Зохимжит хоол, органик хоол хүнсний тухай сүүлийн үед ихээр ярих болсон. Дэлхий нийтийн чиг хандлага ийм болж, манайд ч энэ тухай ойлголт багагүй газар авч байгаа билээ. Тиймээс “Ор­ганик булан”-гаараа энэ тухай ойлголтыг уншигч та бүхэндээ хүргэж байхаар боллоо. Зохимжит хоол хүнсээр дагнасан хүмүүст анхан шатны мэдээлэл мэт санаг­дах ч энэ тухай ойлголтгүй яваа олон хүмүүст анхлан хүргэх үүд­нээс эхнээс нь цувралаар хүргэж байгааг маань хүлээн авна уу.
Сүүлийн үед зохимжит хоол хүнсний тухай, эрүүл хооллолтын тухай, цаашлаад цагаан хоолны тухай яриа газар авсныг уншигч та анзаарсан л байх. Бидний хоолны тухай ойлгол­тууд эрс өөрчлөгдөж, хуучны юм ул болжээ. Өдөр тутмын хэрэглээ нь болчихсон хоолных нь талаар элдвийг ярьж, хэлээд эх­лэхээр гайхшран сонсохоосоо илүү дургүйцэх хүмүүс их байдаг юм. Гэхдээ уламжлалт энэ үзлээ үлдээгээд шинэ мэдээ мэдлэг талаас нь харах гээд хичээгээрэй хэмээн хүсье.

ГУРИЛ:
Дэлхийд хүнсэнд хэрэглэхээр тариалдаг гурван гол бүтээгдэхүү­ний нэг нь гэгддэг. Цэнхэр гаригийн­хан эрдэнэшиш, будааны дараа­гаар улаан буудай хамгийн ихээр тариалдаг байна. 2007 онд гэхэд дэлхийн даяар 607 сая тонн улаан буудайг тариалж байжээ. Монгол­чуудын хоолны хамгийн гол хэрэг­лээний нэг нь гурил. Эрдэнэшиш, будаанаас илүү бид гурилын хэрэг­цээтэй.

Дэлгүүрээс гурил авахаар га­рах­даа өнгө алагласан цаастай гурилнуудаас хэддүгээр гурилыг нь авъя даа гэж танд бодогдож байсан уу. Одоогоос зургаан жилийн өмнө гурил авахдаа би дээд гурилыг нь нэн түрүүнд онцолдог байлаа. Бас дээдийн дээд, ширхэгтэй дээд гэсэн гурилыг ч үнэтэй болохоор хамгийн сайн нь гэж боддог байс­наа хэлэхэд ичгэвтэр л байна. Гэвч ийм ойлголттой хүмүүс одоо ч байдаг юм. Хүн төрөлхтний олон ололтын нэг нь ус сайн даадаг, цавцайсан цагаан гурилыг тээрэм­дэн гаргаж авсан тэр үе байсан гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Гэхдээ хүн байгалийн амьтан учраас аль болох байгаль дээрээ байх тэр хэлбэрээр нь үр шимийг хүртэж байхаар бие эрхтэн нь зохицуу­лагджээ. Үр тарианаас нь цэвэрлэж цэвцийлгэсэн бус харин үр хөв­рөлтэйгээ байгаа гурил будаа хүний биед ороод боловсрон  гарах нь амархан байдаг байна. Хар талх нь гэдэсний гүр­вэлзэх хөдөлгөөнийг сайжруулж, өтгөн хатахаас сэргийлнэ гэж дийлэнх хар талхны заавар дээр бичсэн байдаг даа. Хэрэв та дээ­дийн дээд гурилыг зооглодог бай­сан бол дээд, нэгдүгээр гурилыг иддэг байсан бол хоёрдугаар гурилыг худалдаж авдаг болоорой. Мэдээж ийм өөрч­лөлтийг хийхэд амаргүй. Гэрийнх­нээс чинь таагүй хандах хүмүүс гарч, цээжин дээр гашуун оргиж байна, өнгө зүс муутай юм, ийм хар гурил идвэл муу хэлнэ гэх хүн ч гарч магадгүй. Гэхдээ таны бие бол юу юунаас  илүү хайрлах ёстой  зүйл чинь бо­лохоор хэнээс ч эмээлгүй уг алх­муудыг хийж эхлээрэй. Сан­хүүгийн хувьд ч хэмнэлт гарч эхэл­нэ. Нэг кг дээд гурилыг 1000 төг­рөгөөр авдаг байсан бол нэгдүгээрийг 800 орчим төгрөгөөр авч, хоёрдугаар гурилыг бүр 500 гаруйхан төгрөгөөр авна шүү дээ. Одоо хар гурилаас гадна бүтэн үрийн гурилыг хүмүүс он­цолдог болсон. “Good price” зэрэг дэлгүүрт Америкаас оруулж ирсэн бүтэн үрийн гурил кг нь 3000 орчим төгрөгт тусч байсан. Харин өнгөр­сөн намраас “Алтан тариа” ком­пани бүтэн үрийн гурил үйлдвэрлэж эхэлсэн байна лээ. Нэг кг нь дээд гурилынхтай ойролцоо хэдэн цаа­саар л илүү. Зөрүү тун бага. Харин хүний биед сайнаар тусах ялгаа нь асар их. Үр та­риа­наас нь салгаагүй бүтэн үрийн гури­лыг бусад уламж­лалт хэ­рэг­­лэж ирсэн гурилтайгаа холиод идэхэд гайхалтай мэд­рэмжийг та авна. Цагаан гурил, цагаан талх цагаан гурилаар хий­сэн амтат боовыг хэрэгцээ­нээсээ бага багаар хасаад үзээрэй. Харин “Соёлж”-ийн хөх тарианы, хивэгтэй гэсэн боовнуудыг нэг худалдаж аваад үзвэл...

ДАВС

Ер нь давсны тухай ойлголтыг бид өөрчлөх цаг болсон. Хоо­лонд уусгаж хэрэглэдэг бүдүүн ширхэгтэй гэж ад үзээд цагаан давс руу бүгд хуйлрах болсон. Дээрээс нь йоджуулсан гээд ам сайтай гэж жигтэйхэн. Гэхдээ цагаа­ны эсрэг хувьсгал өрнөсөн шүү дээ. Мөн л хялбаршуулж ялгасан цагаа­наас илүү аль болох нуурын хий­гээд монголчуудын сайн мэдэх жамц давсыг сонгохыг хичээгээрэй. Тэгээд ч йодын хэрэгцээг бид далайн байцаа сэлтээс аваад байх бүрэн боломжтой. Ерөнхийдөө хүний хэрэгцээт гол зүйл гээд давсыг йоджуулах арга нэлээд дэлгэрсэн ч монголчууд задгай саванд хийж хэдэн сараар ил орхидгоос аль хэдийнэ йодын ашигт чанар нь алдагдсан давс хэрэглээд байдаг юм.

Давсыг идэхгүй байж болох уу. Эхлээд сонсоход амнаас уначих шахсан хоолыг яаж ид гээв гээд  уурламаар санагдаж байна уу. Гэхдээ давс байгалийн амтаа­раа байх олон сайхан зүйлийн амтыг устгаж үгүй болгодог юм. Давс­гүйгээр чанасан лууванг идээд нэг үзээрэй. Байгалийн амт нь ямар байдгийг тэгэхэд л мэдэх болно. Хүний биед өдөрт 0.5-1 гр давс л хэрэг болдог гэдэг. Харин энэ цагийн хүмүүс дунджаар биед шаардлагатай хэмжээнээсээ 15-20 дахин ихийг хэрэглэж байдаг. Уг нь хэрэгцээний давсыг биетээр ч бус улаан лооль сэлтээс авчихаж бол­дог гэж байгаа юм. Гэтэл бид хал­бага халбагаар цагаан хорыг идэж биеэ хордуулдаг байх юм.

Заримдаа хоолонд давс хийх хэрэгцээ байдаггүй. Харин шар буурцагийн цуугаар хоолоо амт­лаад үзээрэй. Таны давсны хэрэг­цээг тун чиг эрүүл аргаар хангах боломж энд бий шүү. Давс бол натри хлор хоёрын нэгдэл гэдгийг мэдэхгүй хэн байх билээ. Харин химийн хоёр элементийг биедээ аль болох бага оруулах нь биеийн жинг хэвийн барихаас эхлэн цусны даралтыг тогтмолжуулдаг. Бас давсгүй хоолоор сүрьеэ өвчин, толгойгоор хатгуулж өвдөх, ууш­гины элдэв үрэвсэлт өвчнийг эдгээ­дэг гэлцдэг. Германы эрдэмтэн Мак Герсон давсгүй хоолоор эмчлэх аргын суурийг тавьсан нэгэн. Түү­нийхээр бол мах, давс хоёр таар­даггүй гэж байгаа. Мах чанахдаа давсаа мартсан үе гарч л байдаг. Тэр үедээ уулга алдан атга давс хийхийн оронд тэр чигт нь гаргачих л даа. Түүнийгээ дөрвөлжилж засаад зарж байдаг жамц давсанд өнх­рүүлээд эсвэл шар буурцагны цуунд дүрээд идэж болно. Бас дэлгүүрт ороод цагаан давс руу гараа явуулахын оронд өнгө зүс муутай нуурын давс руу чиглүү­лээрэй. Өөрчлөлт бага юмнаас л эхэлнэ. Герсон сард хоёр удаа нийт гурав хоногоор давсгүй хоол идэхийг зөвлөсөн байдаг. Эрүүл бөөр өдөрт 25 гр давс гадагш­луулдаг гэж байгаа. Харин илүүдэл давс нь биед хуримтлагдаж, ус татаж хаван үүсгэнэ. Давсгүй хоол идэж байгаа үед ч бөөр хоногт 5-6 гр давсыг биеэс гадагшлуулж бай­даг аж. Тэгэхээр хэд хоно­гоор ч болов давсгүй хооллох үед бие махбод чинь илүүдэл давснаа­саа салах юм аа.

ЭЛСЭН ЧИХЭР

Чихрийн нишингийг боловс­руулж бидний хэрэглэдэг элсэн чихрийг гаргаж автал багагүй цаг хугацааг туулж, шат дамжлагыг дамжсан гэдэг. “Ямар нэгэн юм шинэдээ ихээхэн баяр хөөр тө­рүүлж байгаад дараа нь харамсал дагуулах нь бий. Сахар бас тэгсэн юм” хэмээн Зөвлөлтийн үеийн нэгэн эрдэмтэн хэлсэн байдаг. Талх будаа, мах сүү зэрэг уламж­лалт хүнстэй харьцуулахад сахар бол цэвэр химийн бодис сахаро­зыг агуулдаг. Талсжуулан ясны нүүрсэн дундуур гүйлгэж гарган авсан сахарт ямар ч амин дэм, эрдэс бодис болон биологийн идэвхт бодис байхгүй. Харин ч энэ мэт цэвэршүүлсэн хүнсийг шингээ­хийн тулд ямар нэг бодис нэмэх нь ч байдаг. Тэр ч байтугай бие орга­низм үүнийг боловсруулан гарга­хын тулд өөрөөсөө нэмэлт бодисоо зарлагадах хэрэг гардаг гэнэ. Энэ мэтийн цэвэршүүлсэн хоол хүнс их идсэнээр хоол боловсруулах эрхт­нүүдийн хөндийн даралт өөрч­лөгдөж битүү тойрог үүсдэг талаар хоол хүнс судлаачид онцолдог. Өөрөөр хэлбэл, цэвэршүүлсэн хүнс идэхэд ам цангана. Шингэн зүйл уухаар ходоодонд ялгарсан шим шүлт угаагдаж тэжээлийн бодис хомсдоно. Ингэснээр бүдүүн гэд­сэнд өтгөн хатах, ялзрах процесс явагдаж бие өөрөө хордож эхэлдэг байна. Улмаар өөхөлж асуудал үүсдэг юм байна л даа. Сахарын хэрэгцээг зөгийн бал гайхалтай орлодог. Мэдээж хиймлээр гар­гаж авсан бус жинхэнэ байгалийн гаралтай зөгийн балыг сонгож байгаарай. Үнэхээр сахар­гүй амьд­рал танаас хол санагдаад бай­вал цагаан хор гэгдэх цэвэр­шүүл­­сэн цагаан са­харыг бус бор са­харыг хэрэглэж байгаарай. 1800 оны сүүлчээр цагаан сахарыг үйлд­­вэрлэлийн аргаар гаргаж авах болж, 1900-гаад онд хоолны жор­той номон дээр бор сахарыг бор­чуудын хүнс хэмээж байв. Харин одоо эрүүл мэнддээ бор­чуудын сэтгэлгээгээр хандаж бай­гаа хүнийг л цагаан сахар хэрэг­лэдэг гэж хатуухан зэмлэх цаг иржээ. Бараан бор, алтан бор сахар гэхчлэн түгээмэл хэрэглэгд­дэг бор сахаруу­дыг харийн хэл­лэгээс нь буулгаж болох юм. Со­лонгос барааны дэлгүүрүүдэд бурман сахар, бор сахар гээд аль аль нь байгаа. Солонгос барааны бөөний үнийн дэлгүүрт нэг кг нь 2500 төгрөг, зарим дэлгүүрүүдэд 3500 төгрө­гөөр борлуулдаг. АНУ-аас бараа­гаа оруулж ирдэг дэлгүү­рүүдэд нэг кг 4500 орчим төгрөгт ирдэг гэдгийг сонирхуулъя.

БУДАА

Будаа бол гайхалтай хүнс. Хүн төрөлхтөнд хэрэгцээтэй бүх ка­лорийн тавны нэг хувийг будаа өгдөг гэж байгаа. Хүний өдөрт идэх хоол хүнсний 60 орчим хувийг будаа эзлэх нь чухал талаар хоол судлаач П.Анужин номондоо бич­сэн байдаг юм. Гэхдээ тэр нь бидний мэдэх цагаан будаа бус харин янз бүрийн хальстайгаа байх олон төрлийн будааг хэлж байгаа хэрэг билээ. Манайхны уламжлалт хоол хүнстэй харьцуу­лахад будаа харийн эд. Гэхдээ бид үр хөврөлөөс нь ялгаж цэвэрлэсэн цагаанд будаанд “ороод” чамгүй олон жилийг үджээ. Амьд гэх ча­нарыг нь үгүй хийж, бараг задланд шахуу оруулчихсан цагаан будаа бус үр хөврөлтэйгээ олон төрлийн будаа байдаг. Зажлууртай  гээд ад үздэг хөц будаа, гурвалжин будаа, шар будааг бид сайн мэднэ. Дээ­рээс нь хар будаа, бор будаа, арвай будаа гээд тун олон төрлийн будаа Монголын зах зээлд байна. Цагаан будаатай харьцуулахад хөц будаа, гурвалжин будаа ха­маагүй хямд байдаг. Гэхдээ сүү­лийн нэг сар гурвалжин будаа хэсэг тасраад орж ирэхдээ нэг кг-ийнх нь үнэ 3000 төгрөг давчихсан байна лээ. Гэхдээ шар будааг хөхүүл эхэд сүү оруулах гэж хэрэг­лэж, эсвэл шар будаатай цайнд хэрэглэдэг гэсэн явцуу хү­рээ­нээсээ бид халих хэрэгтэй бай­гаа шүү. Гаднах халь­сыг нь эс тооц­вол яг л цагаан будаа мэт арвай будаа байна. Боловс­руулагдсан будаанд хөврөл бүр­хүүл мэтийн зүйл бай­даг­гүй учраас байгалийн амин дэм нэгэнт ал­дагдсан байдаг. Харин байгалийн амин дэмээ хад­галж үлдсэн, мөн ча­нараа­раа байгаа тусмаа хүний биеэс боловсрох хугацаа нь хур­дан байдаг аж. Цагаан будаа бор будааг харьцуулсан нэгэн судал­гаанд “Бор будаа нь хүний биед тустайн нэг адил байгаль орчинд хал багатай байдаг” гэж онцолсон нь бий. Будааг боловс­руулах явц бага тусмаа элдэв зардал өртөг бага мэдээж эрүүл мэндэд ч тустай. Чанаж болгоход жаахан удаан байх ч витамин А, төмөр, кали, магни, фолийн хүчин сэлт нь ха­маагүй илүү байдаг. Дээрээс нь гаднах хальстайгаа будааг цэвэр­лэсэн цагаан будаа­наас хамаагүй удаан хадгалах боломжтой байдаг ажээ. Органик хоол хүнсэнд дур­лагсад нэгэнт бор будаа идээд эхэлсэн бол дахин цагаан руу харах хүсэлгүй болдог гэдэг нь ортой байх шүү. Сэтгэл чинь хууч­наараа байя гэвч ходоод гэдэс чинь өөрт таатайгаа нэхээд л байдаг юм даа.