МАХН нэрээрээ, АН даргаараа оролдох нь Монголын улс төр
МАХН нэрээ өөрчлөх үгүйг хүмүүс, тэр дундаа манай хэвлэлийнхэн ямар их анхаарч байна вэ. Уул уурхай шиг улс орны хэмжээний тийм чухал сэдэв мөн үү энэ. МАХН нэрээ солиход нийгэмд, уншигч таны амьдралд яг юу өөрчлөгдөх юм.
-АН-ЫН БҮЛЭГЛЭЛҮҮДИЙГ МАХН-ЫН СУГАНД ХАВЧУУЛАГДСАН АЗТАЙ ХЭСЭГ, ХАВЧУУЛАГДАХЫГ ХҮСДЭГ ГОРЬДОГЧИД ГЭЖ ХОЁР ХУВААНА-
МАХН нэрээ өөрчлөх үгүйг хүмүүс, тэр дундаа манай хэвлэлийнхэн ямар их анхаарч байна вэ. Уул уурхай шиг улс орны хэмжээний тийм чухал сэдэв мөн үү энэ. МАХН нэрээ солиход нийгэмд, уншигч таны амьдралд яг юу өөрчлөгдөх юм. Хувьсгалт нам Монгол ардын нам боллоо гээд Монголд хүний эрх чөлөө сайжирч, хэвлэлийн эрх чөлөөгөөр дэлхийд урагшлах юм уу. МАХН “хувьсгалт” гэдэг үгнээс татгалзсанаар эдийн засгийн хямрал Монголыг тойрох уу. Эрх баригч намын нэр солигдоход инфляц тогтворжиж, энэ өвөл нийслэл утаагүй өвөлжих гээд байгаа юм уу. Эсвэл Оюутолгойн гэрээ, Тавантолгойн үзэл баримтлал дээр гаргасан алдаанууд засагдах уу. Аль нь ч биш шүү дээ. Нэр солих бол 90 жил явчихсан намын түүхэнд л содон үйл явдал. Энэ утгаараа сонсоод өнгөрөх мэдээлэл л болохоос, хувь хүмүүсийн амьдрал шууд нөлөөлөх төрийн чухал шийдвэр, үйл явдал огт биш.
МАХН бол хуучны төр биш, өнөөдрийн олон зуун төрийн бус байгууллагатай л адил олон нийтийн байгууллага. Тийм учраас нэр солих бол МАХН-ын дотоод асуудал. Энэ намын нэрээр төрийг удирдаж яваа бүлэглэлийн улс төр, 2012 оны сонгуулийн л бэлтгэл. Бүр нарийн яривал түүхийн алдаа, 1.5 сая төгрөгийн бэлэн мөнгөний амлалт, боловсон хүчнээр нь дамжиж сэвтсэн намын нэр хүндээ “хувьсгалт” гэдэг үгтэй хамт гээхийг хүсэмжилсэн PR-ийн л нэг хэсэг. Гишүүддээ үйлчилдэг нам нэртэй төрийн бус байгууллагын дотоод асуудлыг бүх ард түмнээр хэлэлцүүлээд байх ч шаардлагагүй.
Гэтэл Оюутолгой, Тавантолгойг хэрхэн ашиглах талаар ард түмнээсээ санал асуугаагүй хэрнээ МАХН-ын нэрийг солих үгүйг ард түмнээрээ хэлэлцүүлнэ гэж тус намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх болон УИХ-ын зарим гишүүн сүржигнэжээ. Ард түмний өмч байгалийн баялгийг яаж ашиглахыг ард түмнээс нь асуугаагүй хэрнээ өөрийн намын нэрийн зөв буруууг тэднээр шүүлгэх нь хожмоо ард түмний нэрийг барих гэсэн хоосон улстөр л байх. Түүнээс бус, Их хурлын сонгуулийн дүнг хүртэл луйвардчихдаг намууд ард түмний саналаар нэрээ солино, эсвэл болино гэж юу байх вэ.
МАХН үнэхээр ард түмний нам уу. Түүхээс харъя. Тус нам “хувьсгалт” нэрийг авсан 1924 оноос хойш Монголын төлөө сайныг ч, саарыг ч хийсэн. Гэхдээ л МАХН ардчилалтай золгох хүртлээ Монголын ард түмнийх байгаагүй. 1924-1990 оны МАХН бол хуучнаар ЗХУ-ын Коминтерний Улаанбаатар дахь салбар л байсан гэвэл үнэнд илүү ойртоно. 1990 оноос хойш Б.Даш-Ёндон, Н.Багабандийн үед шинэ нийгмийн давалгаан дунд бие даах гэж будилж явсан. Дараа нь МАХН Н.Энхбаярын вакуумд орсон. Вакуумын ханыг хандив нэртэй асар их мөнгө л нэвтэлдэг байлаа. Н.Энхбаярыг Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоны дараа МАХН вакуумаас бүлэглэлийн гарт шилжив. Тэр нь М.Энхболдын хотын бүлэглэл. С.Баярын үед ч, С.Батболдын үед хотынхон МАХН дахь хяналтаа алдаагүй, нөлөөллөө хадгалсаар буй. Одоо ч МАХН хотынхон ба Зүүний хүчний холбооныхны гэсэн хамтарсан бүлэглэлийн гарт байгаа. С.Батболдын хувьд түүнд боловсролтой залуу үеийн хүрээлэл бий ч, тэр нь бүлэглэлийн зохион байгуулалтад ортлоо хүчирхэгжээгүй. Тийм учраас тэрээр төрийн албан тушаалыг квотлон хуваарилах замаар бусад бүлэглэлийн тэнцвэр, сонирхлыг хангаж л намаа барьж, намын даргын албан тушаалаа хадгалж яваа. Энэ бүгд нь МАХН ард түмний нам уу, бүлэглэлийн нам уу гэдгийн тодорхой хариулт юм.
МАХН нэрээ солилоо гэхэд улс төрд зарим хөдөлгөөн авчирна. Ялангуяа харилцааны улс төрд. Хамгийн нэгдүгээрт, МАХН нэрээ соливол холимог хувилбараар явуулах Сонгуулийн хуулийн төсөлд намын нэрээр санал хураахгүй болно. Өөрөөр хэлбэл, нэр дэвшигчид өгсөн саналыг намд өгсөн санал гэж тооцох МАХН-ын томъёолол батлагдана. Харин сонгуулийн холимог хувилбар дотроо хувь тэнцүүлж хуваарилах 38 суудлыг намд өгсөн саналаар тооцох АН-ын санал унана. МАХН-ынхан хэчнээн хуучин нэрээ сэргээж байгаа ч “МАН” гэх товчлол бүхий шинэ нэрийн төлөө сонгогчдыг санал өгүүлэх хувилбарыг хуульчлахгүй нь тодорхой. Өмнө нь хэнбугай ч “МАХН” гэдэг дөрвөн үсгийн ард нуугдаад сонгогдож болдог байлаа. Хэрвээ нэрээ соливол хувь нэр дэвшигчийн нүүр царайгаар МАН-д санал тооцох хувилбарыг хуульчлах байх.
Хоёрт, нэр солих гэж МАХН-ын Их хурал хуралдана. Эндээс үлдсэн хугацаанд МАХН дангаараа засгийн эрх барих шийдвэр гарахыг үгүйсгэхгүй. Ингэвэл Засгийн газарт хөдөлгөөн орно. Үүнийг хоёр нам дахь хоолонд орох хоёрдугаар ээлжийнхэн шаардах боловч намын дарга С.Батболдын хувьд нэг их хүсэхгүй болов уу. Яагаад гэвэл дангаараа Засгийн газраа байгуулснаар парламентад хүчтэй сөрөг хүчин бий болно. Ингэснээр парламент сонгодог утгаа олж эрх баригчид хяналттай болох нь сайн хэрэг. Харин зүгээр л сөрдөг, гацаадаг сөрөг хүчинтэй болчихвол улс төрд тогтворгүй байдал үүснэ. Одоо Засгийн газарт байгаа “Алтан гадас”-ынхан нам дотроо байр сууриа алдаж байгаагийн дээр дотроо Засгийн газрын талыг баримтлагчид ба экс Ерөнхийлөгчийг дэмжигчид гэж үндсэндээ хоёр хуваагддаг. Хэрэв тэд засгаас гараад, дээр нь Н.Алтанхуягийг намын даргаас огцруулбал “Алтан гадас”-ынхан дахин нэгдээд бүхлээрээ Н.Энхбаяртай хүч хавсарч, засгаас гаргасны ч, намын даргаас огцруулсны ч хариуг авч чадах л улс. Ингэж хүчтэй сөрөг хүчнийх нь хүчтэй бүлэглэл Н.Энхбаятай нэгдвэл МАХН-ын одоогийн удирдлагад тун халгаатай. Н.Энхбаяр бол одоохондоо албан ёсны төр засагт албан тушаалгүй ч, албан бус засаглал, далд улс төрд зангараг, байр суурьтай хэвээр яваа. Дээр нь хувийн сонин, телевиз, сайт гээд мэдээллийн хэрэгслүүдтэй хэвлэлийн магнат болсон. Ганцхан түүнд улс төрийн хүчтэй хамтрагч л алга. Тэр нь хамтарсан засаг тарснаар гарч ирж болох юм. Гуравт, бараг боломжгүй ч байж болохыг үгүйсгэхгүй нэг хувилбар бий. Энэ нь хамтарсан засаг тарвал цаашид хүчтэй сөрөг хүчний парламент доторхи шахалт, Н.Энхбаяр тэргүүтэй гаднахь улс төрийн нөлөөллөөр МАХН-ын Засгийн газрыг огцруулж болзошгүй. Үнэхээр л МАХН дангаараа Засгийн газраа байгууллаа гэхэд АН-ынхан 2012 оны сонгуулийн бэлтгэл, бэлтгэлийн сэргээлт болгож Засгийн газрыг огцруулах улс төр хийхийг үгүйсгэх аргагүй. Ийм улс төр явлаа гэхэд дараагийн акцууд энд бичээд байхааргүй тодорхой шүү дээ. Энэ бүхэн нь нэр солих далимаар үүсч болох улс төр, нөгөө чоно борооноор гэдэг шиг л юм.
Уг нь намын нэр солих нь нийгэмд ч, МАХН-д ч нэгдүгээр ээлжийн чухал асуудал биш. Харин үйл ажиллагаагаараа нэрээ цэвэрлэж, бүлэглэлээс салж, дотоод ардчилалтай болох нь нийгэмд үнэхээр чухал. Хэрвээ МАХН бүлэглэлээс салж, үйл ажиллагаа нь өөрчлөгдвөл харин ч хүний эрх чөлөө сайжрах, хэвлэлийн эрх чөлөөгөөр урагшлах, далд эдийн засаг ил болох, өвөлдөө утаа багатай өвөлжих бодитой боломжууд гарч ирнэ. Түүнээс бус, дотоод ардчилалгүй, бүлэглэлд эзлэгддэг нь, төрийн албыг хэдхэн хүн ээлжилж эзэгнэдэг нь хэвээр байвал нэр сольсны хэрэг гарахгүй. Өөрөөр хэлбэл, хонины арьс нөмөрсөн ч “чоно” хэвээрээ л үлдэнэ. Гишүүд төсвөөс авсан тойргийн мөнгөөрөө гадна талыг нь будчихаад сургуулийг засварласан гэж сонгогчдоо хулхиддаг даа. Түүн шиг л ард түмнээ хуурсан юм болно.
Дотооддоо ардчилалгүй нам ардчилсан төрийг байгуулна гэж хэзээ ч байхгүй. Гэтэл МАХН-ынхан нэгэн үе механик эв нэгдлээ дотоод ардчилал гэж эндүүрдэг байлаа. Сүүлийн үед дүрмээ сайжруулснаар намыг бүлэглэлээс салгаж дотоод ардчиллыг бий болгоно гэдэг болжээ. Намууд өнөөдрийн бүлэглэлээсээ салахад маш хэцүү. Бүлэглэлд бүр эзлэгдчихсэн. Намын олон мянган гишүүн харин энийгээ ойлгож байгаа юу, үгүй юү, мэдэхгүй. Намууд төдийгүй, манай төр хүртэл бүлэглэлд эзлэгдэж байсан. Нэг бүлэглэл хоёр намыг хоёуланг нь, дээр нь төрийг давхар эзлээд явж байсан саяхны жишээ бий шүү дээ. Зарим хүн намаа дотроос нь шинэчлэх гэж оролдож байна. Нам дотроосоо шинэчлэгдэх бараг боломжгүй. Яагаад гэвэл ямарваа нэгэн том систем дотроо үргэлж зөв байдаг гэдэг үг бий. Боломжгүй учраас л шантаажилж байж өөрсдөө албан тушаал аваад жигүүр, хөдөлгөөнийхний намын шинэчлэл дуусч байна. Тэр тусмаа дүрмээ сайжруулж бүлэглэлээс сална гэдэг бүр худлаа. Дүрэм журам бол намыг барьж байгаа тэр бүлэглэлийнхээ эрх ашгийг л хамгаалсан байдаг.
Тэгвэл МАХН-ыг юү өөрчлөх вэ. Зөвхөн МАХН төдийгүй, АН-ыг ч улс төрийн эрүүл өрсөлдөөн л өөрчилнө, бүлэглэлээс салгана. Зах зээлийн хууль ч тийм. Тухайн компанийг сайн өрсөлдөгч л эрүүлжүүлдэг, хүчтэй болгодог. Харамсалтай нь, сонгуулиас сонгуульд МАХН, АН-ын дундахь эрүүл өрсөлдөөн хумигдлаа. Бие биеэ эрүүлээр ирлэж хурцалж байгаа юм МАХН-д ч, АН-д ч алга. Нэгэн үе МАХН-ын хүчтэй өрсөлдөгч нь АН байлаа. Харин өнөөдрийн АН өрөөлийг ирлэх нь битгий хэл, өөрийнхөө хаана явааг олохооргүй болтлоо төөрчээ. АН анх төсөөлж байсан ардчиллын зорилгоо мартаж, өнөөдөр МАХН-ын хашаанд хашуулж явна. 1990 онд нийгмийг өөрчилсөн АН-ынхан ардчиллыг манлайлах биш, МАХН-ын араас аялдан дагагчид болжээ. МАХН бол АН-гүйгээр биш юм аа гэхэд энэ намын дотоод асуудлыг сонирхохгүйгээр цааш явж дөнгөнө. Харин АН бол МАХН-ын дотоод асуудалгүйгээр ч явах аргагүй болтлоо “том ах”-ынхаа хамааралд оржээ. Одоогийн АН-ыг МАХН-ын тогоотой хоолноос түрүүлж ахиухан халбагадахыг л боддог бүлэглэлүүдийн цуглуулга гэмээр. Бүр тодруулбал, өнөөдрийн АН-ын бүлэглэлүүдийг дотор нь МАХН-ын суганд хавчуулагдсан азтай хэсэг, МАХН-ын суганд хавчлуулахыг хүссэн горьдогчид гэж хоёр ангилж болохоор дүр зураг ажиглагдана. Э.Бат-Үүл гишүүний хэлдэг үнэн. Хамтарсан засгаас нэг бүлэглэлийг нь гаргалаа гэхэд нөгөөх нь зөрөөд орчих аюул АН-д үнэхээр бий. Ийм туршлага ч бий. Жишээ нь, хамтарсан засгийг хамгийн ихээр эсэргүүцдэг З.Энхболдод Тэргүүн шадар сайд, С.Эрдэнэд Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдыг санал болгоход тэд эргэлзэхгүйгээр, эргэж буцахгүйгээр шууд эсэргүүцнэ гэж байхгүй л болов уу. Ийм өрсөлдөгчид ирлэж хурцалж байхад МАХН бүлэглэлд хувьчлагдсан хэвээр л явна. Цаад эрх ашиг нь бүлэглэлийнх байдаг учраас намуудын хийдэг улстөр нь ч жижигхэн, намын хэмжээнийх. МАХН-ынхан болохоор нэртэйгээ зууралдана, АН-ынхан даргаараа оролдоно. Аль аль нам нь үүнийгээ Монголын улс төр гэж томоор тодорхойлно. Гэтэл 2000 жилийн төрийн, 20 жилийн ардчиллын түүхтэй Монголын улс төр хувь хүний албан тушаал ярьдаг, ард түмэн нь нэг төрийн бус байгууллагын нэрийг солих үгүйг хэлэлцэж суудаг жижигхэн биш шүү дээ. Үүний оронд хамтарсан засаг нэрийн дор найзан дундаа төр суларч байгааг, боловсон хүчний томилгоон дээр шударга зарчим алдагдаж буйг, төрийн алба, төсвийн мөнгөөр хийх тендерүүд бүлэглэлүүдэд л тэгшитгэн хуваарилагдаж байгааг яаж өөрчлөхийг ард түмнээрээ яагаад хэлэлцүүлж болдоггүй юм. МАХН-ыг, АН-ыг өрсөлдөгч нь өөрчилж чаддаггүй юм бол дөрөв дэх засаглалын хүчирхэг баг хувь нэмрээ өргөж яагаад болохгүй гэж. Хамгийн гол нь АН-ынхан МАХН-ыг дагаж байгаа шиг сэтгүүлчид бид энэ хоёр намыг хоёуланг нь араас нь дагаж болохгүй. Ингэвэл ардчиллын амин сүнс алдагдана. Эцэст нь төр нь ч, сэтгүүлчид нь ч, нам нь ч, бүлэглэл нь ч байр байрандаа байхыг уриалж, энэхүү нийтлэлээ нэгэн их сэтгэгчийн үгээр төгсгөе. “Аль ч засаглалын ялзрал нь ямагт зарчим нь завхрахаас эхэлдэг” гэж.
МАХН нэрээ өөрчлөх үгүйг хүмүүс, тэр дундаа манай хэвлэлийнхэн ямар их анхаарч байна вэ. Уул уурхай шиг улс орны хэмжээний тийм чухал сэдэв мөн үү энэ. МАХН нэрээ солиход нийгэмд, уншигч таны амьдралд яг юу өөрчлөгдөх юм. Хувьсгалт нам Монгол ардын нам боллоо гээд Монголд хүний эрх чөлөө сайжирч, хэвлэлийн эрх чөлөөгөөр дэлхийд урагшлах юм уу. МАХН “хувьсгалт” гэдэг үгнээс татгалзсанаар эдийн засгийн хямрал Монголыг тойрох уу. Эрх баригч намын нэр солигдоход инфляц тогтворжиж, энэ өвөл нийслэл утаагүй өвөлжих гээд байгаа юм уу. Эсвэл Оюутолгойн гэрээ, Тавантолгойн үзэл баримтлал дээр гаргасан алдаанууд засагдах уу. Аль нь ч биш шүү дээ. Нэр солих бол 90 жил явчихсан намын түүхэнд л содон үйл явдал. Энэ утгаараа сонсоод өнгөрөх мэдээлэл л болохоос, хувь хүмүүсийн амьдрал шууд нөлөөлөх төрийн чухал шийдвэр, үйл явдал огт биш.
МАХН бол хуучны төр биш, өнөөдрийн олон зуун төрийн бус байгууллагатай л адил олон нийтийн байгууллага. Тийм учраас нэр солих бол МАХН-ын дотоод асуудал. Энэ намын нэрээр төрийг удирдаж яваа бүлэглэлийн улс төр, 2012 оны сонгуулийн л бэлтгэл. Бүр нарийн яривал түүхийн алдаа, 1.5 сая төгрөгийн бэлэн мөнгөний амлалт, боловсон хүчнээр нь дамжиж сэвтсэн намын нэр хүндээ “хувьсгалт” гэдэг үгтэй хамт гээхийг хүсэмжилсэн PR-ийн л нэг хэсэг. Гишүүддээ үйлчилдэг нам нэртэй төрийн бус байгууллагын дотоод асуудлыг бүх ард түмнээр хэлэлцүүлээд байх ч шаардлагагүй.
Гэтэл Оюутолгой, Тавантолгойг хэрхэн ашиглах талаар ард түмнээсээ санал асуугаагүй хэрнээ МАХН-ын нэрийг солих үгүйг ард түмнээрээ хэлэлцүүлнэ гэж тус намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх болон УИХ-ын зарим гишүүн сүржигнэжээ. Ард түмний өмч байгалийн баялгийг яаж ашиглахыг ард түмнээс нь асуугаагүй хэрнээ өөрийн намын нэрийн зөв буруууг тэднээр шүүлгэх нь хожмоо ард түмний нэрийг барих гэсэн хоосон улстөр л байх. Түүнээс бус, Их хурлын сонгуулийн дүнг хүртэл луйвардчихдаг намууд ард түмний саналаар нэрээ солино, эсвэл болино гэж юу байх вэ.
МАХН үнэхээр ард түмний нам уу. Түүхээс харъя. Тус нам “хувьсгалт” нэрийг авсан 1924 оноос хойш Монголын төлөө сайныг ч, саарыг ч хийсэн. Гэхдээ л МАХН ардчилалтай золгох хүртлээ Монголын ард түмнийх байгаагүй. 1924-1990 оны МАХН бол хуучнаар ЗХУ-ын Коминтерний Улаанбаатар дахь салбар л байсан гэвэл үнэнд илүү ойртоно. 1990 оноос хойш Б.Даш-Ёндон, Н.Багабандийн үед шинэ нийгмийн давалгаан дунд бие даах гэж будилж явсан. Дараа нь МАХН Н.Энхбаярын вакуумд орсон. Вакуумын ханыг хандив нэртэй асар их мөнгө л нэвтэлдэг байлаа. Н.Энхбаярыг Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоны дараа МАХН вакуумаас бүлэглэлийн гарт шилжив. Тэр нь М.Энхболдын хотын бүлэглэл. С.Баярын үед ч, С.Батболдын үед хотынхон МАХН дахь хяналтаа алдаагүй, нөлөөллөө хадгалсаар буй. Одоо ч МАХН хотынхон ба Зүүний хүчний холбооныхны гэсэн хамтарсан бүлэглэлийн гарт байгаа. С.Батболдын хувьд түүнд боловсролтой залуу үеийн хүрээлэл бий ч, тэр нь бүлэглэлийн зохион байгуулалтад ортлоо хүчирхэгжээгүй. Тийм учраас тэрээр төрийн албан тушаалыг квотлон хуваарилах замаар бусад бүлэглэлийн тэнцвэр, сонирхлыг хангаж л намаа барьж, намын даргын албан тушаалаа хадгалж яваа. Энэ бүгд нь МАХН ард түмний нам уу, бүлэглэлийн нам уу гэдгийн тодорхой хариулт юм.
МАХН нэрээ солилоо гэхэд улс төрд зарим хөдөлгөөн авчирна. Ялангуяа харилцааны улс төрд. Хамгийн нэгдүгээрт, МАХН нэрээ соливол холимог хувилбараар явуулах Сонгуулийн хуулийн төсөлд намын нэрээр санал хураахгүй болно. Өөрөөр хэлбэл, нэр дэвшигчид өгсөн саналыг намд өгсөн санал гэж тооцох МАХН-ын томъёолол батлагдана. Харин сонгуулийн холимог хувилбар дотроо хувь тэнцүүлж хуваарилах 38 суудлыг намд өгсөн саналаар тооцох АН-ын санал унана. МАХН-ынхан хэчнээн хуучин нэрээ сэргээж байгаа ч “МАН” гэх товчлол бүхий шинэ нэрийн төлөө сонгогчдыг санал өгүүлэх хувилбарыг хуульчлахгүй нь тодорхой. Өмнө нь хэнбугай ч “МАХН” гэдэг дөрвөн үсгийн ард нуугдаад сонгогдож болдог байлаа. Хэрвээ нэрээ соливол хувь нэр дэвшигчийн нүүр царайгаар МАН-д санал тооцох хувилбарыг хуульчлах байх.
Хоёрт, нэр солих гэж МАХН-ын Их хурал хуралдана. Эндээс үлдсэн хугацаанд МАХН дангаараа засгийн эрх барих шийдвэр гарахыг үгүйсгэхгүй. Ингэвэл Засгийн газарт хөдөлгөөн орно. Үүнийг хоёр нам дахь хоолонд орох хоёрдугаар ээлжийнхэн шаардах боловч намын дарга С.Батболдын хувьд нэг их хүсэхгүй болов уу. Яагаад гэвэл дангаараа Засгийн газраа байгуулснаар парламентад хүчтэй сөрөг хүчин бий болно. Ингэснээр парламент сонгодог утгаа олж эрх баригчид хяналттай болох нь сайн хэрэг. Харин зүгээр л сөрдөг, гацаадаг сөрөг хүчинтэй болчихвол улс төрд тогтворгүй байдал үүснэ. Одоо Засгийн газарт байгаа “Алтан гадас”-ынхан нам дотроо байр сууриа алдаж байгаагийн дээр дотроо Засгийн газрын талыг баримтлагчид ба экс Ерөнхийлөгчийг дэмжигчид гэж үндсэндээ хоёр хуваагддаг. Хэрэв тэд засгаас гараад, дээр нь Н.Алтанхуягийг намын даргаас огцруулбал “Алтан гадас”-ынхан дахин нэгдээд бүхлээрээ Н.Энхбаяртай хүч хавсарч, засгаас гаргасны ч, намын даргаас огцруулсны ч хариуг авч чадах л улс. Ингэж хүчтэй сөрөг хүчнийх нь хүчтэй бүлэглэл Н.Энхбаятай нэгдвэл МАХН-ын одоогийн удирдлагад тун халгаатай. Н.Энхбаяр бол одоохондоо албан ёсны төр засагт албан тушаалгүй ч, албан бус засаглал, далд улс төрд зангараг, байр суурьтай хэвээр яваа. Дээр нь хувийн сонин, телевиз, сайт гээд мэдээллийн хэрэгслүүдтэй хэвлэлийн магнат болсон. Ганцхан түүнд улс төрийн хүчтэй хамтрагч л алга. Тэр нь хамтарсан засаг тарснаар гарч ирж болох юм. Гуравт, бараг боломжгүй ч байж болохыг үгүйсгэхгүй нэг хувилбар бий. Энэ нь хамтарсан засаг тарвал цаашид хүчтэй сөрөг хүчний парламент доторхи шахалт, Н.Энхбаяр тэргүүтэй гаднахь улс төрийн нөлөөллөөр МАХН-ын Засгийн газрыг огцруулж болзошгүй. Үнэхээр л МАХН дангаараа Засгийн газраа байгууллаа гэхэд АН-ынхан 2012 оны сонгуулийн бэлтгэл, бэлтгэлийн сэргээлт болгож Засгийн газрыг огцруулах улс төр хийхийг үгүйсгэх аргагүй. Ийм улс төр явлаа гэхэд дараагийн акцууд энд бичээд байхааргүй тодорхой шүү дээ. Энэ бүхэн нь нэр солих далимаар үүсч болох улс төр, нөгөө чоно борооноор гэдэг шиг л юм.
Уг нь намын нэр солих нь нийгэмд ч, МАХН-д ч нэгдүгээр ээлжийн чухал асуудал биш. Харин үйл ажиллагаагаараа нэрээ цэвэрлэж, бүлэглэлээс салж, дотоод ардчилалтай болох нь нийгэмд үнэхээр чухал. Хэрвээ МАХН бүлэглэлээс салж, үйл ажиллагаа нь өөрчлөгдвөл харин ч хүний эрх чөлөө сайжрах, хэвлэлийн эрх чөлөөгөөр урагшлах, далд эдийн засаг ил болох, өвөлдөө утаа багатай өвөлжих бодитой боломжууд гарч ирнэ. Түүнээс бус, дотоод ардчилалгүй, бүлэглэлд эзлэгддэг нь, төрийн албыг хэдхэн хүн ээлжилж эзэгнэдэг нь хэвээр байвал нэр сольсны хэрэг гарахгүй. Өөрөөр хэлбэл, хонины арьс нөмөрсөн ч “чоно” хэвээрээ л үлдэнэ. Гишүүд төсвөөс авсан тойргийн мөнгөөрөө гадна талыг нь будчихаад сургуулийг засварласан гэж сонгогчдоо хулхиддаг даа. Түүн шиг л ард түмнээ хуурсан юм болно.
Дотооддоо ардчилалгүй нам ардчилсан төрийг байгуулна гэж хэзээ ч байхгүй. Гэтэл МАХН-ынхан нэгэн үе механик эв нэгдлээ дотоод ардчилал гэж эндүүрдэг байлаа. Сүүлийн үед дүрмээ сайжруулснаар намыг бүлэглэлээс салгаж дотоод ардчиллыг бий болгоно гэдэг болжээ. Намууд өнөөдрийн бүлэглэлээсээ салахад маш хэцүү. Бүлэглэлд бүр эзлэгдчихсэн. Намын олон мянган гишүүн харин энийгээ ойлгож байгаа юу, үгүй юү, мэдэхгүй. Намууд төдийгүй, манай төр хүртэл бүлэглэлд эзлэгдэж байсан. Нэг бүлэглэл хоёр намыг хоёуланг нь, дээр нь төрийг давхар эзлээд явж байсан саяхны жишээ бий шүү дээ. Зарим хүн намаа дотроос нь шинэчлэх гэж оролдож байна. Нам дотроосоо шинэчлэгдэх бараг боломжгүй. Яагаад гэвэл ямарваа нэгэн том систем дотроо үргэлж зөв байдаг гэдэг үг бий. Боломжгүй учраас л шантаажилж байж өөрсдөө албан тушаал аваад жигүүр, хөдөлгөөнийхний намын шинэчлэл дуусч байна. Тэр тусмаа дүрмээ сайжруулж бүлэглэлээс сална гэдэг бүр худлаа. Дүрэм журам бол намыг барьж байгаа тэр бүлэглэлийнхээ эрх ашгийг л хамгаалсан байдаг.
Тэгвэл МАХН-ыг юү өөрчлөх вэ. Зөвхөн МАХН төдийгүй, АН-ыг ч улс төрийн эрүүл өрсөлдөөн л өөрчилнө, бүлэглэлээс салгана. Зах зээлийн хууль ч тийм. Тухайн компанийг сайн өрсөлдөгч л эрүүлжүүлдэг, хүчтэй болгодог. Харамсалтай нь, сонгуулиас сонгуульд МАХН, АН-ын дундахь эрүүл өрсөлдөөн хумигдлаа. Бие биеэ эрүүлээр ирлэж хурцалж байгаа юм МАХН-д ч, АН-д ч алга. Нэгэн үе МАХН-ын хүчтэй өрсөлдөгч нь АН байлаа. Харин өнөөдрийн АН өрөөлийг ирлэх нь битгий хэл, өөрийнхөө хаана явааг олохооргүй болтлоо төөрчээ. АН анх төсөөлж байсан ардчиллын зорилгоо мартаж, өнөөдөр МАХН-ын хашаанд хашуулж явна. 1990 онд нийгмийг өөрчилсөн АН-ынхан ардчиллыг манлайлах биш, МАХН-ын араас аялдан дагагчид болжээ. МАХН бол АН-гүйгээр биш юм аа гэхэд энэ намын дотоод асуудлыг сонирхохгүйгээр цааш явж дөнгөнө. Харин АН бол МАХН-ын дотоод асуудалгүйгээр ч явах аргагүй болтлоо “том ах”-ынхаа хамааралд оржээ. Одоогийн АН-ыг МАХН-ын тогоотой хоолноос түрүүлж ахиухан халбагадахыг л боддог бүлэглэлүүдийн цуглуулга гэмээр. Бүр тодруулбал, өнөөдрийн АН-ын бүлэглэлүүдийг дотор нь МАХН-ын суганд хавчуулагдсан азтай хэсэг, МАХН-ын суганд хавчлуулахыг хүссэн горьдогчид гэж хоёр ангилж болохоор дүр зураг ажиглагдана. Э.Бат-Үүл гишүүний хэлдэг үнэн. Хамтарсан засгаас нэг бүлэглэлийг нь гаргалаа гэхэд нөгөөх нь зөрөөд орчих аюул АН-д үнэхээр бий. Ийм туршлага ч бий. Жишээ нь, хамтарсан засгийг хамгийн ихээр эсэргүүцдэг З.Энхболдод Тэргүүн шадар сайд, С.Эрдэнэд Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдыг санал болгоход тэд эргэлзэхгүйгээр, эргэж буцахгүйгээр шууд эсэргүүцнэ гэж байхгүй л болов уу. Ийм өрсөлдөгчид ирлэж хурцалж байхад МАХН бүлэглэлд хувьчлагдсан хэвээр л явна. Цаад эрх ашиг нь бүлэглэлийнх байдаг учраас намуудын хийдэг улстөр нь ч жижигхэн, намын хэмжээнийх. МАХН-ынхан болохоор нэртэйгээ зууралдана, АН-ынхан даргаараа оролдоно. Аль аль нам нь үүнийгээ Монголын улс төр гэж томоор тодорхойлно. Гэтэл 2000 жилийн төрийн, 20 жилийн ардчиллын түүхтэй Монголын улс төр хувь хүний албан тушаал ярьдаг, ард түмэн нь нэг төрийн бус байгууллагын нэрийг солих үгүйг хэлэлцэж суудаг жижигхэн биш шүү дээ. Үүний оронд хамтарсан засаг нэрийн дор найзан дундаа төр суларч байгааг, боловсон хүчний томилгоон дээр шударга зарчим алдагдаж буйг, төрийн алба, төсвийн мөнгөөр хийх тендерүүд бүлэглэлүүдэд л тэгшитгэн хуваарилагдаж байгааг яаж өөрчлөхийг ард түмнээрээ яагаад хэлэлцүүлж болдоггүй юм. МАХН-ыг, АН-ыг өрсөлдөгч нь өөрчилж чаддаггүй юм бол дөрөв дэх засаглалын хүчирхэг баг хувь нэмрээ өргөж яагаад болохгүй гэж. Хамгийн гол нь АН-ынхан МАХН-ыг дагаж байгаа шиг сэтгүүлчид бид энэ хоёр намыг хоёуланг нь араас нь дагаж болохгүй. Ингэвэл ардчиллын амин сүнс алдагдана. Эцэст нь төр нь ч, сэтгүүлчид нь ч, нам нь ч, бүлэглэл нь ч байр байрандаа байхыг уриалж, энэхүү нийтлэлээ нэгэн их сэтгэгчийн үгээр төгсгөе. “Аль ч засаглалын ялзрал нь ямагт зарчим нь завхрахаас эхэлдэг” гэж.
