвшитгөж, үйл хэргийг цогцлоон бадраах үйлст өчүүхэн хувь нэмэр оруулж яваадаа сэтгэл баясч л явна.
А.Эрдэнэбатын ертөнц, хүсэл мөрөөдөл, хийсэн бүтээсэн, туулсан замналынх нь зах зухаар би ийн аялав. Гаднаасаа үг дуу цөөтэй, дотроо л бүх юм нь болж байдаг болов уу гэмээр тэсвэрлэг харагдах энэ залуу хожим бидэнд илүү том амжилтын мэдээ ирүүлэх нь дамжиггүй. Бид залуу хүнд итгэж, залуу хүнийг дэмжиж, тэднийхээ халуун гараас атгах дургүй болсон ч юм шиг санагдана. Залуу хүн шагнал авахад уурлана. Залуу хүн амжилтад хүрэхэд хорсоно. Яагаад бид ийм болчихсон юм бол оо гэсэн шорвог бодол ойрын үед тархинд эргэлдээд салдаггүй ээ... Гэвч бүх зүйл сайхан болох биз ээ гэж тайвширмаар байна.
